İnkişaf proseslərində fərdlərin doğumdan yeniyetməlik dövrünə qədər olan yaş intervalları; 0-1 yaş körpə, 1-6 yaş məktəbəqədər yaş, 6-12 yaş məktəb yaşı, 12-18 yaş yeniyetmə yaş adlanır. Yeni doğulmuş körpənin sağlam böyüməsi və inkişafı üçün adekvat və balanslı qidalanması çox vacibdir. Körpəlikdə böyümə və inkişafı təmin edən ən mühüm qida maddəsi ana südüdür.
Uşağı ana südü ilə bəsləmək ana ilə körpə arasında mənəvi yaxınlığı təmin etməklə yanaşı, körpənin ehtiyac duyduğu qidaları da təmin edir. Ana südü körpənin immun sistemini inkişaf etdirir və qoruyur. İrəli yaşlarda baş verə biləcək II tip şəkərli diabet və ürək-damar xəstəlikləri kimi xəstəliklərin inkişaf riskini azaldır. Körpənin duyğu və idrak inkişafı üçün faydalıdır. Körpələr ana südü kifayət edərsə, 6-cı aya qədər yalnız ana südü ilə qidalanmalıdırlar. Əgər kifayət deyilsə, qidalı və asan həzm olunan əlavə qidaların verilməsinin heç bir zərəri yoxdur.
Uşağı 2 yaşına qədər ana südü ilə qidalandırmaq inkişaf cədvəlini yuxarıya doğru aparır. Ana südü ifraz olunduğu dövrdən və tərkibindən asılı olaraq bulama (kolostrum), keçid südü və yetkin süd adlanır. Kolostrum; Doğuşdan sonra ilk 5 gündə ifraz olunan süddür. Tərkibindəki yağ və laktoza az olsa da, zülalla çox zəngindir. Körpənin mədə-bağırsaq (həzm) sistemini orqanizmə aid olmayan strukturlara qarşı inkişaf etdirdiyi maddələrlə (immunoqlobulinlərlə) əhatə edərək, körpənin mədə-bağırsaq (başqa sözlə həzm) sistemini xarici mühitdən gələn xəstəlik törədən (patogen) mikroorqanizmlərdən qoruyur. özünə, selikli qişa kimi, başqa sözlə, selikli toxuma kimi. Körpənin ilk peyvəndi hesab olunur. keçid süd; Doğuşdan sonra 7-14 gün arasında ifraz olunan süddür. Yetkin süd (yetişmiş); On beşinci gündən sonra ifraz olunur. Tərkibi anadan anaya fərqli olsa da, əmizdirmə və əmizdirmə müddətindən asılı olaraq da dəyişir. Əmizdirmənin əvvəlində karbohidratla zəngin ön süd, əmizdirmənin sonunda isə yağla zəngin olan arxa süd gəlir. Son südün çıxması üçün körpə sinəsini təxminən 10-30 dəqiqə güclü şəkildə əmizməlidir. əks halda təqdir olunur Yağla zəngin arxa südə çatmaq mümkün olmaya bilər.
Bir yaşdan sonra böyümə davam edir. Məktəbəqədər yaş, 1-6 yaş arası, uşaqların qidalanma vərdişlərinə yiyələnmələri üçün əhəmiyyətli bir dövrdür. Bu yaş aralığında olan uşaqlar ailələrindən aldıqları yemək vərdişləri ilə gələcək qidalanmanın əsasını qoyurlar. Bu səbəbdən uşağa adekvat və balanslı qidalanma haqqında maarifləndirmək, vərdişlər yaratmaq lazımdır. Ailənin uşağın qidalanmasına və qidalanmasına münasibəti önəmli olur. Uşağı az yediyini tənqid etmək, ailənin istədiyi qədər yeməsini təkid etmək, digər uşaqlarla müqayisə etmək yemək vərdişlərinin mənimsənilməsinə mənfi təsir göstərir. Uşağın ehtiyacları müəyyən edilməli və uşaq bu ehtiyaclara uyğun qidalanmalıdır. Unutmaq olmaz ki, hər bir fərd kimi uşaqlarda da müxtəlif maddələr mübadiləsi sürəti olur. Bu vəziyyəti nəzərə alaraq, böyümə vəziyyəti uşaq qidalanmasında rəhbər olmalıdır.
Əlavə qidaya vaxtında başlamamış uşaqlar iki yaşından sonra qidalanma çətinlikləri ilə qarşılaşırlar. Uşaqlarda çeynəmə hərəkətləri bir yaşından başlayır, ətli qidaların çeynəməsi isə məktəb yaşına doğru daha da inkişaf edir. Üç-dörd yaşında yeməkləri əlləri ilə qaşığa basmağa, çəngəllə yeməyə başlayırlar. Bir stəkandan su içmək təxminən üç-dörd yaşında inkişaf edir. Üç yaşından etibarən uşaqlar özləri yemək yeyə bilərlər. Bu yaşda uşaqların ağız nəzarəti (oral motor) inkişafı nəzərə alınmalı və yemək üçün asan olan uyğun qidalar seçilməlidir. Müxtəlif qidaların qəbulu enerji verir və uşaqların ehtiyac duyduğu karbohidrat, zülal, yağ, vitamin və mineralları almasını təmin edir. Uşaqların enerji istehlakı ilə böyüklərin enerji istehlakı arasında fərq var. Məktəbəqədər yaşda uşağın şokolad, konfet, tort, kola və s. kimi qidalı olmayan qidalara alışmasının qarşısını almaq lazımdır. Yemək vaxtları təşkil edilməlidir. Uşaqlara qızardılmış yeməklər əvəzinə bişmiş, qızardılmış və ya qaynadılmış yeməklər təklif etmək düzgün qidalanma vərdişlərini mənimsəməkdə faydalı olacaq.
oxumaq: 0
