Melanxolik haqqında yazmaq istəyim artıq həyatda olan, məhsuldar, müsbət təcrübələri olan və həyatlarını xoşbəxt yaşayan insanlar üçün təəccüblü seçim kimi görünə bilər. Ancaq bilirik ki, hər 4-5 nəfərdən ən azı biri həyatında ən azı bir dəfə depressiya kriteriyalarına cavab verən dövrlər keçirə bilər. Bəlkə yaşadın, bəlkə də yaşayacaqsan və bəlkə də heç yanından keçməmiş şanslı qruplardan birisən. Amma depressiya var, realdır və onu yaşayanlar üçün çox ağrılı psixi vəziyyətdir. Melanxolikanı fenomen deyil, bir vəziyyət kimi təyin edən tarixdən fərqli olaraq, müasir psixiatriyada melanxolik vəziyyətlər faktiki olaraq qiymətləndirilir və müalicə olunur. Melankoliyanın nə olduğunu izah etmək; Maraqlı oxucu üçün məqalənin sonunda bəzi dəyərli mənbələri sadalayıram ki, bu da onları mifoloji, tarixi, mədəni, psixoanalitik və siyasi baxımdan yerləşdirir. Bununla belə, bu məqalə üçün mən fərdi və mədəni təcrübələrə diqqət yetirərək melankoliyanı müzakirə etməyi üstün tuturam.
Başlamaq üçün, melanxoliya dediyimiz şeyin ölkədə geniş istifadəsinin palliativ tərəfi var. tibbi meyarlara zidd olaraq cəmiyyət. Şübhə yoxdur ki, melanxoliyada qaranlıq qəbul edilir, lakin melanxolik vəziyyətinə aid edilən yüngül bir "mavi" atmosfer var. Mavi deməyimin səbəbi odur ki, melanxolik dövrlərə ingiliscə “blue” deyirlər. Sosial qavrayış qaranlıqda mavi tonu zahirən fərqləndirir və melanxolik insanlara sadəlövh və həssas keyfiyyət qatır. Eynilə sosial hadisələr qarşısında melanxolik olan, lakin marjinallaşan həssas azlıq kimi. Halbuki psixiatriyada vəziyyət tam əksinədir. Melanxolik depressiya müalicəyə ən davamlı və ciddi depressiyalar üçün istifadə olunur. Ola bilsin ki, camaat arasında göyə çevrilmək istəyi başqalarına da ümid verir. Hüznlü mahnıları sevənləri, romantik filmdə göz yaşı tökənləri, depressiv zamanlarda insanlardan uzaqlaşanları, hətta məşhur depressiya hırkasını geyinib yorğan altında ölənləri də melanxolik adlandırırlar.
Melanxolik insan nə yaşayır? Yaşadıqlarınızı kənardan gördüyümüz kimi çərçivəyə salmaq şansınız varmı?Əgər siz melankoliya yaşamısınızsa və ya olan birinin ətrafında olmusunuzsa, buna inanmaq çətindir. Melanxoliya, hər şeydən əvvəl, itirilmiş şeyin qaranlığıdır. İtirilən nə varsa - sevgilisi, işi, sevgisi, nüfuzu, həyat yoldaşı, dostu, dəyəri - getsə də, kölgəsi qalır. Bu, insanın həyatından asılıdır. Bəzən insan nə itirdiyini belə bilmədən axtarır. O, yola düşən gəmiyə baxır, boş divarlara, tavanlara baxır. Melanxoliya böyük bir məhrumiyyətdir. Çox vaxt insanlar bir insanı nə görmək, nə də eşitmək istəmirlər. Amma o, həm də yapışmaq, bir-birinə qarışmaq, yaralarına balzam tapmaq ehtiyacını ən sıx halında yaşayır. Ruhun yaşadığı zəlzələdən sonra bədəni çökür, yorğun, yuxusuz, iştahsız, fiziki ağrıdan qıvrılır. O, nə keçmişindən, nə də ümidsizliklə baxdığı gələcəyindən razıdır. O an yaşanan ağrı sonsuz görünür və o anın hər ağrısı eyni şəkildə davam edəcək. Bütün fiziki və mənəvi ah-nalələr itirilmişlərin boşluğunda əks-səda verir. Halbuki melanxolik insanın səsi nə qədər zəifdir. Nəhəng dünyanın tənha, bədbəxt, səssiz, nəfəssiz bir yeridir. Melanxoliya kənardan eşidilə bilməyən ah çəkmə, ah çəkmə və qışqırıq halıdır.
Buna görə də melanxoliya çöldə qalmaq deməkdir. Bu tək başına bir dəlilikdir.Bəzi dövrlər kütləvi şəkildə yaşansa da. Bu, dairədən kənarda olma vəziyyətidir. Melanxolik ətrafda baş verənləri həzm edə və dözə bilməz. Çünki melanxoliya korluq deyil, reallıqla aydın qarşılaşmadır. Yaşadığınız ailəyə, özünüzə, yaşadığınız mədəniyyətə və nizama daha senzurasız baxırsınız. Çünki kədərli ağ-qara ssenarini rəngləndirən bütün müdafiə mexanizmləriniz çökdü. Çox qəzəbləndiyiniz köhnə dostunuzu, ailənizin sizə qarşı səhvlərini və uğursuzluqlarını düşünməyə başlayırsınız. İnsanlar qəfəsdə olanda əsirliklərini dönə-dönə xatırlayırlar. Düşünmək, ünsiyyət qurmaq, istehsal etmək və dözmək nə qədər çətin olur. Melanxolik ətalətdir və əldə etdiyi qədər ədalətsizdir. Ona görə də ədalətsiz olan hər şey gözə dəyir və daxilən üsyan edilir. Ancaq qara örtüklü dəftərlərdə saxlanılan hesabları şübhə altına almaq çox çətindir və üsyan bükülür və ürəyin üstündə yerləşir. Melankoliyada həyatın bütün yükləri çuvalın içinə atılır və insan istiqamətini bilmədən onları daşımağa çalışır. Melanxoliklərin ölüm arzusu təkcə itki acısından əziyyət çəkdiyindən deyil, həm də itirdiklərindən qurtula bilməməkdən və rahatlaşmaq istədiklərindəndir. Bəziləriniz Lars fon Trierin Melanxloliya filminə baxmısınız. Filmdə melanxoliya bütün obrazları ilə möhtəşəm naxışda təsvir olunub. Bəlkə də o dəhşətli, əzabverici depressiya yalnız hər şeyin sonsuza qədər bitdiyi zaman gələ bilər. Mümkündür, amma insanın öz ölümü o paxıllıq və qəzəbi soyutmaya bilər.
Melanxoliya fərdi parçalanma halı olsa da, insanın özünəməxsus mərkəzi ilə məhdudlaşmır. Melanxolik başını qumdan çıxaran kimi çətinliklə də olsa ətrafa baxır. O, nizam-intizam, əmək, ədalət, bərabərlik görmək istəyir. Dünyanın ədalətli bir yer olduğuna inanmaq istəmək lüks deyil, zərurətdir. Öz ölkəmiz baxımından bu, heç vaxt qarşılanmamış bir ehtiyacdır. Ona görə də psixiatrik dərmanların qutuları yazılır. Əslində insanlar insani yaşamağın qeyri-mümkünlüyünə dəfələrlə məruz qaldıqları üçün insanlıqlarını itirirlər. Bəzən melankoliyada itirilən “insanca mövcud ola bilmək”dir. Biz psixi sağlamlıq mütəxəssislərindən dəfələrlə soruşursunuz ki, nə qədər ki, ölkə belədir, işiniz artmayacaqmı? İşimiz nə dərəcədə artır, bilmirəm, amma xəstələrimizlə “insanlığımızı” o dərəcədə itiririk. Çözüm fərqindədir, çarə səsimizi ucaltmaqdır. Mən həmişə melanxolik haqqında deyirəm: xoşbəxtlikdən bu, sonsuz bir dövr deyil, müəyyən başlanğıcı və sonu olan bir dövrdür. Eləcə də bu kabus yaşadığımız coğrafiya üçün əbədi deyil. Bizə sadəcə olaraq qara melankoliyaya bir neçə mavi fırça vurmaq lazımdır...
Tövsiyə olunan oxu:*
Yas və Melanxoliya, Ziqmund Freyd
Melanxoliya, Serol Teber
Depressiya, Yas və Melanxoliya, Darien Lider
Melanxoliya Qadındır, Dörther Bindert
Kara Güneş-Depressiya və Melanxoliya, Julia Kristeva
Karaduygun- Sema Kaygusuz
oxumaq: 0
