İnternet 1960-cı ildə həyatımıza ilk dəfə daxil olan 1980-ci ilə qədər sürətlə inkişaf edən bir fenomen olmuşdur. 1991-ci ildə ümumdünya internetinin (www) ixtirası, xüsusən də internet şəbəkəsi sayəsində dünyada ən çox yayılmış ünsiyyət vasitəsinə çevrilmişdir. 1995-ci ildən istifadəçilərin sayı artır. Şəxsən mən günümün çox hissəsini onlayn keçirirəm. Bu yazıda internetdən istifadə və bu istifadənin asılılığa səbəb olub-olmaması ilə bağlı bəzi arqumentlərlə bu mövzunu dəstəkləyib danışacağam. Smartfondan internetdə məlumat axtarmaq, alış-veriş etmək, sosial mediaya baxmaq, sosial çevrimlə ünsiyyət qurmaq və oyunlar oynamaq üçün istifadə edirəm. Bu istifadə gündəlik təxminən 7-8 saata çata bilər. Əsas sualımız buradadır; İstifadə etmək və ya interneti saatlarla gündəlik həyatımızı məşğul etmək asılılıqdırmı? Mənə görə bu sualın cavabı bəli.
Bu gün internetdən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilir. Məsələn, sosiallaşma, informasiya axını, ünsiyyət, ticarət. İnternetin bir çox üstünlükləri ilə yanaşı, bir çox mənfi cəhətləri də var. İnternetin verdiyi üstünlüklərə misal olaraq informasiyaya asan çıxış, həddən artıq resurslar, sosial media vasitəsilə ünsiyyət və ictimailəşmə verilə bilər. Digər tərəfdən internetin geniş yayılması nəticəsində ortaya çıxan fiziki problemlər, asılılıq, psixoloji inkişaf və sosial inkişaf baxımından internetin yaratdığı müxtəlif mənfi cəhətlər var. İnsanın internetdən istifadə etməsi, onlayn sosial mediadan istifadə etməsi, gün ərzində aktiv oyunların olması nəticəsində ortaya çıxan mənfiliklərə baxmayaraq, bu, gündəlik həyatda görülməsi lazım olan işlərin pozulmasına, insandan aqressiv və qəzəb asılılığına dəlalət edir. Xüsusilə gənc yeniyetmələr üçün sosial mediada tətbiq edilən ''gözəllik qavrayışı'', ''bəyənmə'' kimi hallar yeniyetməlik dövründə aşındırıcıdır. Digər tərəfdən, alış-verişin bu qədər asan olması insanların istehlak vərdişlərini də dəyişir. İnternet insanların inkişafını dəstəklədiyi halda Bir tərəfdən nəzarətsiz istifadəsi ilə də asılılığa səbəb ola bilər. Həddindən artıq internet istifadəsi gündən-günə artarsa, bu istəyin qarşısı alına bilmirsə, insan çətinlik yaradırsa, məhrum olduqda narahat olursa, gündəlik funksiyalar sosial həyata, məktəbə və ailə həyatına təsir edirsə, internet asılılığından bəhs etmək olar. Həftədə 40-80 saata qədər internet istifadə asılılığı söz mövzusu. İlk dəfə İvan Qoldberq (1996) “internet asılılığı” terminini müəyyənləşdirmiş və onu müzakirəyə açmış və DSM-IV-də maddə asılılığının diaqnostik meyarlarına uyğun olaraq internet asılılığı üçün göstəricilər işləyib hazırlamışdır. Digər tərəfdən, 1996-cı ildə Gənc DSM-IV-ün patoloji qumar diaqnostik meyarlarına əsaslanaraq İnternet asılılığını müəyyən etdi. Bu o deməkdir ki, biz bu gün internet asılılığı haqqında danışa bilərik.
İnternet asılılığının ən güclü proqnozlaşdırıcılarından biri insanın özünə güvənsiz bağlanmasıdır. Aparılan araşdırmalara görə, ilkin baxıcının təkliyindən, qəzəbindən və sosial çatışmamazlığından etibarsız bağlanma yaşayan insanların bu sosial təklik ehtiyaclarını sosial media və əlaqə ilə qarşıladıqları müşahidə edilir. Araşdırmalarda internet asılılığı ilə təhlükəsiz bağlanma, mənfi, etibarsız bağlanma (qeydiyyatsız, qorxulu və obsesif) arasında müsbət əlaqələrin olduğu müəyyən edilmişdir. Şəxslərarası ünsiyyətdə və qarşılıqlı əlaqədə özlərini rahat və təhlükəsiz hiss etməyən insanlar ünsiyyət üçün onlayn mühitlərdən istifadə etməyə meyllidirlər. Əsl sosial mühitlərdə öz-özünə effektivlik qavrayışı aşağı olan və qorxu, utancaqlıq və narahatlıq kimi əlamətlər göstərən şəxslərin onlayn və internetdən daha çox istifadə etdiyini bildirir. Həqiqətən də onlayn mühitlər utancaqlıq, qorxu və narahatlıq kimi real sosial mühitlərin minimuma endirildiyi mühitlərdir. İnsan özünü gizlədə bilər, sosial mühitdə olduğu kimi üzbəüz müsahibələr olmaya da bilər. Bu səbəblə bu cür problemləri olan fərdlər bir-birinə qarışır şəxsi münasibətlər tez-tez internet mühitlərindən istifadə edir.
Digər tərəfdən, yeniyetmələrin internetdən istifadəsi digər insanlardan çox da fərqlənmir. Yeniyetməlik təlatümlü bir prosesdir. Onlar ondan depressiya əlamətləri ilə mübarizə aparmaq və psixoloji gərginliyi azaltmaq üçün istifadə edirlər. Bundan əlavə, Yen et al. (2008) yeniyetmələrin emosional problemləri ilə məşğul olmaq üçün internetdən bir vasitə kimi istifadə etdiyini vurğulayır. Gəncin internet asılılığı üçün yaratdığı səkkiz maddədən ibarət diaqnostik meyarlardan ikisi internetdən istifadə zamanı mənfi emosiyaların effektivliyi ilə bağlıdır. Bunlar; “Problemlərdən qaçmaq və ya neqativ emosiyalar (çarəsizlik, günahkarlıq, depressiya, narahatlıq kimi) qarşısını almaq üçün internetdən istifadə” və “internetdən istifadə azaldıqda və ya tamamilə dayandırıldıqda narahatlıq, depressiya və ya qəzəb hissi”. Young-a görə, mənfi emosiyalar və gündəlik həyat stressi insanların onlayn və sosial mediaya üz tutmasına səbəb olur. Burada sosial əlaqə və əldən vermək qorxusu haqqında danışa bilərik. İnsanlar bu mühitlərə üz tutduqca real sosial mühitdən qoparaq, mənfi hisslərini boğurlar. Xüsusilə yeniyetmələr imkanlarını itirmək qorxusu ilə üzləşirlər. Başqaları ilə əlaqənin olmaması və əlaqənin kəsilməsi narahatlığı mənfi həyat və əhval-ruhiyyə yaradır. Bu çərçivədə asılılıq səviyyəsinə çatan internet istifadəsi çəkilmə əlamətlərini gətirir. İnternet asılılığı olan şəxs internetdən uzaqlaşdıqda, narahatlıq və qəzəb hiss edə bilər. Bu səbəbdən Young-ın (1998) “problemlərdən qaçmaq və ya mənfi emosiyalardan (çarəsizlik, günahkarlıq, depressiya, narahatlıq kimi) qaçmaq üçün internetdən istifadə” də internetin disfunksional mübarizə strategiyası kimi istifadə edildiyini göstərir.
Deyə bilərəm ki, internetdən istifadə asılılığa çevrilib. İnternet üzərindən mövzu üçün həyatımızı asanlaşdırır və sürətləndirir. Lakin şüurlu şəkildə istifadə edilmədikdə fərqli mənfi ölçülərə səbəb olur. Bu vəziyyətə kişilərarası şəkildə baxın. Mən güvənsiz bağlanma problemindən danışıram MS və yeniyetmələr internet asılılığına daha çox həssasdırlar. Bundan başqa, digər insanlarda da vəziyyət çox da fərqli deyil. Şəxsi fikir olaraq, günlər arasında orta hesabla 7-8 saat ekran vaxtı keçirən biriyəm. Bəzən elektron əməliyyatlardan və ya internetdən uzaqlaşmaq üçün həyatımızın çox hissəsini alır. Bu səbəbdən uzaq qaldığım zaman nəyinsə çatışmadığını düşünürəm. Bundan əlavə, depressiya və sosial narahatlığı olan insanlar sosial həyatda aktiv olmaqdansa, narahatlıq səviyyələrini azaltdıqları üçün onlayn mühitlərə daha çox üstünlük verirlər. İnsanda hiss olunan narahatlıq, narahatlıq, hirs əlamətləri olaraq internetdən uzaqlaşırıq. Bu simptomlar asılılıq yaradır. Bu səbəbdən internetdən geniş istifadə və insanlarda məhrumiyyət hissləri.
oxumaq: 0
