Gün ərzində hər bir insanın beynindən minlərlə söz keçir. Bu sözlər keçmiş, indi və ya gələcəklə bağlı formalaşan düşüncələri formalaşdırır. Düşüncələrə konkret və mücərrəd reallıqlar üzərində inkişaf edən idrak prosesləri daxil olduğu üçün insanların həyatlarında faktları dərk etmə tərzini əks etdirir. Başqa sözlə, bu dövrdə yaşanan təcrübələr nəticəsində yaranan düşüncələr ağıl tərəfindən əsas düşüncə strukturları kimi qəbul edilir və bu düşüncə strukturları yaşanacaq digər hadisələrə qarşı avtomatik olaraq ümumiləşdirilir. Lakin təməlləri körpəlik və uşaqlıq dövründə qoyulan düşüncə strukturları da həyatın sonrakı mərhələlərində yaşanan bəzi hadisə və vəziyyətlər nəticəsində dəyişə bilir.
Bu dəyişən düşüncə strukturları ümumiləşdirilir. ağıl və oxşar hadisə və vəziyyətlərdə avtomatik olaraq ortaya çıxmağa başlayır. Adətən avtomatik baş verən bu fikirlər sağlam düşüncələr ola bilər və ya düşüncə təhrifləri kimi qəbul edilə bilər.
İdrak Təhrifləri nədir?
İnsanların düşüncə tərzi bəzən reallığa əsaslansa da, bəzən reallıqdan çox uzaq ola bilər. Çünki sağlam zəmində formalaşan düşüncələr daha real olduğu halda, müxtəlif səbəblərdən düzgün inkişaf etməyən və ya mənfi təcrübələr nəticəsində təhrif olunmuş düşüncə strukturları da həqiqətdən uzaqlaşa bilir. Bu düşüncə strukturlarından həqiqəti əks etdirən düşüncələrə sağlam düşüncələr deyilir.
İdrak təhrifləri; Bunlar hadisələr və ya vəziyyətlər qarşısında adətən insanların şüurunda avtomatik olaraq inkişaf edən, lakin reallığı tam və dəqiq əks etdirməyən düşüncə tərzidir.
Koqnitiv təhriflər çox vaxt hadisələrin və vəziyyətlərin mənfi və qərəzli qiymətləndirilməsinə səbəb olur. Koqnitiv təhriflər, az da olsa, hər kəs tərəfindən istifadə edilən düşüncə strukturlarıdır. Ancaq bu təfəkkürlərin istifadəsi gücləndikdə insanlar; Depressiya, obsesif-kompulsiv pozğunluq, ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozuqluğu, hirslə mübarizə problemləri kimi bir çox psixoloji problemə səbəb ola bilər.
Koqnitiv Təhriflər (Yuxular) Gündəlik həyatda hər kəsin istifadə edə biləcəyi, reallığı düzgün əks etdirməyən, hadisələrin təhrif və qeyri-sağlam qavranışına səbəb olan, xüsusilə də psixoloji problemlərə gəldikdə zehnin tez-tez təkrarladığı bu düşüncə təhrifləri təfərrüatları ilə təfərrüatlı şəkildə verilir. Bu şəkildə araşdırılmış və müəyyən düşüncə formaları çərçivəsində 17 başlıq altında verilmişdir.
1. Meli Mal Düşüncə Təhrifi (Zəruriyyət Düşüncələri):
Bu düşüncə təhrifində insanların həyata keçirilməsini gözlədikləri hadisələr və vəziyyətlər haqqında bir sıra psixi stereotiplər mövcuddur. Bu, bizi hadisələrin və vəziyyətlərin və onların necə olduğundan daha çox nə baş verməsi ilə maraqlanmağa vadar edir.
Məsələn;
“Oğlum hər zaman uğur qazanmalıdır.”
“Ər həmişə arvadını dinləməlidir.”
“Belə vəziyyətlərdə üzülməməliyəm. ."
2. Zehni Oxuyan Düşüncə Təhrifi:
Düşüncə təhrifini oxumaqda real və kifayət qədər dəlil olmasa da, başqa insanların düşüncələri haqqında fərziyyələr irəli sürməklə bu fikrin doğru olduğuna inanılır.
Üçün. misal;
“Dediklərimə qulaq asır, amma dediklərimin əhəmiyyətsiz olduğunu düşünür.”
“Əksini desə də, əminəm ki, mənim haqqımda pis fikirdədir. "
"Məni görəndə başını çevirir, maraqsız olduğumu düşünür."
3. Mənfi Filtr Düşüncə Təhrifi:
Düşüncə təhrifinə gəldikdə, insanlar hadisənin, vəziyyətin, şəxsin və ya keçmiş zamanın daha çox mənfi cəhətlərini xatırlayırlar. Beləliklə, hadisələrin mənfi tərəflərini daha çox nəzərə alaraq, bu mənfilikləri öz şüurlarında böyütməyə meylli olurlar.
Məsələn;
“Mənim həyatım bədbəxtliklərlə doludur.''
“Bu işin müsbət tərəfi yoxdur.”
“Mənə qarşı həmişə pis sözlər deyirdi.”
4. Düşüncənin Fərdiləşdirmə Təhrifi:
Fərdiləşdirməyə gəldikdə, bəzi vəziyyətlərin insanların özləri ilə əlaqəli olduğuna dair heç bir dəlil olmasa da, onlar hələ də baş verənlərin hamısının özlərinə aid olduğu fikrini alırlar. çaylar. Bu təhrif işə düşəndə insanlar hadisələrin yükünü özləri üzərinə götürür və digər amilləri görməməzliyə vururlar.
Məsələn;
"O, olduqca əsəbi görünür, düşünürəm ki, onu əsəbiləşdirmək üçün nəsə dedim."
"Münasibətimiz nəticə vermədi, çünki onu idarə edə bilmədim."
"Bizim komandamız kifayət qədər uğur qazanmadığım üçün bu layihəni ala bilmədi."
5-ci Təəssüf Düşüncə Təhrifi:
Təəssüflə düşüncə təhrifi, insanlar keçmişi öz yetkin zehni bacarıqları, duyğuları və indiki zaman təcrübələri ilə.Təcrübə vasitəsilə öz yetişməmiş davranış və qərarlarını mühakimə edirlər. Bu mühakimə nəticəsində onlar özlərini tənqid edirlər. Keçmiş həyatlarına arzu edərək baxırlar.
Məsələn;
“İndiki ağlım olsaydı, heç vaxt o işi görməzdim.”
“Kaş mənim dəyərimi bilməyən o insanla heç vaxt münasibətim olmayaydı. .”
“Kaş universitetdə bu şöbəni seçməyəydim. Mən öz maraqlarıma və qabiliyyətlərimə uyğun gəlməyən çox məntiqsiz seçim etdim."
6. Haqsız Müqayisə Düşüncə Təhrifi:
Haqsız müqayisə düşüncə təhrifində insanlar özlərini onlardan daha çox imkanı olan və özlərindən daha təcrübəli olan insanlarla müqayisə edirlər. Özlərini müqayisə etdikləri bu insanlarla eyni səviyyədə olmadıqlarını nəzərə alaraq, bu mövzuda davamlı olaraq özlərini mühakimə edirlər. Onlar özlərini həmin insanlardan daha uğursuz və ya qeyri-kafi görürlər.
Məsələn;
"Onun necə gözəl geyindiyinə baxın və mənim paltarlarıma baxın. Mən onun kimi zövqlə geyinə bilmirəm”. Mənim onlar kimi ictimai xasiyyətim yoxdur."
"Nə etsəm də, o insan həmişə məndən yüksək qiymət alır. Mən onun qədər uğurlu deyiləm."
7. Emosional çıxarış Düşüncə Təhrifi:
Emosional nəticə çıxarma və düşüncə təhrifində insanlar öz emosiya və hisslərinin reallığı əks etdirdiyinə inanırlar. Onlar əsaslandırmanı bir kənara qoyur və hissləri ilə reallıq arasında sıx əlaqə qururlar.
Məsələn;
“Bu Həmin gün heç kim mənə zəng vurmadı. Buna görə də heç kimin məni sevmədiyini hiss edirəm.
“Mən hisslərimə çox güvənirəm. Hisslərim mənə deyir ki, bu iş mənim üçün uyğun deyil."
"Özümü pis hiss edirəm. Ona görə də bu gün mənim üçün çox pis olacaq”.
8. Müsbət Düşüncə Təhrifinə Məhəl qoymamaq:
Bu düşüncə təhrifində insanlar müsbət hadisə və situasiyaların baş verməsi lazım olan adi şeylər olduğunu düşünür, onları əhəmiyyətsizləşdirərək, mənfi hadisələrə və vəziyyətlərə daha çox əhəmiyyət verirlər. Onlar adətən ən kiçik neqativlərə görə bütün müsbət təcrübələrə məhəl qoymurlar.
Məsələn;
“Bu gün bankda son növbəm idi. Belə hallar həmişə mənim başıma gəlir.”
Yuxarıdakı misalda insan bankda işini bitirmək kimi müsbət bir vəziyyətə məhəl qoymur və yalnız uğursuzluq və cansıxıcılıq kimi mənfi düşüncə və hissləri xatırlayır. sonuncu yeri tutması ilə bağlıdır. Belə ki, insan bütün bu mənfi hiss və düşüncələri ümumiləşdirərək, müsbəti görməzliyə vuraraq, mənfi cəhətlərə diqqət yetirərək bankdakı bütün prosesi xatırlayır.
“İşimi yenə təxirə salıram, onsuz da vaxtında heç nə edə bilmirəm.”
“Menecer işimi bəyəndiyini dedi, lakin ofis həmkarım mənə bir şey göstərdi. az çatışmazlıqlar. Onsuz da həmişə işim üçün darıxıram.”
Bu kimi misallarda görə bilərik ki, insan hadisələrin müsbət tərəflərini görməməzliyə vuraraq, yalnız mənfi cəhətlərə diqqət yetirməklə, insanın bütövlükdə olduğu fikrini təhrif edir. hadisə mənfilikdən ibarətdir.
9. Falçı Fikir təhrifi:
Bu düşüncə təhrifində insanlar gələcəklə bağlı mənfi proqnozlar verir və bu proqnozların gerçəkləşəcəyinə inanırlar. Zaman zaman bu proqnozlar peyğəmbərlik ölçüsünə çatır və bu təhrif olunmuş fikirlər gerçəkləşəcək vəziyyətlər kimi qəbul edilir.
Məsələn;
“Bu gecə imtahanım üçün çox çalışdım, amma əminəm ki, sabah imtahanda heç bir sualı cavablandıra bilməyəcəm.”
"Hər şey görünsə də indilik yaxsi sevgilimle bu münasibeti uzun sürmeyecek ve biz ayrilacağıq..
"Həkim tərəfindən etdiyim testlər təmiz idi, lakin əminəm ki, bu viruslar mənə tezliklə yoluxacaq."
10. Qara və Ağda Düşünmək (Hər şey və ya heç nə düşünmə) Düşüncənin təhrifi:
Bu zaman insanlar hadisələri, vəziyyətləri və ya insanları kəskin şəkildə qiymətləndirir və bütün vəziyyəti yaxşı və ya pis kimi qəbul edirlər. Aralarındakı seçimlərə məhəl qoymurlar.
Məsələn;
“Kimsə mənə zülm edəndən sonra onu tamamilə siləcəyəm.''
“Bunu səhvsiz edin və ya heç etmə.”
“ Əgər mən bu imtahandan 100 bal almasanız, bu kursda uğurlu sayılmayacağam.''
11. Nə baş verir Düşüncə təhrifi:
Bu düşüncə təhrifi hər hansı hadisə və ya vəziyyətlə bağlı mümkün mənfi ssenariləri nəzərə almağa əsaslanır. İnsana xas olan təxəyyül meydana gəldiyi zaman hər vəziyyətlə bağlı mənfi imkanlar yarana, yarana biləcək mənfi imkanlar isə kifayət qədər davamlı ola bilər.
Bu neqativ ehtimalların reallaşa bilməyəcəyinə dair güclü dəlillər olsa da, mənfi ehtimal təxəyyüllə birləşərək insanın ağlında yenidən gündəmə gələ bilər və bu düşüncə təhrifi adətən başlanan ehtimal cümləsi ilə özünü göstərir. "ya" sözü ilə.
Məsələn;
“Göz ağrılarım üçün bu gün həkimə getdim. Həkim gözümdə heç bir problem olmadığını desə də, inandıra bilmirəm. Həkim başa düşməsəydi, yoxsa gözümdə başqa bir qüsur olsaydı?” Bəs qocalıqda tamamilə tək olsam?''
12. Düşüncənin təhrifinin etiketlənməsi:
Düşüncə təhrifinin etiketlənməsi zamanı insanlar müxtəlif vəziyyətlər, insanlar və ya hadisələr haqqında qəti mühakimə yürütə və bu qərəzli etiketləmənin təsiri altında hadisələri şərh edə bilərlər.
Məsələn;
"Eşitdinizmi ki, Ayşə xanım səhər yeməyi hazırlamamış uşağını məktəbə göndərir, çox tənbəl anadır." Mən necə də eqoistəm!” (Özünüzü eqoist sözü ilə işarələmək)
"Bizim biabırçı münasibətimiz var." (Münasibətə istinad edərək vəziyyəti işarələmək)
13. Düşüncə təhrifini günahlandırmaq:
Bu düşüncə təhrifində insanlar mənfi hadisələr və ya vəziyyətlərlə qarşılaşırlar.
oxumaq: 0
