İnsanlar 'anası da kilolu idi, bu qədər yeməsən və idman etməsən, sənin belə bir qarın olacaq, doğulanda da çox kökəlmişdi' deyirlər. piylənmənin səbəbləri. Əslində bu əfsanəvi miflərdə kiçik bir hissə var. ÜST piylənmə; Genetik və ətraf mühit faktorlarının fərdin yağ toxumasına və enerji mübadiləsinə təsiri kimi müəyyən edilir. Daha aydın desək; Piylənməyə genetik meyli olan fərdlər ətraf mühit faktorlarının təsiri altında piylənirlər (Pekan, 2017).
1.2.1. Genetik faktorların piylənməyə təsiri: Obezitenin genetik ötürülməsi olduğu bilinir, lakin piylənmə ilə müşayiət olunan xəstəliklər istisna olmaqla, obez xəstələrin əksəriyyəti irsiyyət səbəbiylə kökəlmir. İrsiyyətin piylənməyə təsirini öyrənmək üçün əkiz tədqiqatlar, ailə və pilləli fərdi tədqiqatlar aparılmışdır. BKİ-yə əsaslanan tədqiqatlarda, eyni əkizlərin və eyni əkizlərin və ya ayrı-ayrılıqda böyüdülmüş eyni əkizlərin BKİ-si 70% oxşarlıq göstərdi, eyni nisbət pilləli fərdi tədqiqatlarda 30% -ə qədər azaldı. Ailələrlə aparılan tədqiqatlarda əkiz və pilləli tədqiqatlardan fərqli olaraq orta səviyyəli irsilik aşkar edilmişdir. Birinci dərəcəli qohumlarda piylənmə və ya artıq çəki vəziyyəti “lamda kofficient” adlanan üsulla hesablanır. Bu, bioloji qohumumuzun piylənmə riskini cəmiyyətdəki digər fərdlərin piylənmə riski ilə müqayisə edir. Bu mövzuda araşdırma; Bu, 840 obez insanın 2349 birinci dərəcəli qohumundan əldə edilən risk nisbətinin ümumi əhali ilə müqayisədə iki dəfə yüksək olduğunu göstərdi. Risk fərddəki piylənmənin şiddətinə görə artır (Şık, 2017). Kanadada aparılan bir araşdırma bu məsələni dəstəkləyən arqumentlər təqdim etdi. 15245 fərd üzərində aparılan bir araşdırmada, kök qohumu olanlarda obez olma riski Kanada əhalisindən 5 dəfə yüksəkdir (Gedik, 2003). Xülasə, ailəsində və ya qohumlarında kökəlmə fərdləri olan insanların cəmiyyətin digər üzvləri ilə müqayisədə piylənmə riski daha yüksəkdir.
1.2.2. Ətraf mühit faktorlarının piylənməyə təsiri:İnsanın piylənmə probleminə məruz qalmasına genetik faktorlar təsir etsə də, əsas təyinedicilər ətraf mühit faktorlarıdır. Fərddən kənar hər kəsə və hər şeyə “mühit” deyilir (Gürel və İnan, 2001). Swin Burg (1999) ətraf mühit və piylənmə arasında əlaqə haqqında ilk tezisini irəli sürən şəxsdir. Sağlam qida mühiti insanı sağlam həyata sövq edir və fərdin fiziki aktivliyinin artmasına səbəb olur. Ətraf mühitin həyat tərzi, tərzi, düşüncəsi və hətta qida istehlakı vərdişləri bizə könüllü və ya istəmədən təsir edir. Piylənmədə ətraf mühit faktorları; Bu, hansı qida növünü seçdiyimizə, o qidaya necə daxil olduğumuza, o yeməyin kalorili dəyərlərinə və ətraf mühitin bizdən xəbərsiz qoyduğu dəyərlərə görə formalaşır (Soylu, 2016).
Qida seçimi: Yaşadığımız mühit sağlam qida seçimlərimizi müəyyən edir.Dəstək verildikdə dəyişiklik daha asan əldə edilir və davamlılıq davam edir. Cummins və Macintre qida mühiti; Çöldən alınan və bişirilməyə hazır hər cür qida, qablaşdırılan məhsullar və ya xaricdən istehlak edilən yeməklər kimi müəyyən edilir (Duman, Kayhan və Sesal, 2009). Fərddən qaynaqlanan amillər (fərdin qida seçimi, yemək davranışı və münasibəti, bioloji və demoqrafik amillər), sosial mühit (ailə, qonşular, dostlar və qohumlar), fiziki mühit (məktəb, bazar, iş yeri, ticarət mərkəzi və restoran) və makro. -səviyyəli ekoloji amillər.(sosial-iqtisadi vəziyyət, mədəniyyət, qidaların marketinqi və qidalanma sahəsində siyasət) fərdin qidalanma mühitinə təsir edən amillərdir. Uşağın tərəvəzi bəyənib-bəyənməməsi və ya yediyi yeməyin payını müəyyən etməsi fərdi, uşağın ailəsinin tərəvəz yeyib-yeməməsi isə sosial amildir. Ev və ya məktəb kimi uşağın gününü keçirdiyi yerlərdə tərəvəzin olması və ya ailənin tərəvəzə asan və ucuz çıxışı fiziki mühit faktorlarıdır. Bu baxımdan kənd təsərrüfatı siyasəti və keyfiyyətli məhsullar makro səviyyəli ekoloji faktorlardır (Gedik, 2003).
Əlçatanlıq: İndi burada olduğu kimi nahar qutularında qida daşıyan insanları görmək demək olar ki, mümkün deyil. türk filmləri. İndiki mühit bizə asanlıqla ani, isti, dadlı, enerji ilə zəngin və yüksək kalorili yeməklər təqdim edir. Hər küncdə fastfud restoranları, gəzərkən belə içə biləcəyimiz yüksək kalorili içkilər, hər şeyi çöldə rahatlıqla saxlaya bildiyimiz soyuducu və dondurucular yemək əldə etməyi və istehlak etməyi asanlaşdırır. Ancaq həyat tərzi və sosial-mədəni quruluşdakı inkişaflar insanı çöldə yeməyə məcbur edir. Bu sizi xoşbəxt edir. Çöldə yemək evdə yeməkdən daha çox şəkər, yağ və xolesterin ehtiva edir ki, bu da piylənməyə dəvətdir (Soylu, 2016). ABŞ Kənd Təsərrüfatı Departamentinin (2010) apardığı araşdırmalar göstərib ki, çöldə istehlak etdiyimiz qida evdə olduğundan 134 kalori çoxdur. Başqa bir araşdırma göstərdi ki, insanlar istehlak etdikləri qidada adi haldan daha az kalori qəbul etməyə meyllidirlər (Serter, 2003). Heyvanlar üzərində aparılan qısa müddətli araşdırmalar göstərir ki; Heyvanlara istəyə uyğun yağda yüksək olan müxtəlif qidalar verildikdə heyvanlarda intensiv enerji artımı və piylənmə baş verdi. İki fərqli qəfəsə qoyulan atların birinə 3 stəkan saxaroza tərkibli içki və bir stəkan su, digərinə isə 3 stəkan su və 1 stəkan saxaroza tərkibli içki qoyulub. Tərkibində daha çox saxaroza olan içki qəbul edən at otuz gündən sonra artıq çəki qazanıb. Bu heyvanlar eyni metabolik sistemə malik olsalar da, onların enerji balansı ətraf mühit faktorlarının idarəsi altındadır (Soylu, 2016).
Ərzaq qiymətləri: Ərzaq qiymətlərindəki artım və azalmalar təsir göstərir. alacağımız ərzaq miqdarı. Universitet tələbələri üzərində aparılan araşdırma göstərib ki, sağlam qidaların (süd məhsulları, şorba və salat kimi) qiymətləri ucuzlaşdıqda tələbələr bu qidalardan daha çox istifadə ediblər. Eyni şəkildə, tələbələrlə aparılan müxtəlif araşdırmalarda meyvə və salatların qiymətləri iki dəfə aşağı salındıqda, satış nisbətlərinin əvvəlki ilə müqayisədə artdığı müşahidə edilmişdir. Bundan başqa, istehlakçıya sağlam qidaların qiymətlərinin endirilməsinin elan edilməsi istehlakçının sağlam qidalara meylini artırıb. Xəstəxananın bufetində aparılan araşdırmada məlum olub ki, şəkəri yüksək olan içkilərin qiyməti artırıldıqda istehlak azalır, hətta qiymət endiriləndə də fərdlərin həmin içkilərdən istifadə davranışı azalır. Bütün bu araşdırmalar nəzərə alınaraq, piylənmə nisbətini artıran zərərli qidaların qiymətləri artırılmalı və məqsəd fərdin sağlam qida istehlakına yönəldilməsi və istehlakçılar arasında məlumatlılığın artırılması olmalıdır. Sağlam qidaların qiymətlərinin aşağı salınması piylənmə nisbətini də azaldır (Soylu, 2016).
Menyuların etiketlənməsi: Yemək və içkilərin qida dəyərini və kalorisini dərhal istehlak ediləcək məhsulun üzərinə yazmaq insanı daha sağlam menyular seçməyə sövq edə bilər (Köksal və Özen, 2008). Böyük bir restoran şəbəkəsində aparılan bir araşdırmada, fərdlərə seçdikləri məhsulun qida dəyəri və kalori məlumatları deyildikdə, daha az kalorili qida seçim davranışı göstərdikləri müşahidə edilmişdir (Soylu, 2016). Restoranlar şəbəkəsində başqa bir araşdırma 11-18 yaş arası 106 nəfərdən ibarət əhali üzərində aparılıb. Fərdlərə əvvəlcə qida dəyəri və kalorisi olmayan bir menyu verildi. Daha sonra üzərinə kalori və qida dəyərləri yazılan ikinci menyu verildi və ikinci menyunu götürən şəxslərin 29% daha az yemək sifariş etdiyi müşahidə edildi. Menyularda və sifarişlərdəki bu dəyişikliklər fərdlərə daha az kalori istehlak etməyə kömək edir və fərdlər gələcək yemək seçimlərində daha diqqətli olurlar. Bu baxımdan, menyularda kalori bəyannaməsi üçün qanunvericilik bazası yaradılarsa, piylənməyə təsir edən amil azala bilər (Gedik, 2013).
Reklamların və Neyrobiologiyanın təsiri: Qidalar Bu qidalarla bağlı reklamlar bizim həmin qidalara üstünlük verməmizə təsir edir. İştah mexanizmi və qida qəbulu ətrafımızdan və bədənimizdən gələn siqnalların təsirinə məruz qalır. Bu vəziyyətdən xəbərdar olan qida sənayesi neyromarketinq üsullarından istifadə edərək bizi həmin məhsulu seçməyə təşviq edir. Buna görə qida sənayesi nevroloqlar və psixoloqlarla işləyir. Bu mövzuda hədəf uşaqlardır, uşaqlıqdan bu qavrayışlara məruz qalan uşaqlar da böyüdükcə eyni şirkətlərin müştərisi olurlar. Qida sənayesi, fərdlərin yüksək kalorili və aşağı enerjili qidalar haqqında təsəvvürlərinə təsir edərək müsbət inanclar yaradır (Öyekçin və Deveci, 2012). Araşdırmalar göstərdi ki, uşaqlar; Məlum olub ki, onlar evdə hazırlanmış şirələrdən istifadə etməkdənsə, reklamlarda gördüklərini daha çox istəyirlər. Ümumdünya Kənd Təsərrüfatı və Sağlamlıq Təşkilatı (2002) bildirdi ki, yüksək enerji dəyəri olan və zəif qidalı məhsulların istehlakı və marketinqi piylənmə üçün risk faktorlarıdır.
Uşaqlar. və Ailələri: Bir insanın tanıdığı ilk uşaq Səhnə ailədir, ona görə də ilk öyrənmələr və ilk vərdişlər ailədə formalaşır. Model olaraq götürülən ailə yetkinlik dövründə uşağın həyatına və seçimlərinə təsir edir. Dördüncü sinifdə oxuyan 1196 uşaqlı ailə üzərində aparılan araşdırmalar göstərib ki, evdə lazımsız qidaların (çips, kola, hazır məhsullar) və ya sağlam qidaların olması ilə piylənmə arasında sıx əlaqə var. Fərd evdə mövcud olan qidaya istiqamətləndiyi üçün ya evdə nə varsa istehlak edir, ya da kənardan hazır yemək sifariş edir. Həftədə yeddi və ya daha çox dəfə ailəsi ilə eyni masada yemək yeyən uşaqların piylənmə riski ailələri ilə yemək yeməyən uşaqlara nisbətən 0,7 dəfə azdır (Köksal və Özel, 2008). Saelens və digərlərinin apardıqları araşdırmada, kilolu ailələrin uşaqlarının kilolu olma nisbəti 35,1% ikən, bu nisbət obez olmayan ailələrin uşaqları üçün 8,2%, obez ailələrin 23,2% -də isə obez uşaqları var idi. İngiltərədə aparılan araşdırmaların nəticələrinə görə, evlərinin ətrafında qeyri-sağlam qidalar satan yerlərdə yaşayan şəxslərin BKİ-ləri digərlərindən daha yüksəkdir. Sağlam ətraf mühitə yaxın olan və fiziki fəaliyyəti dəstəklənən (sağlam məhsullar olan market və restoranlar, velosiped yollarına və gəzinti parklarına yaxın) uşaqlar daha az piylənmə riski ilə üzləşirlər (Şık, 2017).
Ətraf mühitin təşkili: Yaşadığımız evin və ya bütün günü işlədiyimiz yerin harada, necə və hansı imkanlara malik olması vacibdir. Bu gün həyatımızın çox hissəsini keçirdiyimiz evimiz və ya iş yerimiz piylənmədə hansı rol oynayır? Evimizin və iş yerimizin təhlükəsiz, geniş yerdə olması, fiziki cəhətdən faydalı olması (parklar, səkilər və idman fəaliyyətləri üçün imkanlar təmin etmək) və nəqliyyat baxımından rahat olmaq (velosiped yollarına və ictimai nəqliyyata yaxınlıq) ətrafımızı cəlbedici edir. Bu dəyərlər fərdin fiziki fəaliyyətini və həyat keyfiyyətini artıran amillərdir (Sözen, 2006). Piylənmədə fiziki mühitin əhəmiyyəti ilə bağlı araşdırmalarda bu mövzuda 4 kriteriya qeyd edilir. Bu meyarlar; funksionallıq, estetika, məsafə və təhlükəsizlik. Şəxsin yaşadığı mühitin məsafəsi; mağazalar, parklar, ticarət mərkəzləri, sağlam məhsullar
oxumaq: 0
