Böyrəklərimiz bədənimizin maye və elektrolit balansını təmin edən, istehsal etdikləri hormonlarla qan təzyiqi tarazlığını qoruyan, sümük sağlamlığını qoruyan və qan istehsalını tənzimləyən orqanlarımızdır. Böyrəklərimiz bədənimizdəki bütün qanı hər 5 dəqiqədən bir yəni gündə 250 dəfədən çox süzür.Faydalı maddələri, xüsusilə zülalları xaric etməsə də, zərərli maddələri sidiklə xaric edir.
Bizim orqanizmimizdə ölkə, yetkin əhalinin 15,7%-ni (təxminən 8 milyon nəfər) 61.000 nəfərin yüngül və ya ağır böyrək xəstəliyi olduğu halda, dializ müalicəsi alır və 12.800 nəfər böyrək nəqli ilə həyatını davam etdirir. Daimi böyrək xəstəliyi üçün risk faktorları; şəkərli diabet, hipertoniya, ailədə böyrək xəstəliyi, sidik yollarında daşlar, sidik yollarının obstruksiyaları, SLE kimi otoimmün xəstəliklər, piylənmə, aşağı sosial-iqtisadi vəziyyət və siqaret. Ölkəmizdə Türkiyə Nefrologiya Dərnəyinin məlumatlarına görə dializdə olan xəstələrdə böyrək çatışmazlığının ən çox səbəbi 41% ilə şəkərli diabet, 25% ilə hipertoniya xəstəliyidir. Dializ xəstələrində əsasən böyrəkdən yaranan nefritlərin nisbəti 7,9%, polikistik böyrək xəstəliyi isə 3,8% təşkil edir. Son illərdə böyrək çatışmazlığı hallarının artmasının ən mühüm səbəbi şəkərli diabet və hipertoniya hallarının artmasıdır. Avropa ölkələri arasında şəkərli diabetin inkişaf səviyyəsinin ən yüksək olduğu ölkə Türkiyədir. Ölkəmizdə 2000-ci ildə aparılan TURDEP-1 araşdırmasında diabetin yayılması 7,3% olduğu halda, 2012-ci ildə aparılan TURDEP-2 araşdırmasında bu nisbət 13,7%-ə yüksəlmişdir. Ölkəmizdə 18 yaşdan yuxarı əhali arasında hipertoniya nisbəti 30% olduğu halda, orta yaşlı qadınlarda 58%, 50-59 yaş arasında kişilərdə isə 50% olduğu müəyyən edilmişdir (PATENT-2 araşdırması, 2012).
Şəkərli diabet xəstələrində yüksək qan şəkəri, İri və kiçik qan damarları oksidləşdirici stress və inkişaf etmiş qlikozilləşmə məhsulları adlanan zəhərli maddələrin əmələ gəlməsi səbəbindən zədələnir. Ən asan və tez zədələnən orqanlar damar şəbəkələri ilə zəngin olan böyrəklər, gözlər, ürək və beyindir. Böyrəklərimizdə olan damarların və böyrək toxumasının zədələnməsi səbəbindən sidikdə protein sızması baş verir. Erkən diaqnoz qoyulmazsa, protein sızması zamanla böyrək funksiyasının daimi çatışmazlığına səbəb olur. Böyrək funksiyası 20%-dən aşağı olan və protein sızması olanlarda 10 il ərzində Diabetli insanlarda ölüm riski eyni yaş qrupundakı insanlara nisbətən təxminən 6 dəfə yüksəkdir.
2014-cü ildə aparılan bir araşdırmada, 940 tip 2 diabetli xəstənin böyrək xəstəliyi üçün skrininqindən sonra, 54% mülayim və ya inkişaf etmiş mərhələli böyrək çatışmazlığı.Məlum olmuşdur ki, xəstələrin yalnız beşdə birində skrininqdən əvvəl böyrək xəstəliyi olduğu bilinir, beşdə dördü isə protein sızması və böyrək çatışmazlığından xəbərsizdir. Bunun ən əhəmiyyətli səbəbi zülal sızması və böyrək çatışmazlığının çox inkişaf etmiş mərhələlərə qədər səssizcə irəliləməsi, yəni heç bir klinik əhəmiyyətli şikayətə səbəb olmamasıdır. Buna görə də böyrək çatışmazlığını erkən aşkar etməyin ən asan yolu risk qrupuna daxil olan əhalini mütəmadi olaraq izləməkdir.
Böyrək çatışmazlığı inkişaf etdirən diabet və hipertoniya xəstələrinin sağlamlıq yolu darboğazlardan keçməyə çalışan gəmilərə bənzəyir. Bu xəstələrin yollarında çoxlu təhlükələr gizlənir ki, bunlardan başlıcası kalsium və fosfor mübadiləsinin pozulması nəticəsində ürək-damar xəstəliklərinin artması, sümük iliyinin funksiyasının zəifləməsi nəticəsində yaranan anemiya, dərmanların dozasının düzgün tənzimlənməməsi nəticəsində dərman zəhərlənməsi (təxminən dərmanların üçdə ikisi böyrəklər vasitəsilə xaric olur), orqanizmdə mayenin yığılması.Ürək çatışmazlığı və ağciyərlərdə mayenin yığılması ani kaliumun artması səbəbindən ani ölüm riskidir. Bu səbəbdən şəkərli diabet və hipertoniya xəstəsi olan xəstələr böyrək çatışmazlığı və ondan yaranan təhlükələrə qarşı bu darboğazları aradan qaldırmaq üçün bir nefroloqun rəhbərliyinə ehtiyac duyurlar.
Böyrək funksiyaları pisləşməyə başlayan xəstələrdə görüləcək əsas şeylər; həddindən artıq zülal və duz qəbulunun məhdudlaşdırılması, həyat tərzinin dəyişdirilməsi, maye qəbulunun tarazlığının təmin edilməsi, sidik yolları infeksiyasına, sidik yollarının tıxanmasına və sidik kisəsinin disfunksiyasına qarşı erkən tədbirlər görülməsi, dərmanların, xüsusilə radiokontrast maddələrin və ağrıkəsicilərin istifadəsinə çox yaxşı nəzarət, diabet. böyrək çatışmazlığına uyğun olaraq insulin dozalarının və hipertoniya dərmanlarının tənzimlənməsi və dislipidemiya, siqaret, piylənmə, anemiya, fosfor və kalium səviyyələri kimi ürək-damar xəstəliklərini artıran risk faktorları diqqətlə araşdırılır və düzəldilir.
Xəstəlik� Erkən mərhələlərdə xəstəliyin diaqnozu çətin, lakin müalicəsi asan olduğu halda, inkişaf etmiş mərhələlərdə diaqnoz qoyulması asan, lakin müalicəsi çətin və nəticələri ağır olur. Bu səbəbdən risk qrupunda olan xəstələrin, xüsusən də şəkərli diabet və hipertoniya xəstələrinin böyrək çatışmazlığının inkişafı üçün mütəmadi olaraq monitorinqini aparmaq faydalıdır.
oxumaq: 0
