Hamımız həyatımızda bəzi problemlərlə qarşılaşırıq və bu problemlərin öhdəsindən gəlməyə çalışırıq. Ancaq bəzən bəzi problemləri həll etmək çətin ola bilər. Xüsusilə depressiv və həyəcanlı dövrlərdə mənfi düşünməyə meylli olduğumuzu söyləyə bilərik. Bəs bu necə baş verir? Bu yazıda CBT nəzəriyyəsinin ortaya qoyduğu və problemlərimizin həllinə ən böyük maneə olan neqativ avtomatik düşüncələr və idrak təhriflərindən bəhs edəcəyik.
Yaşadığımız hadisələrdə avtomatik düşüncələr şüursuz şəkildə baş verir. Müxtəlif hadisələr nəticəsində aktivləşən sabit inanclarımız avtomatik düşüncələri işə salır. Sonra, bilişsel təhriflərə görə olan avtomatik düşüncələrimiz ortaya çıxır. Bir misalla izah etsək; Təsəvvür edin ki, KPSS imtahanına hazırlaşdığınız sınaq imtahanından aşağı bal topladınız. Bu hadisə nəticəsində "Mən uğursuzam" kimi təməl inancınız aktiv olacaq. Bu inanca uyğun olaraq KPSS-i qazana bilməyəcəyim kimi bilişsel təhriflərə bağlı olaraq avtomatik düşüncələriniz ortaya çıxacaq və onsuz da LYS-də istədiyimi istəmədim. İndi gəlin idrak təhriflərinin hansı növlərinə ətraflı nəzər salaq.
Koqnitiv təhriflər
1- Hamısı və ya heç nə düşünmə
Bu düşüncə tərzində həyat ağ və qara kimi iki ifrat şəkildə yaşanır. Boz çalarları daxil deyil. Misal üçün; “Məni sevməsə, xoşbəxt insan ola bilmərəm” Əgər həqiqətən də yaxşı psixoloq ola bilmirəmsə, bu işə qətiyyən başlamamalıyam”. Ya hər şey, ya da heç nə şəklində düşüncələr daxil edilir.
2- Fəlakət
Gələcəyə baxılır. bir fəlakət gözləməsi ilə. Bu pis nəticənin olma ehtimalı çox az olsa da, diqqətdən kənarda qalır. Problemlər və ya problemlər həll edilməzsə, dünyanın sonu yaxınlaşacaq. Misal üçün; “Sevgilimlə ayrılsam, bu mənim sonum olacaq.”, “Bu işi tərk etsəm, bunu edə bilmərəm.”, Təqdimatı tamamlaya bilməsəm, hər şey qarışacaq.” Formadakı düşüncələr bu düşüncələrin altına düşür.
3- Müsbəti gözdən qaçırmayın
Vacib sayılmır. ki, yaxşı şeylər olub. Uğur şans və ya başqa səbəblərlə əlaqələndirilir. ir. Misal üçün; “Müəllim asanlıqla soruşduğu üçün imtahanlar yaxşıdır.”, İnsanların məni sevdiyini deməsi onların mehribanlığına işarədir”.
4- Emosional əsaslandırma
Hadisə ilə bağlı şərhlərdə həqiqət var.Emosional vəziyyətin altında fikir yürütməkdir. "Münasibətimiz çox pisdir, çünki özümü pis hiss edirəm." İşlər yaxşı gedir, amma özümü yaxşı hiss etmirəm. Hadisələr haqqında aparılan mülahizələrə əhval-ruhiyyənin təsirinə misal olaraq fikir formasındakı düşüncələri göstərmək olar.
5- Təqdimat
Özünə və ya başqalarına münasibət ümumi nəticəyə çatan qiymətləndirmələr etməkdir. “Mənə borcunu gec ödədi, çox xəsis adamdır.” kimi qiymətləndirmələr, onun köməyə ehtiyacı var və mən kömək etmədim, çox qəddar adamam. >Böyüdücü-kiçildən
Mənfi məlumat daha çox yaşanan hadisələrə yönəldilir və böyüdüldükdə müsbət məlumatlar minimuma endirilir və nəzərə alınmır. Misal üçün; ən yaxın dostum 3 gündür başqaları ilə görüşür və mənə zəng etmir, daha məni istəmir. Düşüncə şəklində son 3 gündə yaşanan mənfi vəziyyət böyüdülür və illərlə ən yaxın dostu ilə yaşamış ola biləcəyi müsbət xatirələr göz ardı edilir.
7-
strong> Seçilmiş AbstraksiyaDiqqət situasiya haqqında məlumatın tək bir mənfi tərəfinə yönəldilir və bütün digər amillər nəzərə alınmır. Məsələn, meneceriniz iş yerinizdə sizinlə sərt davranır. Bu vəziyyətdə, onun sizə qəzəbləndiyini və uğursuz olduğunuzu düşündüyünüz seçmə abstraksiyadır. Menecerinizin digər işçilərlə necə rəftar etdiyi diqqətdən kənarda qalır.
8- Ağıl oxu
İnsanların ağlından keçənləri oxumaq. qarşımızdakı insanlar və bunun doğru olduğunu təsdiqləmək inanmaq və davranışımızı ona uyğun formalaşdırmaqdır. Məsələn, “Müdiri əsəbiləşdirdim, o, mənim sadə bir insan olduğumu düşünür, bunu düzəltmək üçün əlimdən gələni etməliyəm”. Bir şəkildə düşünmək, qarşıdakı insanın fikrini oxumaq və ona uyğun hərəkət etməkdir.
Bir təcrübəyə əsaslanaraq mənfi nəticə çıxarmaq meyli. Həddindən artıq ümumiləşdirən insan heç vaxt, həmişə, heç kim kimi sözləri asanlıqla istifadə edir. Məsələn, ev tapşırığını yerinə yetirərkən buraxılan durğu işarələrinin səhvlərinin ev tapşırığından sıfır almağımıza səbəb olacaq dəhşətli bir səhv olduğuna inansaq, həddindən artıq ümumiləşdiririk. Yaxud əlimə düşən hər şeyi alt-üst edə bildiyimi düşünsək, heç nəyi düz edə bilmirəm, başa düşüldüyü kimi, həddindən artıq ümumiləşdiririk.Vəziyyəti öz üzərimizə götürməyimiz, şəxsiləşdirməyimiz deməkdir. Daha əvvəl sərt davranan menecerin timsalında, əgər menecer bizim üçün yeni bir qayda müəyyən edərsə, bu, vəziyyəti fərdiləşdirdiyimizi göstərir.
11- Olmalı >>
Həyatın müəyyən qaydaları olduğuna və bu qaydalara əməl edilmədikdə fəlakətlərə səbəb ola biləcəyinə inanmaqdır. Misal üçün; "Mən çox yaxşı işləməliyəm, bacarmıramsa, bu, uğursuz olduğum deməkdir." Bu və buna bənzər malları ehtiva edən fikirlər bir müddət sonra o əsərlərə qarşı qəzəb doğurur. Əgər davranışımız etməli olduğumuz standartların altına düşürsə, bu, bizdə utanc və günahkarlıq hiss etməmizə səbəb olur.
Yuxarıda göründüyü kimi, mübarizə mexanizmimizə təsir edən və şüurumuzdan kənarda baş verən düşüncə nümunələri var. Bu düşüncə tərzindən xəbərdar olmağa çalışmaq yaşanan problemlərin həllində mühüm rol oynayacaq. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu fikirləri ələ keçirmək çox çətin prosesdir və uzun müddət çəkə bilər.
oxumaq: 0
