Ədəbiyyatda impulsiv davranışa bir çox müxtəlif formalarda rast gəlinsə də, anlayışın ən qısa tərifi “düşünmədən hərəkət etmək, ani, qarşısıalınmaz, irrasional istəklə hərəkət etmək meyli” kimi ifadə edilə bilər (Kırpınar, 2013: 166). İmpulsiv davranış əsasən gənc uşaqlarda və impulslara qarşı adekvat müdafiə sistemlərini inkişaf etdirməmiş obsesif-kompulsiv və ya antisosial yetkinlərdə müşahidə olunur. Patoloji qumar, kleptomaniya (oğurluğa çağırış), piromaniya, trixotilmaniya (saç yolmaq şəklində kompulsiv davranış) və s. İmpulsiv davranış insanın həyat keyfiyyətini deformasiya edən strukturlar kimi qəbul edilir və epizodik olması ilə məcburiyyət davranışlarından fərqlənir (Kırpınar, 2013: 166).
19. İmpuls nəzarət pozğunluqları əsrin sonlarından elm adamlarının diqqətini çəkdi, lakin az sayda hal ilə paralel olaraq, bu mövzuda az sayda obyektiv araşdırma aparıldı. Bu kontekstdə istər dərsliklərdə, istərsə də digər tibbi ədəbiyyatda nadir hallar kimi nəzərdən keçirilir və qısaca vurğulanır (Okay, 2015:833). Bu hallardan biri ədəbiyyatda "rapunzel sindromu" kimi konseptuallaşdırılan trichotillomania-nın nadir formasıdır. Bu sindrom ilk dəfə 1968-ci ildə Vaughan tərəfindən təsvir edilmişdir və sonradan bir çox hadisə hesabatları hazırlanmışdır. Bu forma sadəcə olaraq xəstənin saçını impulsiv şəkildə yeməsi kimi təsvir olunur. İmpuls nəzarət pozğunluqları ilə bağlı ilk müasir təsviri tədqiqatlar; 1990-cı illərin sonlarında ortaya çıxdığı və o vaxtdan etibarən mövzunun intensiv şəkildə öyrənilməyə başladığı görülür. (Jacobson J. and Jacobson A., 2006: 243)
Dopaminerjik sistemin artması ilə ortaya çıxan davranış modeli onun fizioloji əsası ilə uzlaşdırıla bilsə də, psixososial fərqliliklər bir faktor ola bilər. bu davranışın strukturlaşmasında. Bunu parsimoniya prinsipi baxımından araşdırmaq lazım gələrsə, ən sadə izahı budur ki, dopamin və serotonin reseptorlarında neyronların aktivləşməsinin artması impulsivliyin mənbəyi kimi görünə bilər. Mövzu ilə bağlı; Eyforiya yaşayan insanlarla aparılan klinik və kohort tədqiqatlarından əldə edilən məlumatlara görə, nevrologiya impulsiv davranışın tətikçisi kimi. bioloji aksiomaları nümayiş etdirmək olar. Michal və Gendel tərəfindən aparılan araşdırmalar da bu fərziyyəni dəstəkləyir. Müvafiq tədqiqatlarda impulsiv davranışın neyrobioloji aspektinin hələ də aydınlaşdırılmadığı görünsə də, "aralıq partlayıcı pozğunluq" fenomeninə əsaslanaraq, bu davranışa əsaslanan pozğunluq üçün aparılan tədqiqatlardan məqbul sübutlar anormal serotonin mübadiləsinin olduğunu göstərdi
MÜZAKİRƏ
OK-a görə; O, bir şəxsiyyət xüsusiyyəti olaraq dürtüselliyin əsrlərdir bilinən bir davranış modeli olsa da, həddindən artıq və nəzarətsiz ifadə olaraq xarakterizə edilə bilən impuls nəzarət pozğunluqları üçün eyni şeyi söyləmək mümkün olmadığını ifadə etdi (Okay, 2015: 833). ). İmpulsiv davranış sinir və ya əzələ lifi boyunca ötürülən deloparizasiya dalğası olan impulsun hərəkət potensialına çevrilməsi kimi ifadə edilir (Budak, 2001:243). Prefrontal və orbitofrontal korteks bastırma, qərar qəbul etmə və cavab seçimi proseslərinə nəzarət edir. Orbitofrontal korteks insanın hərəkətlərinin nəticələri haqqında mövcud məlumatlara əsaslanaraq davranışın tənzimlənməsində böyük rol oynayır. Bu səbəbdən frontal lob zədələnmiş insanlarda impulsivlik tez-tez müşahidə olunur. Bununla əlaqədar olaraq, beyin serotonin səviyyəsinin azalmasının davranışın boğulmasını azaltdığı ifadə edilmişdir. Nümunə olaraq yemək pozğunluqlarını götürsək, neyrobioloji amillər, öyrənilmiş davranışlar və sosial sanksiyalarda təsirli ola biləcəyi üçün araşdırma və inkişafa ehtiyacı olan bir mövzudur.
REFERANSLAR
Budak, Selçuk (2001). Psixologiya, Elm və İncəsənət Yayınları Sözlüğü, İstanbul
Güzel Özdemir, Pınar; Selvi, Yavuz və Aydın, Adem (2012). “İmpulsivlik və Onun Müalicəsi”, Psixiatriyada Mövcud yanaşmalar jurnalı, 2012; 4(3):293-314 doi:10.5455/cap.20120418
Jacobson James L. and Jacobson, Alan M. (2006). Psixiatriya sirləri, Trans. Redaktə: Kayaalp, M. L. və Doğangün, Burak, Nobel Medicine Kitabevi, İstanbul.
Kırpınar, İsmet (2013). Gənc Psixiatrın Əl Kitabı, Timaş Nəşrləri, İstanbul.
Okay, Lut (2015). Dürtü, İmpuls və İdarəetmə Bozuklukları, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Yazıcı, Kemal və Erteki n Yazıcı, Aylin (2010). “Dürtüselliyin Neyroanatomik və Neyrokimyəvi Əsasları”, Psixiatriyada Mövcud yanaşmalar jurnalı, 2010; 2(2):254280, eISSN:13090674 pISSN:13090658.
oxumaq: 0
