Hipertoniya və ya yüksək qan təzyiqi dediyimiz həyat üçün ən təhlükəli klinik vəziyyət hansıdır? İndi isə bu məsələni qısaca izah edək:
Bu suala cavab vermək üçün ilk növbədə qanın orqanizmdəki funksiyasını izah etmək lazımdır. Qanın funksiyası oksigeni, qida maddələrini və digər maddələri təhlükəsiz şəkildə hüceyrələrə çatdırmaq, hüceyrələrdə əmələ gələn karbon qazı və tullantıları çıxarmaqdır. Qanın bədəndə asanlıqla dolaşması üçün müəyyən bir təzyiq lazımdır. Əgər bu təzyiq olmasaydı, qan hərəkət edə bilməz və buna görə də həyat mövcud olmazdı. Yəni təzyiqin sıfır olması xəstənin bir müddət sonra öləcəyi deməkdir.
Qan təzyiqi necə yaranır? Bu mövzunu daha yaxşı başa düşmək üçün orta və orta məktəbdə biologiya dərslərində oxunan bəzi məlumatları yadda saxlamaq faydalıdır. Bildiyiniz kimi, qan bədəndə damarlar dediyimiz müxtəlif diametrli və ölçülü borular sistemi vasitəsilə hərəkət edir. Bu boru sistemi arteriyalar, damarlar və kapilyarlardır. Arteriyalar tərkibində təzə qida, oksigen və digər faydalı maddələr olan qanı toxumalara daşıyır. İndi ağlınıza aşağıdakı sual gələcək: Tekstura nə deməkdir? Dokular oxşar hüceyrə qruplarından ibarət strukturlardır və bədənimiz üçün həyati əhəmiyyətə malikdirlər. Məsələn, beyin toxuması, əzələ toxuması və s.
Qan damarlar vasitəsilə toxumalara daşındıqdan sonra "arteriol" dediyimiz kapilyar sistem vasitəsilə hüceyrələrə çatır. Məlum olduğu kimi hüceyrələr insan orqanizminin ən mühüm tikinti materialıdır. Hüceyrələr fabrik kimi işləyir. Onlar oksigen və qida maddələrini emal edərək həyatın saxlanmasını təmin edirlər. Bu gərgin iş zamanı fabriklərdə istehsal olunan tullantılar kimi karbon qazı və bədənə zərər verə biləcək maddələr əmələ gəlir. Hüceyrələrdən karbon qazı və tullantı materialları çıxarılmazsa, onlar yığılır və hüceyrələrin və toxumaların ölməsinə və ya zədələnməsinə səbəb olur. Bu cür potensial zərərli maddələr hüceyrələrdən xaric edilməlidir. Hüceyrələrdə əmələ gələn karbon qazı və tullantı maddələri "venül" dediyimiz kapilyarlar vasitəsilə damarlara ötürülür. Damarlar bu maddələri müvafiq orqanlara aparır ki, bədəndən xaric olunsunlar. Bu o deməkdir ki, bədəni bir şəbəkə kimi əhatə edən damar sistemi olmasaydı, həyatı davam etdirmək mümkün olmazdı.
O, bədənə atır və toplanır. Damarlar adətən yan-yana yerləşir. Halbuki onların içində axan qanın istiqamətləri bir-birinə ziddir.
Xülasə olaraq, damar sistemini təxmini olaraq təyin etsək, qan damarlarını ölkəni əhatə edən magistral yol şəbəkəsi ilə müqayisə edə bilərik. Ölkəmizi şəbəkə kimi əhatə edən magistral yollar şəhərlərdən çıxanda geniş, rayon və kəndlərə gedəndə isə ensiz olur. Bədəni qan damarları əhatə etdiyi kimi.
Yaxşı, indi biz damar sistemi haqqında öyrəndik, ona görə də qanı damar sistemində dövriyyə etmək üçün nasos sisteminə ehtiyac yoxdur? Bəli, var, evlərimizə gələn su nasos sistemi ilə paylandığı kimi, qanın müəyyən təzyiq altında orqanizmdəki hüceyrə və toxumalara çatmasını təmin etmək üçün nasos sistemi lazımdır. Bədəndə nasos funksiyasını yerinə yetirən orqan ürəkdir. Sol sinə boşluğunda yerləşən ürək, şəhər suyunu ötürən və qanı bədənə paylayan nasos sistemi kimi işləyir. Bəzən sürətlənir, bəzən yavaşlayır, bəzən güclü işləyir, bəzən daha az işləyir. Bütün bu iş mexanizmi beyin tərəfindən idarə olunur. Haqqında şeirlər və hekayələr yazılan ürək əslində beynin nəzarəti altında işləyən əmmə təzyiq pompasıdır. Sevdiyiniz insanın yanında olduğunuz zaman ürəyinizin döyünməsini sürətləndirən orqan beyindir.
İndi qanın nasos kimi işləyən ürəkdən necə paylanmasından danışaq. Burada əsas və kiçik tirajlar işə düşür.
Böyük dövran ürəkdən çıxan ən böyük və ən geniş damar olan aorta ilə başlayır və bütün bədənə yayılır. Kiçik qan dövranı ürəkdən çıxan pulmoner arteriya ilə başlayır, karbon qazını ağciyərlərə daşıyır və oksigenlə yüklənmiş qan ürəyə qayıdır və oradan bütün bədənə paylanır. Kiçik dövriyyə ilə böyük dövriyyə arasındakı mühüm fərq kiçik dövriyyədə damarların karbon qazı ilə yüklənmiş qanı daşımasıdır. Böyük qan dövranında arteriyalar oksigenlə yüklənmiş qanı daşıyır.
Ürək nasos funksiyasını yerinə yetirərkən müəyyən təzyiqlə qanı aortaya atır. Bu, həmişə dediyimiz təzyiqdir. Damarlar incələndikcə qan təzyiqi aşağı düşür. Damarlarda təzyiq arteriyalardan daha aşağıdır. Bu təzyiq fərqi bədəndə qanın sağlam dövranı üçün lazımdır. Biz həkimləri qan təzyiqi narahat edir. Bu barədə danışarkən damarlardakı təzyiqdən deyil, damarlardakı təzyiqdən danışırıq. Burada "yüksək qan təzyiqi" və ya "hipertoniya" damarlarda təzyiqin normal dəyərlərdən yuxarı qalxmasına verilən addır.
oxumaq: 0
