DEHB (Diqqət Çatışmazlığı Hiperaktivlik Bozukluğu) neyrobioloji əsasa malikdir və buna görə də DEHB olan uşaqlar yalnız tibbi müalicə almalıdırlar.Dərmanlarla müalicə olunan DEHB olan uşaqların 70-80%-də simptomların azalması müşahidə olunur. Ancaq simptomların azalması pozğunluğun yox olması demək deyil. Uşaq psixiatrı zəruri hesab edərsə, dərman qəbul edilməlidir. Bundan əlavə, davranış və akademik inkişafı təmin etmək üçün psixo-təhsil yardımına ehtiyac var. Əks halda dərman müalicəsi öz məqsədinə çatmaz.
Əslində DEHB yoxdur, bu, uşaqlarını intizam edə bilməyən valideynlərin günahıdır. Elmi araşdırmalar göstərir ki, DEHB bioloji əsaslı bir xəstəlikdir, lakin onun səbəbləri tam başa düşülməyib. Bunun mərkəzi sinir sistemində davranışa və anormal qlükoza mübadiləsinə nəzarət etmək üçün beynin istifadə etdiyi neyrotransmitterlərin balanssızlığından qaynaqlandığı irəli sürülür.
DEHB, əsasən, zəif valideynlik və nizam-intizamın olmaması səbəbindən yaranır. DEHB olan bütün uşaqların həqiqətən ehtiyacı olan bu cür saxta müalicələr deyil, köhnə üslublu bir intizamdır. Bəzi valideynlər uşağın əxlaqsız davranışını onların mənəvi problemi hesab edir və bəzən bunu özlərində də görürlər. Tibbi müdaxilə olmadan sadəcə intizam üsullarının tətbiqinin DEHB olan uşağın davranışını yaxşılaşdırmaqdansa, pisləşdirdiyini göstərən ailə qarşılıqlı əlaqəsi araşdırmaları var.
DEHB yanlış münasibət nəticəsində yaranır. Pis qidalanma, şəkər, əlavələr, normal miqdarda qurğuşun və mənfi valideyn münasibətləri DEHB-yə səbəb olmur. DEHB genetik və bioloji əsaslıdır. Bununla belə, valideynlərin davranışı uşağın DEHB davranışına nəzarət etmək qabiliyyətinə təsir edə bilər. Bundan əlavə, bəzi tədqiqatlar hamiləlik zamanı spirt və narkotik qəbulunun DEHB-yə səbəb ola biləcəyinə dair nümunələr təqdim etmişdir.
DEHB olan uşaqlar öz yaşıdlarından fərqlənmirlər. Hər bir uşaq diqqətini saxlamaqda və hərəkətsiz oturmaqda çətinlik çəkir. Əgər DEHB xüsusiyyətləri 3-7 yaşları arasında başlayırsa, simptomlar yaşıdlarından daha şiddətli və şiddətlidirsə, eyni əlamətlər bir çox mühitdə varsa, davranış uşağın akademik və ictimai həyatında əhəmiyyətli pozuntulara səbəb ola bilər. Semptomlara səbəb olarsa, bütün uşaqlarda olduğunu söyləmək olmaz.
Uşaqlar böyüdükcə DEHB yox olur. DEHB yalnız uşaqlarda aşkar edilmir; bəzi tədqiqatlar göstərir ki, DEHB ömür boyu davam edə bilər. DEHB diaqnozu qoyulan uşaqların 70-80%-də bu simptomlar gənc yaşlarında davam edir. Onların 30-65%-nin yetkin yaşda da bütün klinik əlamətlərini davam etdirdiyi müşahidə edilir. Müalicə olunmazsa, DEHB olan şəxslər maddə asılılığı, depressiya, akademik uğursuzluq, peşəkar problemlər və evlilik problemləri ilə üzləşə bilərlər. Düzgün müalicə edildikdə, DEHB olan bir çox fərd məhsuldar həyat sürə bilər.
DEHB olan uşaqların daimi gücləndirilməsi lazımdır. Əslində, onların digər tələbələrə nisbətən daha çox müsbət möhkəmləndirməyə ehtiyacı var. Davranış əldə etmək və saxlamaq üçün təkcə müsbət gücləndirmə kifayət deyil və davamlı gücləndirmə real həyat mühitlərində tətbiq oluna bilməz.
DEHB olan bütün tələbələr xüsusi təhsil xidmətləri almalıdırlar. Uşağın təhsilində ciddi pozuntular olarsa və bununla bağlı istək olarsa, xüsusi təhsil tələb oluna bilər.
DEHB olan uşaqlar davranışlarına görə məsuliyyət daşımaq əvəzinə sadəcə üzr istəməyi və üzr istəməyi öyrənirlər. Müalicənin psixo-sosial tərəfi belə problemlərin qarşısını almaqdır. Psixoloji məsləhətçilər, müəllimlər və həkimlər uşaqlara DEHB-nin zəhmət tələb edən çətin bir vəziyyət olduğunu, bəhanə və ya günah olmadığını öyrədirlər.
DEHB xəyali bir xəstəlikdir, əslində belə bir xəstəlik yoxdur. Əsrin əvvəllərindən bəri aparılan tədqiqatlar, impuls nəzarətində çətinlik çəkən və hiperaktivliyi olan fərdlərin mövcudluğunu obyektiv şəkildə nümayiş etdirdi.
DEHB olan bütün uşaqlarda öyrənmə qüsurları var. DEHB olan uşaqların 10-33%-nin də öyrənmə qüsurları var.
DEHB olan tələbələr adi siniflərdə dərs keçirə bilməzlər. Müəllim sinif proseslərini uyğun təşkil edərsə və strukturlaşdırarsa, bu uşaqların yarıdan çoxu adi siniflərdə təhsil ala bilər.
DEHB olan uşağın istədiyi hər şey edilməlidir. Bu cür yanaşma bu uşaqların impulsiv davranışını gücləndirməkdən başqa heç nə vermir.
DEHB müalicəsində istifadə edilən dərmanlar asılılığa səbəb olur. gətirib çıxarır. Bu dərmanların düzgün istifadəsi vərdiş və ya asılılığa səbəb olmur.
DEHB-nin müalicəsində istifadə edilən dərmanlar əqli geriliyə və sonsuzluğa səbəb olur. Bu cür fikirlər heç bir elmi dayağı olmayan baxışlardır. Bu dərmanların uşaqları ümumiyyətlə yavaşlatdığına dair araşdırma nəticələri olsa da, zehni gerilik və ya sonsuzluq mümkün deyil.
Heç bir araşdırma, stimullaşdırıcı dərmanların qəbulunun DEHB olan uşaqlarda hər hansı daimi davranış və ya təhsil faydaları təmin etdiyini göstərməmişdir. Araşdırmalar göstərib ki, DEHB olan uşaqlar, yeniyetmələr və böyüklər stimullaşdırıcı dərmanlarla müalicədən faydalanırlar.
Müəllimlər kifayət qədər səy göstərsələr, stimullaşdırıcı dərmanlardan daha effektiv nəticələr əldə etmək olar. Multimodeli araşdırmalar bu fikrin yanlış olduğunu göstərir.
Uşaqlarda və ya böyüklərdə DEHB diaqnozu qoymaq mümkün deyil. Alimlər hələ də DEHB diaqnozu üçün bir test hazırlamasalar da, aydın diaqnostik meyarlar işlənib hazırlanmışdır.
oxumaq: 0
