Ağciyər arteriyasının və onun budaqlarının qan laxtası ilə tıxanmasına ağciyər tromboemboliyası deyilir. Ağciyər damarlarında ən çox görülən laxtalanma mənbəyi ayaqların dərin damarlarıdır. Bu, cəmiyyətdə tez-tez rast gəlinən, diaqnozu çətin olan və ölümlə nəticələnən ağır xəstəlikdir.
Sol ağciyərdən daha çox sağ ağciyərdə rast gəlinir. Onun paylanması ağciyərin yuxarı hissələrinə nisbətən aşağı hissələrində daha çox olur.
Kişilərdə daha çox rast gəlinir. Ancaq 50 yaşdan sonra kişilərdə və qadınlarda bərabər şəkildə görülür. Risk yaş artdıqca artır.Ağciyər emboliyası da mövsümə görə dəyişir və qış aylarında artdığı müşahidə edilir. Ağciyər emboliyası keçirmiş xəstələrin ailələrində də risk yüksəkdir.Müalicə olunmayan xəstələrdə ağciyər emboliyası səbəbindən ölüm riski 25-30% olduğu halda, müalicə alanlarda 3%-ə qədər azalır. Ağciyər emboliyasında residiv 5-23% nisbətində baş verə bilər. Residiv baxımından ən təhlükəli dövr müalicənin dayandırılmasından sonrakı 6-12 aylıq dövrdür.
Ağciyər emboliyasının əsas risk faktoru əvvəlki ağır əməliyyatlardır. Son 45-90 gündə edilən əməliyyatlar emboliya riskini 4-22 dəfə artırır. Ən yüksək riskli əməliyyatlar isə aşağı ətraf sınığı əməliyyatları, bud və diz protezi əməliyyatları və qarın əməliyyatlarıdır. İnsult, konjestif ürək çatışmazlığı, infarkt, KOAH və diabet səbəbiylə xəstəxanaya yerləşdirilən xəstələrdə ağciyərlərdə laxtalanma riski də artır. Xərçəng xəstələrində ağciyər emboliyası riski də artır. Ən yüksək riskli xərçənglər qarın və döş qəfəsi orqanlarının xərçəngi və beyin şişləridir. Kimyaterapiya alan xəstələrdə, xüsusən də kimyaterapiyanın ilkin mərhələlərində ağciyər emboliyası riski artır. Hamiləlik dövründə pulmoner emboliya riski də artır. Risk 35 yaşdan yuxarı olanlarda, 3-cü trimestrdə, doğuşdan sonrakı dövrdə, keysəriyyə ilə doğum edənlərdə və çoxlu hamiləliklərdə daha da artır. Doğuşa nəzarət həbləri və postmenopozal hormon əvəzedici terapiya da ağciyər emboliyası riskini artıran amillər arasındadır. Genetik faktorlar da ağciyərlərdə laxtalanma əmələ gətirən amillər arasındadır.
Ölkəmizdə ağciyər emboliyasına meyl yaradan ən çox rast gəlinən genetik xəstəlik Faktor 5 Leyden xəstəliyidir. 40 yaşından əvvəl səbəbi bilinməyən, təkrarlayan emboliya hücumları və ailədə emboliya tarixi olanlar Emboliya tarixi olanlarda, qeyri-adi nahiyələrdə (qarın içi venalar, yuxarı ətrafın venaları) və təkrar emboliya olanlarda genetik testlər aparılmalıdır.
Əvvəlcə bunu etmək vacibdir. diaqnozda klinik cəhətdən şübhəli olmaq. Qəfil başlayan təngnəfəslik və ürək döyüntüsü şikayətləri ilə müraciət edən, döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası normal olan, vəziyyəti başqa səbəblə izah edilə bilməyən xəstələrdə ağciyər emboliyasından şübhələnmək lazımdır. Ağciyər emboliyası tez-tez ayağın dərin damarlarındakı laxtaları aradan qaldırdığı üçün xəstələr baldırda ağrı, ağırlıq hissi və kramp şikayətləri ilə müraciət edə bilərlər.Fiziki müayinə zamanı bütün ayaqda diametrin artması, birində ödem və qızartı müşahidə olunur. ayaq təsbit edilə bilər.Ağciyər emboliyası olan xəstəyə ən çox ani başlayan təngnəfəslik, ürək döyüntüsü diaqnozu qoyulur, döş qəfəsində ağrı şikayəti ilə müraciət edir. Bunun xaricində öskürək, qanlı bəlğəm və qızdırma da ağciyər emboliyasında rastlaşa biləcək əlamətlərdir. Əgər laxta ağciyərin əsas damarlarında olarsa, vəziyyət daha da ağırlaşır və xəstələr huşunu itirmə, huşunu itirmə, aşağı qan təzyiqi, ürək və ya tənəffüs tutulması ilə təcili yardıma müraciət edə bilərlər.Hərçənd emboliyaya işarə edən tapıntılar ola bilər. diaqnoz zamanı döş qəfəsinin rentgenoqrafiyasında 20-40% normal ola bilər. EKQ, arterial qan qazı və bəzi qan testləri diaqnoz qoymağa kömək edə bilər. Dərman vasitəsi ilə ağciyər tomoqrafiyası qəti diaqnozu təmin edir. Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə və hamilə qadınlarda tomoqrafiya yerinə diaqnostikada daha az şüalanma riski olan ağciyər sintiqrafiyası istifadə edilə bilər. Emboliya adətən ayaq venalarından qaynaqlandığı üçün aşağı ətraflarda laxtanın aşkarlanması Doppler ultrasəs müayinəsi böyrək çatışmazlığı, hamiləlik və kontrast allergiyası zamanı diaqnoza kömək edir.Emboliya ağciyərə daxil olan əsas venalardadırsa, bu vəziyyətə massiv ağciyər emboliyası deyilir. Xəstədə qəfil təngnəfəslik, dodaqlarda və dırnaqlarda göyərmə (sianoz), sağ ürək çatışmazlığı əlamətləri və aşağı qan təzyiqi müşahidə edilərsə, kütləvi ağciyər emboliyası nəzərə alınmalı və təcili olaraq tomoqrafiya aparılmalıdır. KT-də hər iki əsas ağciyər damarında geniş yayılmış və böyük laxtalanmalar olduqda, kütləvi ağciyər emboliyası diaqnozu qoyulmalı və təcili müalicəyə başlanılmalıdır. Xəstənin ümumi vəziyyətinin pis olması səbəbindən tomoqrafiya aparıla bilmirsə çarpayıda exokardioqrafiya ilə sağ ürək çatışmazlığı müəyyən edilə bilər.Bəzən ürək çatışmazlığı aşkar edilə bilər. Hətta laxtanın olması da göstərilə bilər.
Ağciyər emboliyasının diaqnozu dəqiq olduqda və xəstədə qanaxma riski olmadıqda, gecikmədən antikoaqulyant müalicəyə, yəni qan durulaşdırıcı dərmanlara başlanılmalıdır.
< br /> Antikoaqulyant müalicə standart heparin, aşağı molekulyar ağırlıqlı heparin, fondaparinuxdur. Buraya kumadin və yeni nəsil oral antikoaqulyantlar daxildir. Bu müalicə ilə yeni laxtaların əmələ gəlməsinin və mövcud laxtaların inkişafının qarşısı alınır. Müalicəyə tez başlamaq laxtalanmanın təkrarlanması və ölüm riskini azaldır. Lakin bu müalicə zamanı qanaxma riski səbəbindən ehtiyatlı olmaq lazımdır. Sürətli antikoaqulyasiya venadaxili yeridilmiş standart heparin, subkutan yeridilmiş aşağı molekulyar çəkili heparin, subkutan yeridilmiş fondaparinuks və yeni oral antikoaqulyantlarla təmin edilir. Sonra K vitamini antaqonisti kumadin və ya yeni oral antikoaqulyantlarla müalicə davam etdirilir. 3-6 ay müddətində tətbiq edilən bu müalicə ilə residiv və erkən ölüm riski əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Massiv ağciyər emboliyası diaqnozu qoyularsa, xəstənin qanaxma riskləri qiymətləndirilməli və birbaşa laxtalanma trombolitik dediyimiz həlledici dərmanlara başlanmalıdır. Trombolitik müalicədən sonra standart qan durulaşdırma müalicəsi davam etdirilir.Ağciyər emboliyasında xəstənin vəziyyətinə uyğun olaraq ümumi dəstəkləyici müalicə də verilir. Oksigen terapiyası elə aparılmalıdır ki, xəstənin doyması 92% və ya yuxarı olsun. Oksigen terapiyasına baxmayaraq tənəffüs çatışmazlığı inkişaf edərsə, xəstə süni nəfəs aparatına qoşulur.
oxumaq: 0
