Xülasə
Hamiləlik zamanı müxtəlif fizioloji dəyişikliklər baş verir. Zülal, enerji və müxtəlif mikroelementlərə gündəlik tələbat artır. Bu ehtiyaclar adekvat şəkildə ödənilmədikdə qidalanma inkişaf edir. Yetərsiz qidalanma ana və dölün sağlamlığını təhdid edən mühüm amillərdən biridir. Bunun xaricində Daxili Xəstəliklər Mütəxəssisini narahat edən bir çox problem başda hipertoniya və şəkər xəstəliyi ola bilər. Onların hər biri ayrı-ayrılıqda sorğulanmalı və ortaya çıxan problemlər üçün tək-tək həll yolları hazırlanmalıdır. Bu yazıda hamiləlik zamanı yarana biləcək daxili problemlər və onların həlli yolları təqdim olunur.
Hamiləlik zamanı fizioloji dəyişikliklər
Hamiləlik zamanı orqanizmdə bir sıra fizioloji dəyişikliklər baş verir. Bunlar əsasən hormonal, hematoloji, ürək-damar, metabolik, böyrək, mədə-bağırsaq və dayaq-hərəkət sistemində baş verən dəyişikliklərdir. Serum estrogen və progesteron səviyyələri hamiləlik boyu artır. Bu yolla yeni menstrual sikllərin qarşısı alınır. Artan progesteron uterusun rahatlamasını təmin edir. Prolaktinin artması döş toxumasının hipertrofiyasına səbəb olur. Parathormonun artması mədə-bağırsaq traktından daha çox kalsiumun sorulmasına imkan verir. Serum kortizol səviyyəsində artım var. Hamiləlik dövründə qan həcmi təxminən 50% artır və nisbi anemiya ilə müşayiət olunur. Eritrositlərin həcminin artması, leykositoz, eritrositlərin çökmə sürətinin artması, plazma fibrinogeninin və VIII faktorun səviyyəsinin artması və onunla müşayiət olunan hiperkoaqulyasiya digər hematoloji dəyişikliklərdir. Hamiləlik dövründə ürək dərəcəsi və ürək çıxışı artır. Hamiləliyin ilk yarısında damarların genişlənməsi səbəbindən həcmin və axının sürətinin artmasına baxmayaraq, diastolik təzyiqdə bir qədər azalma müşahidə edilir, lakin sonradan aldosteron təsirinin artması ilə qan təzyiqi normallaşır. Qan təzyiqinin normadan yuxarı artması preeklampsi və eklampsiyaya səbəb ola bilər. Hamiləlik dövründə zülal və yağ ehtiyatı artır. İnsulin müqavimətinin artması, eləcə də serum kortizol səviyyəsinin artması dölün hipoqlikemiyadan qorunması cəhdidir, lakin bu, hamiləlik diabetinə səbəb ola bilər. Hamiləlik dövründə glomerular filtrasiya dərəcəsi təxminən 50% artır və doğuşdan sonrakı dövrdə yalnız 20 həftə ərzində normala qayıdır. Beləliklə, hamiləlik boyu qanda karbamid azotu və kreatinin səviyyəsi aşağıdır. hamiləlik zamanı özünü Xüsusilə birinci trimestrdə beta-HCG-nin artması səbəbindən ürəkbulanma və qusma baş verə bilər. Gec hamiləlikdə qarın içi təzyiqin artması səbəbindən mədə-ezofagial reflü xəstəliyi baş verə bilər. Hamiləliyin sonrakı mərhələlərində bədən duruşunun dəyişməsi ilə arxa və qarın əzələləri buna uyğunlaşır (1).
Hamiləlik zamanı qidalanma
p>Hamiləlik dövründə metabolik ehtiyaclar artdıqca müxtəlif qida maddələrinə olan gündəlik tələbat da artır. Hamiləlik dövründə gündəlik enerji ehtiyacı 300 kkal/gün (cəmi 80.000 kkal) artır. Bu enerji qəbulu ananın orta hesabla 10-12 kq çəki artımına uyğundur. Tövsiyə olunan gündəlik enerji artımı 300 kilokalori hamiləlikdən əvvəl tələbatın 17%-ni təşkil edir. Vitamin və minerallara tələbat 20-100% artır. Ona görə də seçiləcək qidalar bu ehtiyacları qarşılamağa yönəlməlidir. Hamiləlik dövründə gündəlik protein ehtiyacı əvvəlki ilə müqayisədə 15 qram artır. Zülal qaynağı olaraq heyvan zülalları ön plana çıxır və toyuq və balıq ətinin qırmızı ətdən daha sağlam olduğu bilinir. Omeqa-3 yağ turşuları dölün sinir və vizual inkişafına kömək edir. Omeqa-3 yağ turşularının ən əhəmiyyətli mənbələri soya və yağlı balıqlardır. Vurğulamaq lazımdır ki, onlar yağ ehtiyaclarını hidrogenləşdirilməmiş bitki yağlarından təmin etməli, orta miqdarda balıq məhsulları istehlak etməli və işlənməmiş təbii qidalara üz tutmalıdırlar.Hamiləlik dövründə makroelementlərlə yanaşı mikroelementlərə də ehtiyac artır. Kalsium, dəmir, sink, folat, D və E vitaminləri, askorbin turşusu və B vitaminlərinə ehtiyac artır. Gündəlik dəmir ehtiyacı normadan 5-6 mq artıqdır (22-27 mq/gün). Gündəlik kalsiuma tələbat 1000 mq, folat 400 mkq, sink 15 mq, vitamin D 600 IU, E vitamini 15 mq, C vitamini 85 mq, A vitamini 770 mkq, tiamin 1,4 mq, riboflavin 1,4 mq, niacin 19 mq 19 mqdir. (2,3).
Hamiləlik zamanı baş verə bilən xəstəliklər
Hamiləlik zamanı fizioloji dəyişikliklərlə yanaşı bəzi patoloji xəstəliklər də inkişaf edə bilər. Bunlardan ən əhəmiyyətliləri hamiləlik diabeti və hipertoniyadır. Hamiləlik zamanı baş verən bütün xəstəliklər effektiv müalicə olunmazsa, ana və dölün həyatını riskə atır.
Hipertoniya
Hipertoniya bütün hamiləliklərin 7-10%-də aşkar edilir. .. Bunlardan bəziləri hamiləlikdən əvvəl hipertoniya diaqnozu qoyulmuş insanlardır. Gestational hipertoniya 20-ci həftədən sonra baş verir. Hamiləlik dövründə hipertoniya aşkar edildikdə, ilk növbədə qan təzyiqinin səviyyəsi müəyyən edilməli, ciddi duz məhdudiyyəti olmadan pəhrizdə bəzi dəyişikliklər tövsiyə edilməli, ikincili orqan zədələnmələri araşdırılmalı, xüsusilə proteinuriyanın olub-olmaması araşdırılmalıdır. Proteinuriya və ödemlə müşayiət olunan hipertoniya (aşağı ətraflarda ödemin sürətli inkişafı və ya bədənin digər nahiyələrində ödemin inkişafı) preeklampsi hesab edilir və bütün bu təzahürlər qıcolma (epilepsiya) ilə müşayiət olunan eklampsiya hesab olunur. Müalicə məqsədləri bu məlumatlara uyğun olaraq düzəldilməlidir. Müayinə və müalicə zamanı müəyyən aralıqlarla dölün qiymətləndirilməsi aparılmalı və dölün sağlam inkişafı izlənməlidir (4,5).
Preeklampsi üçün risk faktorları; ananın 18 yaşdan kiçik və ya 35 yaşdan yuxarı olması, əvvəlki preeklampsi anamnezi, ilk hamiləlik, ailədə preeklampsiya, piylənmə, xroniki hipertoniyanın olması, ikincili hipertoniyanın olması, hamiləlikdən əvvəl diabet, xroniki böyrək xəstəliyi , sistemik lupus eritematosus, Trombofiliyanın olması, serotoninin geri alınması inhibitorunun istifadəsi, çoxlu hamiləlik, hidrops fetalis və gestational trofoblastik xəstəlik (5).
Hamilə qadınlarda qan təzyiqi hədəfi heç bir orqan zədələnməsi və ya proteinuriya 140/90 mmHg-dir. Bu iki şərtin mövcudluğunda hədəf <140/90 mmHg-dir. Bu dəyərlərdən yuxarı yataq istirahəti, həyat dəyişikliyi və dərman tələb olunur. Qan təzyiqinin ciddi yüksəlməsi (>170/110 mmHg) zamanı xəstəxanaya yerləşdirmə ilə müalicə tövsiyə olunur (4,5).
Hamiləlik zamanı istifadə edilə bilən antihipertenziv dərmanlar ilk növbədə metildepa, labetalol və kalsium kanal blokerləri. Angiotensin çevirici ferment inhibitorları (ACEI) və angiotensin 2 (AT2) reseptor blokerləri istifadə edilmir. Bununla belə, rezistent hipertenziya olduqda, ACEI və AT2 blokerlərindən başqa digər antihipertenziv dərmanlar istifadə edilə bilər. Hipertansif böhranlarda nitroprussid xəstəxana şəraitində nəzarətli şəkildə verilə bilər. Bu müalicə qısa müddətə aparılmalıdır, əks halda fetal tiosiyanat zəhərlənməsi baş verə bilər. Preeklampsi və eklampsiyanın olması halında maqnezium sulfat verilə bilər (6). Müvafiq müalicə olunmazsa, preeklampsi ana və dölün həyatını riskə ata bilər. Preeklampsiyanın yaratdığı risklər; eklampsi, kəllədaxili qanaxma, ağciyər ödemi, kəskin böyrək çatışmazlığı, HELLP sindromu, yayılmış damardaxili laxtalanma, plasentanın ayrılması, intrauterin böyümənin məhdudlaşdırılması, vaxtından əvvəl doğuş və intrauterin ölüm.
Gestational Diabet
Hamiləlik dövründə başlayan və adətən doğuşla bitən diabet kimi müəyyən edilir. Hamiləliklə artan insulin müqaviməti hamiləlik diabetinə (GDM) səbəb olur. Adətən asemptomatikdir. Piylənmə, hamiləlikdən əvvəl insulin müqavimətinin olması, pozulmuş qlükoza dözümlülüyü, ananın yaşının ≥25 olması və birinci dərəcəli qohumlarda şəkərli diabet tarixi gestational diabetin inkişafı üçün risk faktorlarıdır. Hamiləliyin 24-28 həftəsi arasında 50 q qlükoza ilə skrininq testi aparılır. Riskli xəstələrdə bu müddət gözləmək olmaz. Əgər ilk saatın sonunda qan şəkəri >140 mq/dl olarsa, diaqnoz üçün əlavə testlər aparılır. Amerika Diabet Assosiasiyası (ADA) hələ də bu mövzuda 100 q tövsiyə edir. OGTT 75 q, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) isə 75 q tövsiyə edir. OGTT-nin yerinə yetirilməli olduğunu göstərir. 100 q OGTT ilə aşağıdakılardan ən azı ikisi: acqarına şəkər ≥95 mq/dl, 1-ci saat qan şəkəri ≥180 mq/dl, 2-ci saat qan şəkəri ≥155 mq/dl və 3-cü saat qan şəkəri ≥140 mq/dl. dl Əgər varsa, gestational diabet diaqnozu qoyulur. Bu dəyərlərdən biri yüksək olarsa, qlükoza tolerantlığının pozulduğu deyilir (7,8). ÜST-nin qiymətləndirməsinə görə, 75 q OGTT ilə acqarına qan şəkəri ≥126 mq/dl və 2 saatlıq postprandial qan şəkəri ≥200 olduqda diaqnoz qoyulur (9). Ən son elan edilmiş Beynəlxalq Diabet və Hamiləlik Araşdırma Qruplarının (IADPSG) meyarlarına görə, 24-28. Həftədə 75 q. OGTT ilə aşağıdakı dəyərlərdən ən azı biri diaqnoz qoyula bilər: acqarına şəkər ≥92 mg/dl, 1-ci saat qan şəkəri ≥180 mg/dl və 2-ci saat qan şəkəri ≥153 mg/dl (10). HbA1c ilə diaqnoz qoymaq mümkün deyil.
Müalicədə pəhriz və idman proqramının kifayət etmədiyi hallarda insulin təyin edilir. Gündəlik qida rasionunun kaloriləri hesablanarkən normal çəkisi olan insanlar üçün 30 kkal/kq/gün, artıq çəkili insanlar üçün 25 kkal/kq/gün, kök insanlar üçün isə 12 kkal/kq/gün istifadə olunur. Pəhrizdə karbohidratlar 40-45%, zülallar 1,1-dir Gündə q/kq olmalıdır. Tərkibində omeqa-3 yağ turşuları olmalıdır və təqib zamanı fol turşusu, dəmir, kalsium və D vitamini əlavələri edilməlidir. Doymuş yağ tərkibi aşağı səviyyədə saxlanılmalıdır. Metforminə plasenta köçürülməsi səbəbindən tibbi müalicədə üstünlük verilmir. Akarboza və qlinidlər üçün kifayət qədər məlumat yoxdur. İnsulin ifraz edən dərmanlar istifadə edilmir. Hal-hazırda hamiləlik diabetinin müalicəsi üçün insulin terapiyası tövsiyə olunur. Əsasən kristallaşmış və NPH insulinə üstünlük verilir. Qısa təsirli analoq insulinlər (aspart və lispro) da istifadə edilə bilər. Uzun müddət fəaliyyət göstərən analoq insulinlər istifadə edilmir (11,12). İlkin seçilmiş doza gündə 0,1-0,25 U/kq olmalıdır. NPH insulin və ya bazal-bolus gündə iki dəfə tətbiq oluna bilər. Təqibdə hədəf qlikemiyanın oruc tutma qlükoza səviyyəsi <95 mq/dl, yeməkdən sonrakı 1-ci qlükoza səviyyəsi isə <140 mq/dl olmalıdır. Gündə ən azı 30 dəqiqə məşq etmək tövsiyə olunur. Doğuşdan sonra vəziyyət 1/3 hallarda yaxşılaşır və qalan 2/3 fərddə tapıntılar davam edir. Buna görə də, doğuşdan sonrakı dövrdə 6-12. Karbohidrat metabolizması həftədə 75 q qlükoza ilə OGTT ilə araşdırılmalıdır (8).
Ürək çatışmazlığı
>
Hamiləlik dövründə qanın həcmi təxminən 50% artır, ürək dərəcəsi pik dərəcəsi 10-15/dəqiqə və ürək çıxışı 30-50%, qan təzyiqi isə 10% azalır. Doğuş zamanı ürək çıxışı əlavə olaraq 50% artır. Ürək çatışmazlığı bütün hamiləliklərin 1-4% -ində əvvəllər olmadıqda inkişaf edir. Əvvəllər ürək problemləri olan hamilə qadınlarda risk daha yüksəkdir. Məsələn, NYHA təsnifatına görə, 3 və 4-cü mərhələdə ürək çatışmazlığı olan hamilə qadında ölüm riski 7%, xəstələnmə riski isə 30% artır. Hamiləlik dövründə ürək çatışmazlığının inkişafı üçün risk faktorları: Əvvəlki ürək problemləri, əvvəllər məlum olan aritmiya, NYHA 3 və ya 4 mərhələ ürək çatışmazlığı, ürək qapağı xəstəliyi və hər hansı səbəbdən miokard disfunksiyası. Bu risklərdən heç biri olmadıqda ürək çatışmazlığı riski 4%, biri varsa 27%, birdən çox risk varsa 75% təşkil edir. Ciddi risk yaradan ürək patologiyalarına ağır ağciyər hipertenziyası, siyanotik ürək xəstəliyi, aorta qapağının tutulması ilə müşayiət olunan Marfan sindromu, ağır aorta stenozu, orta və ya ağır sol mədəciyin sistolik disfunksiyasına səbəb olan aorta və/və ya mitral qapaq xəstəlikləri, NYHA mərhələsi 3 və ya 4 ilə müşayiət olunur. ürək çatışmazlığı. kim olursa olsun
oxumaq: 0
