Övladlarında bu davranışlardan əziyyət çəkən ailələr tez-tez yorğun, qəzəbli, çarəsiz və küncə sıxılmış hiss edirlər. Əslində bəzi ailələr, xüsusilə ifadəli uşaqları olan ailələr övladlarından qorxduqları üçün övladlarını qəzəbləndirməmək üçün susmağa üstünlük verirlər. Bəzən məyusluğun təsiri altında övladlarına dözə bilmirlər və onları vurmaq, daim hirslənmək, qışqırmaq və ya cəzalandırmaq kimi bir davranışa yiyələnirlər.
Hörmətli valideynlər, ilk növbədə bunu dərk etməkdə fayda var. Problemli davranışlar uşaq tərəfindən ətrafdakıları narahat etmək, yormaq və ya bezdirmək məqsədi ilə yaranmır. Xüsusilə valideynləri incitmək uşaq üçün kifayət qədər günahkar bir hissdir. Uyğun olmayan davranışların yalnız bir funksiyası var. Yəni insan içində olduğu stressin öhdəsindən gəlir. Biz bunu beynin müdafiə mexanizmi də adlandıra bilərik. Bunu xəstə olduğunuz zaman qızdırmanı artıraraq mikrobları öldürməyə çalışan bədəninizin müdafiə mexanizmi ilə müqayisə edə bilərik. Qızdırma narahatedici bir vəziyyətdir, eyni zamanda bədəndəki mikrobların fəaliyyətini pozur. Eyni şey böyüklərə də aiddir. Böyüklər də daxili təzyiqin öhdəsindən gəlmək üçün problemli davranışlar yaradırlar. Bəzən bu, hətta uşaqlarında da olur. Məsələn, narahat valideyn övladının başına gələn bir şeyin narahatlığını boğmaq üçün həddindən artıq məhdudlaşdırıcı ola bilər. Bu məhdudiyyətlər aşıldıqda, hətta uşağa qarşı qəzəb də yarana bilər. Başqa bir misalla xəsis insanı düşünək. Bu şəxs gələcəklə bağlı narahatlığını cilovlamaq üçün pulunu xərcləməkdən çox qaçdığını göstərə bilər. Eynilə, başqalarının etdiyi hər hərəkəti tənqid edən əsəbi bir insanı düşünün. Ola bilsin ki, uşaqlıqda heç vaxt valideynləri tərəfindən təqdir olunmayıb, etdiyi hərəkətlərə əhəmiyyət verilməyib, sonra tənqid olunub. Bu insan yetkinlik həyatında tənqidə məruz qalmamaq üçün başqalarını daim tənqid edə bilərmi? Yaxud bu tənqidlərlə üzləşməmək üçün mükəmməllikçi bir təbiətə sahib olmağın problemi həll edəcəyinə inanırdı. Nümunələri çoxaltmaq olar. Ancaq narahat edici davranışın əsas səbəblərini anladığınız zaman, hadisə daha çox günahsız olmadımı? Üstəlik, insan problemli davranışın ən çox özünə zərər verdiyini dərk edir. Siz bunu etdiniz. Bu, vəziyyəti bir az da kədərləndirən səbəbdir.
Gəlin bir az da uşaqlarımızın problemlərindən danışaq. Məsələn, qəzəbli uşaq. Bu uşaq özünü qorumaq üçün qəzəbini çıxara bilərmi? Ola bilsin ki, valideynlər övladlarının sərhədlərinə həddindən artıq müdaxilə edirlər və uşaq bu sərhədləri qorumaq üçün qəzəblə ailəsini geri addım atmağa məcbur edir. Bunu bir xəbərdarlıq əlaməti kimi qəbul edə bilərik. Ailəsinin dediklərinin tam əksini edən uşaq onların diqqətini cəlb etmək istəyə bilər. Ola bilsin ki, onların valideynləri övladlarına qarşı biganə olublar. Bu qəribə səslənsə də, uşaq mənfi bir davranışla mənfi olsa belə, reaksiya (maraq) alacağını bildiyi üçün deyilənlərin əksini etmək üçün çarə tapmış ola bilər. Bu, sadəcə olaraq “ana, ata, mən buradayam, mənə fikir ver” deməyə çalışmağın bir yoludur. Gəlin anasından yapışan uşaq düşünək. Bu uşaq anası ilə ilk münasibətlərindəki mənfi vəziyyətə görə anasını itirməkdən narahat ola bilər və onu itirməmək üçün ona möhkəm yapışa bilər. Həddindən artıq itaətkar uşaq ailəsi tərəfindən avtoritar və cəzalandırıcı bir şəkildə böyüdülmüş ola bilər. Yaxud valideynlərimin rəftarındakı bəzi səhvlərə görə məndə belə fikir yarana bilər ki, nə qədər ki, itaət edirəm, ailəm tərəfindən qəbul olunar və seviləcəyəm. Ola bilsin ki, bu vəziyyətin yaratdığı stressin öhdəsindən gəlmək üçün itaət etmək üçün bir həll yolu tapıb.
Oxşar vəziyyət impulsiv uşaqlara da aiddir (davranışlarına nəzarət edə bilməyən və qaydalara əməl etməyən). Həm də hərəkətə keçmək istəklərini və sonunda yaşayacaqları həzz və həyəcan hissini basdıra bilmədiklərindən impulsiv davranırlar. Biz onları ən çox düşünmədən hərəkət edən uşaqlar kimi təsvir edirik. Onlar yerində otura bilmirlər, nəticələrini düşünmədən qəfil reaksiya verirlər, birdən aqressiyanı ortaya qoya bilirlər, çox yüksək səslə danışırlar, müəllimlərin daima “pozucu uşaqlar” adlandırdıqları şəxslərdir. Yetkinlərdə impuls nəzarəti problemləri oğurluq xəstəlikləri, saç yolmaları, qumar oyunları və ya hətta qabaqcıl səviyyədə yandırma kimi özünü göstərə bilər. İnsanlar bunun səhv olduğunu bilsələr də, bunu etməkdən çəkinə bilməzlər. Çünki hiss etdikləri həyəcan İstəkləri və həzzləri o qədər güclüdür ki, onun yaratdığı daxili gərginliyin öhdəsindən gələ bilmirlər və sadəcə olaraq bunu etməyə davam edirlər. Həll yolu dərman və psixoterapiyadır.
Problemli davranışlar kömək alınmadıqda, pis bir dövrədir. Uşağınız öhdəsindən gəlmək üçün disfunksional bir davranışla məşğul olur, təzyiq sizdə başqa bir disfunksional davranış yaradır və sonra bu, uşağınızın disfunksional davranışını aktivləşdirərək davam edir. Bu dövrü qırmaq, əvvəlcə problem davranışının səbəbini tapmaq və sonra sizin və uşağınızın davranış modellərini pozmaqla mümkündür.
Xülasə olaraq, problemli davranışlar qeyri-funksional davranışlardır və onların yaratdığı daxili gərginliyi azaldır. beynimiz, hətta qısa müddətə. Psixoloqlar bu davranışları funksional və adaptiv versiyalarla əvəz edirlər.
oxumaq: 0
