Fobiya, adətən qorxmayan bir vəziyyət və ya obyektdən qorxmaqdır. Əslində, qorxunun həyatda uyğunlaşma funksiyası var. Əgər qorxumuz və stressimiz olmasaydı, bütün təhlükələrə qarşı müdafiəsiz olardıq. Eyni zamanda, bu duyğuları yaşamasaq, heç bir iş və ya məqsəd üçün motivasiya ola bilmərik. Məsələn, ertəsi gün imtahanı olan bir şəxs, narahatlığı olmasa, imtahana hazırlaşmaq istəməzdi. Amma təbii ki, bu narahatlığı və qorxunu həddindən artıq səviyyədə yaşamaq insanın həyat keyfiyyətinə ciddi təsir edir.
Sosial fobiya utanc verici bir iş görməklə bağlı həddindən artıq narahatçılıqdır. Bir mənada, utanmaqdan utanmaqdır. Sözün əsl mənasında insanların həyatını zəhərləyir. Çünki biz həmişə insanlarla bir yerdə yaşayırıq. Bu baxımdan sosial fobiyanın olması insanın daim qorxu və ya narahatlıq içində olması deməkdir.
Sosial fobiyanın üç komponenti müəyyən edilib. Bunlar qarşılıqlı əlaqə narahatlığı, müşahidə narahatlığı və başqalarının narahatlıq əlamətlərini görəcəyi qorxusudur. Qarşılıqlı əlaqə narahatlığında insan başqaları ilə sosial əlaqədən qorxur. Müşahidə narahatlığı insanın yerinə yetirməli olduğu situasiyalarda başqaları tərəfindən müşahidə olunmaq qorxusudur (məsələn, kimsə baxarkən yazı yazmaq, yemək yemək, içmək və s.). Nəhayət, başqalarının narahatlıq əlamətlərini fərq edəcəyi qorxusu, narahatlıq səbəbiylə tərləmə, titrəmə, qızarmaq və kəkələmə kimi daha çox fiziki simptomların fərqinə varacağı qorxusudur.
Sosial Fobiya Simptomları
Şəxs başqaları tərəfindən qiymətləndirilə biləcəyi bir və ya bir neçə sosial vəziyyətdə qorxu hiss edir. Məsələn, insan ictimaiyyət qarşısında təqdimat etmək, izdihamlı otağa girmək, yeni insanlarla tanış olmaq kimi vəziyyətlərdə son dərəcə narahat olur və hər an səhv edib xəcalət çəkə biləcəyini düşünür. Yaxud ictimai yerlərdə tualetdən istifadə edə bilmir və ya yemək-içmək kimi ifa etməsi lazım olan vəziyyətlərdə müşahidə olunmaq hissi ilə özünü narahat hiss edir və onlardan qaçır. Normalda ictimai yerlərdə danışmalı olduğumuz zaman hamımızın müəyyən dərəcədə narahatlıq keçirməyimiz qaçınılmazdır. Ancaq sosial fobiyası olan insan bu narahatlığı çox yüksək səviyyədə yaşayır. Ola bilsin ki, tər içində sırılsın, titrəsən, ürək döyüntüləri və nəfəsləriniz sürətlənəcək. Bundan əlavə, eyni vaxtda O çıxışı edərkən onun daxili səsi davamlı olaraq alçaldılacağını, səhv edəcəyini, məsxərəyə qoyulacağını bildirirdi. Bu kimi fikirlərlə özünə işgəncə verir. Bu cür mənfi düşüncələr və fiziki reaksiyalarla diqqəti öz işinə cəmləməyə çalışmaq çox yorucu və çətindir, demək olar ki, fövqəlbəşəri səylər tələb edir. Müalicə edilməzsə, insanın həyat keyfiyyətini xeyli pisləşdirir. İnsan özünü ortaya qoya, potensialını ortaya qoya bilməz. Bütün bunlar onu qəzəb və depressiyaya sövq edə bilər. İnsanlardan təcrid ola bilər, mümkün olduğu qədər evdən kənarda qala bilər, əks cinslə romantik əlaqələr qurmaqda problem yaşayır, çəkinmə davranışları göstərir. Təbii ki, bu pozğunluğun simptomları və səviyyələri insandan insana dəyişə bilər. Məsələn, bir insan insanlarla danışarkən nisbətən rahat ola bilər, lakin yerinə yetirməli olduqları vəziyyətlərdə həddindən artıq narahat olur. Yaxud, eyni cinslə rahat ünsiyyət qura bildiyi halda, əks cinslə münasibətdə həddindən artıq narahat, utancaq və utancaq ola bilər.
Sosial fobiyanın səbəbləri
Sosial fobiyada genetik meyl mühüm faktordur. Ailə üzvü sosial fobiyası olan şəxsin bu xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir. Bundan əlavə, erkən travmatik hadisələr, beyində kimya və hormonal sistemin pozulması kimi faktorlar sosial fobiyanın inkişafı üçün risk yaradır. Bir mühitdə travmatik bir sosial təcrübəyə məruz qalan bir insanın, xüsusən də genetik meyli varsa, bu xəstəliyə tutulma riski altında olduğu da müşahidə edilmişdir.
Digər Psixoloji Xəstəliklər Görülür. Sosial fobiya ilə
Sosial fobiya ilə eyni vaxtda aşağıdakı xəstəliklər müşahidə oluna bilər:
1. Aqorafobiya:İnsanların çox olduğu yerlərdə olmaq, evdə tək qalmaq, evdən çölə çıxmaq, kinoteatr, teatr salonu, ticarət mərkəzləri, avtobus, qatar, təyyarə kimi ictimai yerlərdə olmaq kimi vəziyyətlərdə yaranan qorxular.
2. Böyük depressiya:Özünü olduğu kimi ortaya qoya bilməyən və daim narahatlıq içində olan bir insanın sosial fobiya ilə yanaşı depressiya da yaşaması olduqca yaygındır.
3 . Alkoqol və Maddələrdən Sui-istifadə:Spirt Tövsiyə olunan dozada istifadə edildikdə rahatlaşdırıcı təsir göstərsə də, sosial fobiyası olan bir insanda alkoqol asılılığı inkişaf riski yaradır.
4. Ümumiləşdirilmiş Anksiyete Bozukluğu:Sosial fobiya yalnız insanlardan və performansdan asılı olaraq narahatlığa səbəb ola bilər və ya ümumiləşərək bir çox hadisə, vəziyyət və düşüncələrdən asılı olaraq narahatlıq yaradan ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozğunluğuna çevrilə bilər.
5. OKB:Sosial fobiya ilə birlikdə görülən başqa bir psixoloji pozğunluq obsesif-kompulsif pozğunluqdur. Bu pozğunluq ümumiyyətlə çirklənmə, simmetriya, nəzarət və şübhə kimi simptomlarla özünü göstərir.
Sosial Fobiya Müalicəsi
Son zamanlar, bu fobiya ilə mübarizə aparan insanların kömək istəməsi.Sosial fobiyası olan bir çox insan hələ də bu fobiyası ilə məşğul olmaqdan narahatdır. Halbuki sosial fobiya müalicəsi mümkün olan bir xəstəlikdir. Effektiv müalicə proqramı insana bu narahatlığı minimuma endirməyə və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edir. Müalicənin nə olacağı insandan asılı olaraq dəyişir. Bunun səbəbi hər bir fərdin özünəməxsus olması, fərqli təcrübələrə, ətraf mühit amillərinə və fərqli düşüncə sisteminə sahib olmasıdır. Məsələn, bəzi insanların psixoterapiyadan əlavə dərmanlara ehtiyacı ola bilər. Psixoloqla işləmək insana öz güclü və zəif tərəflərini görməyə, şüur qazanmağa və narahatlığının öhdəsindən gəlmək yollarını inkişaf etdirməyə imkan verir. Psixoterapiyada ümumiyyətlə istifadə olunan məktəblər: psixodinamik yanaşma, koqnitiv davranışçı müalicə, şəxsiyyətlərarası yanaşma və obyekt münasibətləri yanaşması. Eyni zamanda, insanın tədriclə fobiyaya məruz qalması, sosial bacarıqların öyrədilməsi və müştərinin narahatlıq vəziyyətlərində tətbiq edəcəyi istirahət üsullarının öyrədilməsi kimi bir çox müalicə üsulları mövcuddur.
oxumaq: 0
