Boyunun ön alt yarısında nəfəs borusu qarşısında yerləşən kəpənək formalı daxili sekresiya vəzi olan qalxanabənzər vəzi xəstənin yaşına və cinsinə görə normal ölçüdən böyükdür. Zob xəstəliyinə daha çox qadınlarda rast gəlinir. Zobda qalxanabənzər vəzinin hormon istehsalı arta bilər (hipertireoz), normal (eutireoz) və ya azala bilər (hipotiroidizm). Qidada yod çatışmazlığı bütün dünyada guatrın ən mühüm səbəbidir. Tiroid bezinin mühüm vəzifəsi tiroid hormonu istehsal etmək üçün qandan yodu götürməkdir. Yod çatışmazlığı olan bir insanda tiroid bezi daha az tiroid hormonu istehsal edir. Beyindəki hipofiz vəzi tiroid hormonunun səviyyəsinin çox aşağı olduğunu hiss edir və qalxanabənzər vəzinə xəbərdarlıq göndərir. Bu stimullaşdırıcı siqnal TSH-dir. Qalxanabənzər vəz tiroid hormonu istehsalını kompensasiya etməyə çalışdıqda, tədricən böyüyür və guatr meydana gəlir. Zamanla qalxanabənzər vəzdə düyünlər və düyünlər adlanan yuvarlaq oval formalı bezlər əmələ gələ bilər. Yod çatışmazlığı olan bölgələrdə zob xəstəliyinə tutulma halları 0-5% təşkil etdiyi halda, ağır yod çatışmazlığı olan bölgələrdə 30%-dən yuxarıdır. Yod çatışmazlığının qarşısı alına bilən bir səbəb olması çox vacibdir. Bir populyasiyada yod çatışmazlığı düzəldikcə zobun tezliyi azalır. Əhalinin 10%-dən çoxunda guatr olduqda buna endemik = diffuz zob deyilir. Bu nisbət 5%-dən aşağıdırsa, bu, sporadik = nadir guatr olaraq təyin olunur.
Yod çatışmazlığı nəticəsində yaranan zob düyünlü, çoxnodulyar və ya diffuz (düyünlü) ola bilər. Düyünlüzob ölkəmizdə 40 yaşdan sonra 25% nisbətində görülür. Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin 95%-i xoşxassəli olduğu halda, 5%-i xərçəngə çevrilir. Əgər düyün boyun nahiyəsinə radiasiya (radiasiya) nəticəsində inkişaf edibsə, xərçəng riski daha yüksəkdir. Tiroid biopsiyalarının təxminən 20% -i şübhəli düyünlər olaraq bildirilir. Sintiqrafiyada aşkar edilən soyuq düyünlərdə xərçəng ehtimalı 15-20% olarkən, isti düyünlərdə bu ehtimal 5% ətrafındadır. Düyünlü zob çox böyük olduqda, boyun nahiyəsini sıxaraq nəfəs darlığına səbəb ola bilər. Böyük və kalsifikasiya olunmuş düyünlər xərçəngə çevrilə bilər. Xərçəng kiçik düyünlərdə də mümkündür. Bundan əlavə, düyünlər avtonomiya qazanaraq tiroid hormonunun həddindən artıq ifrazına səbəb ola bilər.
Yod çatışmazlığının olmadığı ölkələrdə zob əmələ gəlməsinin ən çox görülən səbəbi Haşimoto tiroiditidir. Bədənin immun sistemi Bu, manik hala düşdüyü və tiroid bezinə hücum etdiyi bir vəziyyətdir (otoimmün). Bu prosesdə tiroid bezi zədələnir və kifayət qədər tiroid hormonu istehsal edə bilmir. Hipofiz vəzi tiroid hormonunun aşağı səviyyəsini hiss edir və tiroidi stimullaşdırmaq üçün daha çox TSH buraxır. Bu stimul tiroidin böyüməsinə səbəb ola bilər. Zobun digər ümumi səbəbiGraves xəstəliyidir. Graves xəstəliyi də otoimmündür. Bu vəziyyətdə insanın immun sistemi tiroid stimullaşdırıcı immunoqlobulin (TSI) adlı bir protein istehsal edir. TSI adlanan zülal qalxanabənzər vəzinin fəaliyyətini stimullaşdırır və bu vəzin böyüməsinə səbəb olur. Həmçinin, TSI adlı bu zülal tiroid bezini həddindən artıq tiroid hormonu istehsal etmək üçün stimullaşdırır. Beləliklə, hipertiroidizm meydana gəlir. Hipofiz vəzi həddindən artıq tiroid hormonunun istehsal olunduğunu hiss etdiyi üçün TSH ifrazını azaldır. Yod çatışmazlığından başqa guatrın inkişafına təkan verə bilən nadir səbəblər: boyun nahiyəsinə radiasiya, siqaret, təbii zob adlanan bəzi qidalar (zob yaradan), selen çatışmazlığı, sink çatışmazlığı, emosional stress, kimyəvi maddələr, sənaye tullantıları, bəzi dərmanlar, bəzi iltihab xəstəliklər və ailə meyli. Təbii goitrogenlər adlanan qidalara qarğıdalı, soya, şirin kartof, kətan toxumu, kələm, gül kələm, brokoli, şalgam və kokos daxildir. Bu məhsullar mülayim şəkildə istehlak edilməlidir.
Qalxanvari vəzi xəstəliklərində simptomlar və şikayətlər adətən zəif olur. Boyunda şişkinlik olduqda tiroid palpasiya edilə bilər. Hipertiroidi olan xəstələrdə ürək döyüntüsü, ürək döyüntülərinin artması, əsəbilik, təngnəfəslik, tərləmə, titrəmə, ishal, eyforiya, hərarət basması, arıqlama müşahidə edilərkən; Hipotireozda yorğunluq, halsızlıq, yuxululuq, aybaşı dövrünün pozulması, səsin qabalaşması, səsin xırıltısı, qəbizlik, saç və dırnaqlarda kövrəklik, ödem, ürək döyüntülərinin azalması gözlənilir. Fiziki müayinə, qan testləri, ultrasəs, sintiqrafiya və tiroid biopsiyaları diaqnozda çox qiymətlidir.
Zob xəstəliyində müalicənin məqsədi qalxanabənzər vəzinin böyüməsini dayandırmaq və/yaxud azaltmaq, böyümə ilə bağlı təzyiqi azaltmaq, anormal olduqda qanda tiroid hormonlarının səviyyəsini normallaşdırmaq, və eyni zamanda tiroid xərçəngi varsa müalicə etmək. Əgər guatr çox böyük deyilsə, heç bir şikayət yaratmırsa və qalxanabənzər vəz kifayət qədər tiroid hormonu istehsal edirsə, adətən heç bir müalicə tələb olunmur. Belə hallarda həkim Müalicəyə dərhal başlamaq əvəzinə, həkiminiz guatrınızı müntəzəm olaraq izləyə bilər.
oxumaq: 0
