Gündəlik həyatda bunu dərk etsək də, etməsək də, seçimlərimiz çox vaxt ehtimal hesablamalarına əsaslanır. Bizim öz proqnozlarımız verdiyimiz qərarları formalaşdırır. Havanın günəşli olacağını təxmin etdiyimiz zaman pikniyə getməyi, bəyənəcəyimizi düşündüyümüz kitabları almağı və ya təxmini büdcəmizə uyğun tətil planları qurmağı planlaşdırırıq. Bizim proqnozlaşdırdığımız təkcə hadisənin necə olacağı deyil. Seçimlərimiz nəticəsində necə hiss edəcəyimizi də təxmin etməyə çalışırıq. Xoşbəxtlik, kədər, qəzəb və peşmanlıq kimi gözlənilən duyğular verdiyimiz qərarlarda böyük rol oynayır. 'İtirmək hissi' bu proqnozlaşdırılan duyğulardan biridir.
2006-cı ildə Kermer və həmkarları insanlardan aldıqları qərarlar nəticəsində məğlub olduqları və ya qalib olduqları zaman emosiyalarının nə qədər güclü olacağını təxmin etmələrini istədi. Təcrübə çərçivəsində oyun mexanizmi qurulub və iştirakçılara pul atmaqla 5 dollar qazanmaq və ya 3 dollar itirmək şansı verilib. Sikkə atılmadan əvvəl iştirakçılardan qalib və ya uduzduqları halda emosiyalarını təxmin etmələri istənilib. Başqa sözlə desək, uduzsalar nə qədər/nə qədər üzüləcəkləri soruşulmuş və eyni suallar qalibiyyət vəziyyəti üçün təkrarlanmışdır. Sikkə atıldıqdan sonra yaşadıqları duyğular ilə əvvəlcə proqnozlaşdırılan “gözlənilən emosiyalar” arasındakı fərq olduqca təəccüblüdür. Uduş məbləği 5 dollar, uduzmuş məbləğ isə cəmi 3 dollar olduqda, uduzduğumuz zaman hiss edəcəyimizi gözlədiyimiz emosiyanı çox şişirtdiyimiz müşahidə olundu. İştirakçıların proqnozlaşdırdıqları emosiyaların ortalamasına baxdıqda, qalib olduqları halda 2 vahid xoşbəxtlik, məğlubiyyət halında isə 4 vahid kədər yaşayacaqlarını bildirdilər. Sikkə atıldıqdan sonra hiss etdikləri duyğular, gözlədikləri duyğuların yanlış proqnozlaşdırıldığını ortaya qoyur. Çünki yenə də iştirakçı ortalamalarına baxaraq, qalib gəldikdə təxminən 1 vahid sevinc, məğlubiyyətdə isə 1 vahid kədər hiss etdiklərini bildiriblər. Bu halda biz qalibiyyət proqnozumuzu 2 dəfə, uduzmaq proqnozumuzu isə 4 dəfə çox qiymətləndiririk. Uğurla bağlı güclü narahatlıq hiss edirik, lakin itki ilə üzləşdiyimiz zaman gözlədiyimiz qədər kədərlənmirik.
Bəs bu vəziyyətin səbəbi nədir? Niyə itirməkdən və təslim olmaqdan bu qədər qorxuruq? İnsanlar itirmir Bu vəziyyəti yaşamadan əvvəl bu vəziyyətlə bağlı yalnız təxminləri var. Lakin sonradan bu itki vəziyyətini yaşaya bilərik. Keçirdiyimiz imtahandan aşağı qiymət ala bilərik, sevdiyimizi itirə bilərik, mühüm namizəd seçkilərini itirə bilərik və ya işimizi itirə bilərik. Və itki həqiqətən baş verdikdə, mübarizə prosesi işə düşür. Bu, tamamilə avtomatik bir prosesdir. Müdafiə mexanizmlərimiz, özünü təsdiqləmə və motivasiyamız hamısı bu prosesə daxildir. İtki hissini çox sıx hiss etdiyiniz keçmiş xatirələri düşünün. Onların hamısında biz irəliləmək, vəziyyəti rasionallaşdırmaq üçün bir yol tapdıq və bu, indi baş verdi. Çünki itki baş verəndə bu avtomatik proses işə düşür və bizə uyğunlaşmaq imkanı verir. Bizə kömək edən mübarizə proseslərindən xəbərsiz olduğumuz üçün itkini yaşamadan əvvəl duyğularımızı dəqiq proqnozlaşdıra bilmirik, buna görə də yaşayacağımızı düşündüyümüz kədəri şişirdirik. Ancaq eyni tipli vəziyyətləri bir neçə dəfə yaşadıqdan sonra düşündüyümüz qədər üzülməyəcəyimizi öyrənir və təslim olmaqdan daha az qorxmağa başlayırıq.
Qısaca ümumiləşdirsək, qazanc və itkilər insan həyatında həmişə var və olacaq. Bu vəziyyətlərlə bağlı düşüncə proseslərimiz və emosional proqnozlarımız həmişə doğru olmaya bilər. Həyatımız itirməkdən qorxduğumuz üçün imtina edə bilmədiyimiz, möhkəm yapışdığımız üçün ovuclarımızı zədələyən iplərlə doludur. Amma əsəbləşməkdən qorxduğumuz üçün buraxmaq istədiyimiz və qoya bilmədiyimiz bu kəndirlər bizi ancaq yoracaq.
İndi içinizdə qalan peşmanlığı atın və "Mən onsuz yaşaya bilmərəm" sözünü buraxın. Gözlədiyinizi və heç gəlməyənləri atın. Heç vaxt unuda bilmədiyin o cümləni, ilişib qaldığın imkanları, o dünən gecəni, atmağa dözə bilmədiyin, amma hər baxanda ağrıyan yaddaş kitabını atın. Başa düşməyən münasibətlərinizi, ala bilmədiyiniz qisaslarınızı, arzularınızı atın. Vazgeçmək istədiyiniz, lakin itirməkdən qorxduğunuz üçün bacarmadığınız hər kəsi buraxın.
Unutmayın, düşündüyünüz qədər kədərlənməyəcəksiniz.
oxumaq: 0
