1.Koronaviruslar hansılardır? Nə üçün vacibdir?
Bəşəriyyət var olduqca, viruslara yoluxma riski var. SARS-CoV-2 virusunun süni bir virus olduğunu iddia edən sui-qəsd nəzəriyyələri yayılır. Bunun doğru olmadığı, genom ardıcıllığının təbii olduğu və onun insan əli ilə hazırlana bilməyən yaxşı dizayn edilmiş bir virus olduğu sübut edilmişdir. Bu cür sui-qəsd nəzəriyyələri xəstəliklə mübarizə aparmaq üçün enerji və nizam-intizamı azaldır. Tarixdə viral pandemiyalara səbəb olan çoxlu epidemiyalar olub. 1918-1920-ci illər arasında ispan qripindən 50 milyon insan öldü.
Koronaviruslar heyvanlarda və insanlarda xəstəliyə səbəb ola bilən böyük bir virus ailəsidir. Bu ailədən olan SAR-CoV-2 virusu Yeni Koronavirus Xəstəliyinə (COVID 19) səbəb olur. Yeni Koronavirus Xəstəliyi (COVID-19) ilk dəfə Çinin Uhan əyalətində 2019-cu ilin dekabr ayının sonlarında tənəffüs simptomları (qızdırma, öskürək, nəfəs darlığı) inkişaf etdirən bir qrup xəstədə görüldü. İlk dəfə 13 yanvar 2020-ci ildə müəyyən edilib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) 11 mart 2020-ci il tarixində yeni koronavirus epidemiyasını (COVID 19) PANDEMİKA olaraq təyin etdi. İnsanlarda virus epidemiyasının pandemiya kimi müəyyən edilməsi üçün təqribən üç meyar olmalıdır: 1. yeni virus olmalıdır, 2. asanlıqla və davamlı olaraq insandan insana keçməlidir, 3. təsir etməlidir. bir çox ölkələr. Bu təriflərə uyğun gəldiyi üçün PANDEMİKA kimi müəyyən edilmişdir.
Türkiyədə aşkar edilən ilk COVID-19 hadisəsi Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən 11 mart 2020-ci ildə açıqlanıb. Bu tarix həm də ÜST tərəfindən pandemiyanın elan edildiyi tarix idi.
2021-ci il martın 1-nə bütün dünyada 114 milyon COVID 19 xəstəsi və 2,53 milyon ölüm qeydə alınıb. Ölkəmizdə: 2,69 milyon COVID-19 xəstəsi və 28,5 min nəfər vəfat edib.
2. COVID-19 infeksiyası necə inkişaf edir?
Xəstəlik ümumiyyətlə 60 və daha yuxarı yaşda olan insanları təsir edir. Uşaqlarda xəstəlik nadir və yüngül keçir. İndiyədək uşaqlarda ölüm halı qeydə alınmayıb. Amma bütün yaş qruplarında müşahidə edilir və ölümcül nəticələrə səbəb olur.
- Xəstəliklərin 80 faizində yüngül formada xəstəlik var.
- Xəstəliklərin 20%-i xəstəxana şəraitində müalicə olunur.
- Ölüm nisbəti 2%-dir.
3. Xəstəlikdən ən çox təsirlənən insanlar kimlərdir?
- Səhiyyə işçiləri: ən yüksək risk qrupu, PZR pozitivliyi ölkəmizdə 30%-ə çatıb.
>- 60 yaşdan yuxarı insanlar
- Ciddi əlavə xroniki xəstəlikləri olan insanlar: Ürək xəstəliyi, Hipertoniya, Şəkərli diabet, Piylənmə, Xroniki Tənəffüs xəstəlikləri, Xərçəng, böyrək xəstəliyi
- İctimai yerlərdə yaşayan insanlar: məktəblər, kazarmalar, həbsxanalar, qocalar evləri
4.Xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq üçün nə etmək lazımdır-Şəxsi tədbirlər: maska, məsafə, gigiyena
>-Sosial: peyvənd
5. Peyvənd nədir, necə işləyir?
İnsan və heyvanlarda xəstəlik törədə bilən viruslar, bakteriyalar və s. Mikrobların xəstəlik törədici xüsusiyyətlərini təmizləmək, onları zəiflətmək və ya bəzi mikrobların ifraz etdiyi toksinlərin təsirini aradan qaldırmaq yolu ilə hazırlanmış bioloji məhsullara peyvənd deyilir. Peyvənd sağlam və risk altında olan insanlara verilir. Beləliklə, bədən ona zərər verməyən mikrobları və ya toksinləri tanıyır və onlara qarşı bir müdafiə inkişaf etdirir. Beləliklə, sonra o, əsl mikrobla qarşılaşdıqda; Əvvəllər inkişaf etmiş müdafiə sistemi ilə mübarizə aparır və insan xəstəliyə tutulmur. Bu insan artıq həmin xəstəliyə qarşı immunitetə malikdir. Peyvənd sağlam insanda XƏSTƏLİK OLMAZ.Ona görə də xəstəliklərdən qorunmaqda bizim ən mühüm silahımız peyvənddir.
6.COVID 19-a qarşı neçə növ peyvənd var?
3 üsulla istehsal olunan peyvəndlər var:
1.Qeyri-aktiv peyvənd: Virus zəifləmiş və peyvənd formulunda onun təsiri azalıb.Versiya yerləşdirilir. Virusun zəif forması ilə qarşılaşdıqda orqanizmdə immuniteti təmin edəcək müdafiəni inkişaf etdirməyi hədəfləyən bu tip peyvəndlərə “fəal olmayan vaksinlər” deyilir.
2. mRNT vaksinləri:RN A kimi genetik tikinti bloklarını ehtiva edən peyvənd formulları hazırlanır. Bu peyvəndlər virusdan alınan genetik komponentlərlə toxunulmazlığa kömək edən bəzi fermentləri aktivləşdirmək və hüceyrə səviyyəsində immun reaksiyalarını stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır.
3. Vektor vaksinləri: Virus növlərindən olan genetik komponentlər hədəf virusa əlavə edilir. Virus vektorları, başqa bir virusun zəifləmiş və təkrarlanmayan versiyasına ötürülən virus komponentləri vasitəsilə orqanizmdə immun reaksiya yaratmağı hədəfləyir.
Peyvənd olunmuş insanlar xəstəliyi burun mukozasında daşıya bilər. Bu səbəbdən maska, məsafə kimi məsələlərə diqqət yetirmək lazımdır. Əks halda, özləri xəstələnmədən yaxınlarına yoluxduracaqlar.
7.COVID-19 peyvəndindən sonra hansı yan təsirlər var?
Bu günə qədər həm klinik tədqiqatlarda, həm də COVID-19 vaksinləri üçün mövcud vaksin tətbiqlərində ciddi yan təsirlərə rast gəlinməyib. Peyvənddən sonra yan təsirlər çox vaxt yüngül olur. Bunlar; Yorğunluq, baş ağrısı, qızdırma, titrəmə, əzələ/oynaq ağrısı, qusma, ishal, ağrı, qızartı və peyvənd olunmuş ərazidə şişkinlik kimi yüngül yan təsirlər. Ancaq nadir olsa da, allergik reaksiyalar baş verə bilər.
Yan təsirlər baş verdikdə nə etməli:
• Peyvənd olunmuş nahiyədə ağrı/şişlik/qırmızılıq olduqda: soyuq tətbiq və parasetamol tabletləri qəbul edilə bilər. istifadə
• Yorğunluq: İstirahət və kifayət qədər maye qəbulu
• Yüngül qızdırma, titrəmə: İstirahət, adekvat maye qəbulu, parasetamol tabletləri
• Baş ağrısı, əzələ oynağı ağrı: parasetamol
• Qusma, ishal: Bol maye əlavəsi lazımdırsa, serum verilə bilər.
8.Covid 19 peyvəndi harada tətbiq olunur?
Covid-19 peyvəndi Ailə Sağlamlığı Mərkəzlərində, dövlət və universitet xəstəxanalarında və özəl xəstəxanalarda yaradılmış müraciət bölmələri tərəfindən həyata keçirilir. Peyvənd edilmiş hər bir vətəndaş peyvənd edildikdən sonra mümkün əlavə təsirləri müşahidə etmək üçün ən azı 30 dəqiqə gözlədilir.
2-ci peyvənd: ilk peyvənddən 30 gün sonra a edilir.
9.COVID-19 Peyvəndi Milli Tətbiq Strategiyası nədir?
Səhiyyə Nazirliyi vətəndaşlarımızı bölür prioritet sırasına uyğun olaraq qruplara bölünməlidir.Bu mərhələdə peyvənd planlaması aparılmışdır.
Peyvəndləmə zamanı peyvənd aşağıdakı ardıcıllıqla ardıcıl olaraq həyata keçirilir.
Mərhələ 1:
A.sağlamlıq işçiləri
B .Yaşlılar, sığınacaq evlərində qalanlar və onların işçiləri
C.65 yaşdan yuxarı şəxslər (90 yaşdan başlayaraq 5 il azalır)
Mərhələ 2:
AXidmətin davam etdirilməsi üçün prioritet sektorlar (MSB, Daxili İşlər Nazirliyi, kritik vəzifələrdə olan kadrlar) , polis-özəl təhlükəsizlik, Ədliyyə Nazirliyi, həbsxanalar , Müəllim və müəllim heyəti, qida sektoru işçiləri, nəqliyyat sektoru işçiləri
B50-64 yaş arası vətəndaşlarımız
3-cü Mərhələ:
Axroniki xəstəlikləri olanlar (A1: 40-49 yaş, A2: 30-39 yaş, A3: 18-29 yaş)
B.Digər qruplar (B1:40-49 yaş, B2:30-39 yaş, B3:18-29 yaş)
4-cü Mərhələ:
Peyvənd almaq növbəsi gəldikdə peyvənd olunmayanlar.
10. Kimlər ki, edə bilməzlər. Covid 19-a qarşı peyvənd ediləcəkmi?
* Əgər peyvəndin tərkibində olan hər hansı maddəyə qarşı allergiya/anafilaksiya tarixi varsa, peyvəndin tətbiqi tövsiyə edilmir.
*Yüksək hərarət (38ºC və yuxarı), qeyri-müəyyən mənzərəli xəstəlik və xroniki xəstəliklərin hücumları zamanı peyvəndin tətbiqini bir müddət (təxminən 15 gün) təxirə salmaq tövsiyə olunur.
* Peyvənd qrip və/və ya sətəlcəm peyvəndi aldıqdan ən azı 2 həftə sonra edilə bilər.
*Əvvəllər COVID-19 keçirmiş insanlarda və sistemdə müsbət PCR testinin olması; Peyvənd xəstəliyə tutulduqdan 6 ay sonra aparıla bilər. Tibb işçiləri yüksək risk qrupunda olduqları üçün onlar bu qaydadan azaddırlar.
* Ana südü zamanı qeyri-aktiv COVID-19. 19 vaksinin tətbiqi ilə bağlı məlumat yoxdur. Şiddətli COVID-19 riski yüksək olan ana südü ilə qidalanan qadınlar öz istəyi ilə peyvənd oluna bilərlər.
* Səhiyyə Nazirliyinin Koronavirus Elmi Komitəsi tərəfindən müəyyən edilən prioritet risk qrupunda 18 yaşdan aşağı şəxslər olmadığı üçün hazırda uşaqlara COVID-19 peyvəndi aparılmır.
* Təmasda olan şəxslər karantin prosesini başa vurduqdan sonra prioritet risk qruplarındadırsa, peyvənd oluna bilərlər.
*Uşaqlıq peyvəndi də daxil olmaqla peyvənd Türkiyədə məcburi deyil. Peyvənd olunmaq insanın cəmiyyət qarşısında məsuliyyətidir.
oxumaq: 0
