Uşaq təhsilində ən əsas məqamlardan biri də valideynlərin övladlarından gözlədikləri davranışların onlar tərəfindən sərgilənməsi və onlara nümunə olmasıdır. Uşaqların müxtəlif hadisələr qarşısında davranışlarının əsasında valideynlərdən aldığı rol müəyyən rol oynayır.
Valideyn münasibətləri uşaqların yetkinlik dövründə digər insanlarla münasibətlərinə, peşə və məktəb həyatında davranışlarına, onların uyğunlaşma qabiliyyəti və seçimləri. Yenə uşaqların xarakter xüsusiyyətlərinə təsir edən amillərdən biri də xüsusilə 0-6 yaş dövründə valideynin uşağa münasibətidir. Bu səbəbdən valideynlərin övladları ilə qurduqları ünsiyyət quruluşu, davranış tərzləri və göstərdikləri rəftarlar böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Yavuzer (1998) fərqli valideyn rəftarlarının 6-cı qrupda toplana biləcəyini deyir. başlıqlar. Bu münasibətlər aşağıdakılardır;
PRESSİV VƏ AVTORİTAR MÜNASİBƏT
Həddindən artıq məzlum və avtoritar münasibətə malik olan valideynlər adətən öz davranışlarını daima sui-istifadə edirlər. uşaqlar.Tənqid edən, cəzalandıran və mühakimə edən davranış tərzi nümayiş etdirirlər. Övladlarının zəhmətini görmürlər, amma ən kiçik bir səhv və ya səhvdə tənqidi və günahkar bir mövqe tuturlar. Onların əməl etmələri üçün bir çox qaydalar var və uşaq bu qaydalara riayət etməlidir. Dominant və qərar qəbul edən orqan həmişə valideynlərdir. Bu şəkildə böyüyən uşaq xaricdən idarə olunan şəxsiyyət yaradır. Aşağılıq hisslərini inkişaf etdirə bilər. Davamlı ağlayan və üsyan edən uşaqlar ola bilər. Belə bir təzyiq mühitində böyüyən uşaqlar həddindən artıq üsyankar və ya həddən artıq itaətkar bir təbiət inkişaf etdirə bilərlər. Davranış və uyğunlaşma problemləri yarana bilər, onlar öz hiss və düşüncələrini asanlıqla ifadə edə bilməyəcəklər.
BOŞ MÜNASİBƏT (UŞAQ MƏRKƏZLİ AİLƏ)
Uşaq Mərkəzçi ailələrə çox vaxt orta yaşdan yuxarı uşaqları olan ailələrdə və ya uşaq izdihamlı böyüklər qrupunda böyüyən tək uşaq olduqda rast gəlinir.(Yavuzer, 1998) Belə bir mühitdə uşaq nəzarətdədir. Onun istəkləri hər şeydən əvvəl gəlir və ailənin digər üzvləri bu istəkləri qeyd-şərtsiz yerinə yetirirlər.
Uşaq mərkəzli ailə mühitində böyüyən uşaqda zamanla narazılıq yaranır. Nə istəyirsən et “Yox” sözünün mənasını öyrənməyən uşaq tələblərini artırmağa davam edəcək. Çünki uşaqda həyatının ilk dövrlərindən hər istəyinin yerinə yetiriləcəyi və istəklərinin sifariş olduğu gözləntiləri formalaşıb. Bu zaman o, valideynlərinə hörmət etmir, istəkləri yerinə yetirilməzsə, yaş artdıqca mənfi reaksiyalarının dozası artır. İstədiyi hər şeyi yerinə yetirməyi vərdiş halına gətirən uşağın sonradan həyatında problem yaşaması qaçılmaz olur. O, sosial qaydalara uyğunlaşmaqda çətinlik çəkir və qadağaları pozmağa haqqı olduğunu hiss edir. Məktəb və iş kimi yaşayış sahələrindəki qaydalar onun üçün bir yükə çevrilir və buna görə də o, uğursuzluqla üzləşə bilər.
BALANSIZ VƏ QEYRİ MÜNASİBƏT
Balanssızlıq və uyğunsuzluq həm valideynlər arasında fikir ayrılığında, həm də ana və ya atanın dəyişən davranışlarında müşahidə oluna bilər.(Yavuzer, 1998)
Valideynlərin bir-birini tənqid etməsi. Uşağın yanında uşağın, bir valideynin bir istək və ya davranışa yox deməsi, digər valideynin isə bəli deməsi balanssız və qətiyyətsiz bir rəftarın nümunəsidir. Uşaq üçün müəyyən edilmiş qaydalara yalnız bir valideynin diqqət yetirməsi, qərarların tək valideyn tərəfindən verilməsi, valideynlər arasında yaxşı polislə pis polis arasında fərq qoyulması uşağın inkişafına mənfi təsir göstərir.
Balansın pozulması və ana və ya atanın şəxsiyyətinə görə yarana biləcək qərarsızlıq.Valideyin öz istək və ehtiyaclarına uyğun olaraq uşağın davranışına hə və ya yox deməsi və ya icazə verib-verməməsi kimi görünə bilər. Məsələn, valideyn özünü yaxşı hiss edəndə uşağı yüksək səslə musiqi alətində ifa etməsini dəstəklədiyi halda, yorğun/pis hiss etdikdə uşaq eyni musiqi alətini çalanda hirslənir. Yaxud övladının yüksək səslə övladına qışqırmasını, vurmasını, sonra dərhal üzr istəməsini, qucaqlamasını eşitmək üçün sözünü deyə bilməyən valideyni misal göstərmək olar. balanssız və qətiyyətsiz münasibət.
Belə bir münasibətlə böyüyən uşaqlar elə bir yerə gəlirlər ki, heç bir şəraitdə necə davranacaqlarını bilmirlər. . Hansı davranışın uyğun, hansı davranışın uyğun olmadığını təxmin edə bilmirlər. Çünki davranışın uyğun olub-olmaması davranışın özündən çox valideynlərin əhval-ruhiyyəsindən asılıdır. bu idi Bu zaman uşaqda daxili narahatçılıq yaranır və gələcəkdə balanssız və qeyri-sabit bir quruluş inkişaf edə bilər.
MARAQLI VƏ TAM OLMAYAN MÜNASİBƏT
Laqeyd və laqeyd münasibət.Laqeyd münasibət valideynlərin uşağın istək və ehtiyaclarına məhəl qoymaması, uşağın emosional məmnunluq almasına mane olması, uşağa və onun hərəkətlərinə məhəl qoymaması və istisna etməsi deməkdir. Emosional zorakılıq sayılan bu cür davranışlar uşağın sosial-emosional inkişafına böyük ziyan vurur.
Bu cür münasibətlərin davam etdiyi ailə mühitində uşaqla valideynləri arasında ünsiyyət boşluğu yaranır. Uşaq daim özünü ifadə etməyə və diqqəti cəlb etməyə çalışır, lakin cavab tapa bilmir. Araşdırmalar göstərib ki, valideynin laqeyd və laqeyd münasibəti uşağın aqressivliyə meylini gücləndirir. Valideynlərin laqeydliyi ucbatından uşaq ətrafdakı əşyalara və insanlara zərər verə bilər.
HƏDDƏN HƏDDƏN MÜDAFİƏLƏR
Həddindən artıq qoruyucu. münasibət valideynin uşağa münasibətidir.zərurətdən çox diqqət və nəzarət etmək deməkdir. Daha çox ana-uşaq münasibətində ortaya çıxan bu həddindən artıq qoruyuculuğun arxasında ananın emosional tənhalığı dayanır (Yavuzer, 1998). Bu rəftarda olan ana uşağın inkişafı ilə paralel gedən özünə qulluq bacarıqlarını inkişaf etdirməsinə mane olur. O qədər ki, uşaq 10 yaşında belə anasının əlindən yeyən uşağa çevrilsin və yeniyetməlik çağında anası ilə yatmaq istəyə bilər.
Belə bir təsirə məruz qalan uşaqlar. münasibət yetkin həyatlarında başqa insanlardan asılı olan, öz qərarlarını verə bilməyən və müstəqillik qazanmayan fərdlərə çevrilir.Onlar transformasiya təhlükəsi ilə üzləşirlər. Öz qərarlarını verməyə və özünə qulluq bacarıqlarını yerinə yetirməyə icazə verilməyən uşaqlarda özünə inam və sosial inkişaf zədələnir. Məsuliyyət hissi və şüur inkişaf edə bilməz.
TƏMİN EDƏCƏK, DƏSTƏKLƏYİCİ VƏ DEMOKRATİK MÜNASİBƏT
Əminləşdirici, dəstəkləyici və demokratik münasibət Valideynlərin ən mühüm amili övladlarına qarşı dözümlü olmaq, onlara dəstək olmaq və bəzi məhdudiyyətlərə tabe olmaqla, uşaqların istədiklərinə istədiklərinə nail olmasına imkan verməkdir. (Yavuzer, 1998)
Demokratik rəftarlı valideynlər Hisslərini və düşüncələrini asanlıqla ifadə edə biləcəkləri bir mühit təmin edirlər. Ailə mühitinin uşağa özünü müəyyən etmək imkanı verməsi uşağın sağlam şəkildə yetişməsinə şərait yaradır.
Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, əgər valideynlər uşaqlarını idarə etməyə inandırmaq və dəstəkləyici bir rəftarda olmaq, uşaqların sağlam bir psixososial inkişaf yaşadıqları müşahidə edilmişdir.Valideynlərin gözləntilərinə daha müsbət cavab verdikləri müşahidə edilmişdir. (Yavuzer, 1995)
Bu rəftarda olan valideynlər qəbul edilmiş və qəbuledilməz davranışları açıq şəkildə təsvir edir və onlara qarşı ardıcıl hərəkət edirlər. Lazım olan sərhədləri çəkirlər və uşağı bu sərhədlər daxilində azad edirlər. Uşaq danışmaq hüququna malikdir və öz hisslərini və fikirlərini ifadə etmək üçün dəstəklənir. O, sevgi və təşviq alır. Bu yolla uşağın özünə inamı formalaşır və uşaq məsuliyyətli, başqalarının hüquq və azadlıqlarına hörmət edən, öz hiss və düşüncələrini müəyyən etməyi bacaran, onları ifadə etməkdə çətinlik çəkməyən yetkin bir şəxsiyyətə çevrilir.
oxumaq: 0
