Disleksiya əlillik deyil, bu, sadəcə olaraq müxtəlif öyrənmə üsulları halıdır. Disleksiya sayəsində dünya daha rəngarəng olur; Yeni və fərqli yollar var. Disleksiya olmasaydı dünya çox darıxdırıcı olardı.Uolt Disney, Albert Eynşteyn, Bill Qeyts, Leonardo Da Vinçi və bir çox başqa marjinal insanlar... Onlara çox borcumuz var.
Beləliklə, disleksiya tam olaraq nə deməkdir? Disleksiya, insanın, həmyaşıdlarının və onun intellekt qabiliyyətinin aldığı təhsilin intensivliyi və keyfiyyəti ilə uyğun gəlməyən oxunu başa düşmə və səlis oxumaqda gecikmədir (ən azı 1,5 standart sapma). Riyaziyyatda bu ardıcıl olmayan ləngimə diskalkuliya, yazıda bu gecikmə isə disqrafiya adlanır. Əslində, üçü ayrı-ayrı pozğunluqlar kimi qəbul etmək olmaz. Bunlar tez-tez birlikdə görüldüyü üçün 2013-cü ildən bəri elm adamları tərəfindən "spesifik öyrənmə pozğunluqları" adlandırılır. Xüsusi öyrənmə pozğunluqlarının tezliyinin 5-15% arasında olduğunu göstərən araşdırmalar var. ABŞ-da bu nisbət 20-25%-ə qədər yüksəlir. Daha çox inkişaf etməmiş ölkələrdə rast gəlinir. Burada zəka qabiliyyəti normal olmadığı halda bu diaqnoz qoyula bilməz. Bu səbəblə “dahilərin xəstəliyi” ifadəsi işlədilsə də, unudulmamalıdır ki, bu diaqnoz normal intellektə malik fərdlərdə olduğu kimi, yüksək intellektə malik fərdlərdə də qoyula bilər. Bu diaqnoz qoyulmazdan əvvəl fərd mütləq qulaq, burun, boğaz və göz müayinəsindən keçməlidir.Yenə diaqnoz qoyulmazdan əvvəl evdə başqa dildə danışılıb-danışmadığı öyrənilməlidir. Psixiatriyada "Əhəmiyyətli bir diaqnostik bələdçi olan DSM, altı aylıq müdaxiləyə cavab verib-vermədiyini görmədən bu diaqnozu qoymur." deyir. Başqa sözlə, əlavə təhsil bələdçi, sinif müəllimi və ailə ilə birgə həyata keçirilməlidir. Altı ay ərzində yaxşılaşarsa, buna disleksiya deyə bilmərik. Uyğunsuzluq prinsipi ondan ibarətdir ki, uşağın təəccüblü qabiliyyətləri var, onun yaddaşı oxuduqlarını təsvir etməkdə çox geri qalır (1,5 standart sapmadan aşağı), eşitdiyini təsvir edə bilsə də. Səlis oxumaq, yəni oxumaq sürəti, oxuduqlarınızı başa düşməkdənsə, diaqnoz qoymaqda daha təsirli olur. Dəqiqədə oxuma sürəti performansı uşağı yormadan ölçülməlidir. Sözlərin sayı həftədə bir dəfədən çox ölçülməməlidir.
İbtidai sinifdə nitqində ləngimə, əvvəl və sonra kimi çeşidləmə bacarıqları zəif olan, sağ və sol anlayışlarını öyrənə bilməyən ibtidai məktəbəqədər uşaqlar obyektləri tez adlandırmalıdırlar. Başa düşə bilməyən, dilinin ucundadır deyən, amma ağlıma gəlmirsə, bu pozğunluq üçün risk altında ola biləcəyi nəzərə alınmalı və mütəxəssislər tərəfindən lazımi analizlər edilməlidir. İbtidai məktəb dövründə müəllimləri onun qabiliyyətini əks etdirə bilmirsə deyir; Əgər səmərəsizlik varsa, disleksiya nəzərə alınmalı və qiymətləndirilməlidir.Disleksik şəxslər bir-birinə çox yaxın olan hərflərin səslərini eşidirlər və həmişə bu səsləri qarışdırırlar. Bu uşaqlarda gördükləri hərf simvollarını qarışdırmaqdansa, çaşdıran səslər daha aydın görünür. Bu mövzuda 2007-ci ildə çəkilmiş “Hər uşaq xüsusidir” hind filmi mütləq izlənilməlidir. Bu filmdə uşağın əlamətləri və ailənin lüzumsuz yerə uşağa tənbəl, məsuliyyətsiz və ya ərköyün damğası vurmasının nə qədər yanlış olduğu izah edilir. Filmdə bir həll var: Xorda birlikdə ucadan oxumaq, qulaqcıqla dinləyərkən ucadan oxumaq, növbə ilə oxumaq kimi üsullar nümayiş etdirilir.Evdə də lövhə ala bilərik, lövhəni kvadratlara bölə bilərik, onlara çətin gələn hərfləri əvvəl böyük hərflə yaza bilərik və sonra kiçik hərflərlə yazın və onlara məşq edin.Biz çoxlu vizual məzmunlu bulmacaları da həll edə bilərik. Təbii ki, qeyd etdiyim texnikalardan başqa, uşağın sinif səviyyəsi, zəka qabiliyyəti kimi amillərə də diqqət yetirməli və bu mövzuda mütəxəssis olan müəllimdən dəstək almalıyıq.
Disleksiya varsa, diqqət əskikliyi, özünə inam problemi, narahatlıq pozuqluğu kimi digər psixiatrik pozğunluqların olma ehtimalı yüksəkdir.Bu səbəbdən disleksiya diaqnozu qoyulmalı və uşaq psixiatrı tərəfindən izlənməlidir. Müəllimlərimiz maksimum dərəcədə risk altında olan uşaqları müəyyən etməli, bu mövzuda diaqnostik testlərdən məlumatlı olmalı, dəqiqədə oxuma sürətini və saatlıq rəsm testini ən azı tətbiq səviyyəsində bilməlidir. Ailələrdə də maarifləndirmə olmalıdır; ailələr “Belə bir şey varmı? ” deməyi bacarmalıdır. Maarifləndirmə fəaliyyətləri çox önəmlidir.Disleksik fərdlər düzgün təhsillə cəmiyyətə inteqrasiya edilməlidir.Gənc yaşlarda disleksik fərdlər üçün çox şey edə bilərik.Unutulmamalıdır ki, bu xüsusi uşaqlar Türkiyəmizə və dünyamıza bir çox gözəlliklərə malikdir və qatacaqlar. .
oxumaq: 0
