Şəxs; Həzz almasına mane olan hər hansı vəziyyət, hadisə və ya insanla qarşılaşdıqda qəzəblənir. Qəzəb, lazımi şəkildə ifadə edildikdə, tamamilə sağlam və təbii bir duyğudur. Ancaq nəzarətdən çıxsa və dağıdıcı hala gəlsə, məktəb-iş həyatında, şəxsi münasibətlərdə və ümumi həyat keyfiyyətində problemlər yarada bilər. Qəzəbə səbəb olan səbəblər arasında; istədiklərini ala bilməmək, bloklanmaq, haqsızlığa uğramaq, fiziki xəsarət və zədələnmələr, təqiblərə məruz qalma, məyus olma, anlaşılmama, hörmətsizlik, hücum və təhdidlərə məruz qalma. Hər bir insanın qəzəbləndiyi vəziyyətlər fərqli ola bilər. Bundan əlavə, fərd bir gün qəzəbləndiyi bir vəziyyətə qəzəblənməyə bilər. Bu, valideynlərin necə reaksiya verməsindən asılıdır. Uşaqlar müşahidəçi varlıqlardır, onlar tez-tez qəzəbin nə olduğunu və qəzəbləndikdə necə reaksiya verdiklərini öyrənirlər və eyni şeyi tətbiq edirlər. İstəkləri və ehtiyacları hər hansı şəkildə bloklanan hər bir uşaq qəzəblə reaksiya verə bilər. Bu çox normal bir vəziyyətdir.
Uşaqlarda göz yaşı krampları adətən təxminən 1 yaşında başlayır. Məktəbəqədər dövrdə tantrums ehtimalı olduqca yüksəkdir. Bu, təbii inkişaf prosesi hesab olunur. Bu dövrdə uşaq öz şəxsiyyətini qurmağa və müstəqilliyə nail olmağa çalışır. Söz ehtiyatı kifayət qədər inkişaf etmədiyi üçün özünü ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilər. Bu, uşağın aqressiv davranış göstərməsinə səbəb ola bilər. Qəzəb uşağın ətrafı ilə ünsiyyət üsullarından biridir; lakin uşağın zamanla hirsini cilovlaya bilməsi və yeni ifadə üsullarını öyrənməsi gözlənilir. Qəzəb reaksiyası bəzən nəfəs tutma şəklində də görünə bilər, eyni zamanda təpik vurmaq, təpikləmək, vurmaq, əzmək kimi aqressiv davranışlar da ola bilər. Bəzi uşaqlar hirslərinin öhdəsindən gəlməkdə çox çətinlik çəkirlər və yalnız qəzəbli və aqressiv davranışlarla özlərini ifadə edirlər. Belə uşaqlar məktəb yaşına çatanda dostları və müəllimləri ilə münasibətlərində problemlər yaranır. Valideynləri narahat edən bu vəziyyətdə ilk növbədə uşağı nəyin əsəbiləşdirdiyi müəyyən edilməlidir.
Qəzəbini cilovlaya bilməyən uşağa valideynin münasibəti necə olmalıdır� �r?
-
Uşağın qəzəbli davranışının ən mühüm səbəblərindən biri onun enerjisini necə xərcləyəcəyini bilməməsi ola bilər. Enerji toplanması artan uşaq, böyüklərin coşqunluq adlandıra biləcəyi bəzi davranışlar sərgiləməyə başlayır. Ailə onları xəbərdar edənə qədər uşaq davranışlarında səhv bir şey olduğunu anlamaya bilər. Bu vəziyyəti valideynin dərk etməsi və uşağa hiss etdirməsi lazımdır. Bu şüurdan sonra uşağı enerjisini boşalda biləcəyi fəaliyyətlərə yönəldə bilər. Misal üçün; uşağı idmana yönəltmək, qum və bağ oyunlarını oynamağa icazə vermək kimi. Çöldə çox vaxt keçirmək şansı yoxdursa, uşağın evdə aktiv oyunlar oynaya biləcəyi bir mühit hazırlanmalıdır. Bundan əlavə, uşaq tez-tez çimmək və rahatlaşdırmaq lazımdır.
-
Uşağa qəzəbli davranışını dayandırmasını açıq şəkildə söyləmək lazımdır. Uşağın qəzəbli davranışlarını davam etdirdiyi müşahidə olunarsa, qəzəbli vəziyyəti pisləşmədən diqqətini yayındırmağa və ya başqa sahəyə yönəltməyə çalışmalıdır. Uşaq hirsli davranışlar sərgilədikdə, onunla xüsusi məşğul olmaq yerinə, bu davranış göz ardı edilməli və hirsli davranışlar göstərmədiyi zamanların əhəmiyyəti vurğulanmalıdır. Uşağa qəzəb hissinin hansı mənfi davranışlara səbəb olduğu, özünə və ətrafına nə üçün zərər verə biləcəyi izah edilməlidir.
-
Uşağın ailə mühiti sakit olmalıdır. Unudulmamalıdır ki, məktəbəqədər yaşlı uşaqların öyrənmə üsullarından biri də modelləşdirmədir. Uşağın evdə və ya ətrafda rastlaşdığı fiqurlardan biri davamlı olaraq hirsli davranışlar nümayiş etdirirsə və aqressiv davranışla problemlərini həll etməyə çalışırsa, uşaq bunu asanlıqla nümunə götürə bilər.
-
Uşaq aqressiv münasibətlə məqsədinə çatmamalıdır. Misal üçün; Bazarda, ticarət mərkəzində və ya oyuncaq mağazasında uşaq istədiyi bir şeyi əldə etmək üçün əl çala, ağlaya, hətta özünü yerə ata bilər. Belə olan halda valideynlərin ətraf mühitə qarşı “utanmasın” xəyalı yaranır Birincisi, uşağın istəklərini həyata keçirməsi gələcək bir çox ağlayan böhranların xəbərçisidir. Burada valideynlərin münasibəti son dərəcə qəti olmalıdır. Uşaq yox cavabını veribsə, yox cavabının səbəbi uşağa izah edilməli, lakin uşaq hələ də qəzəbli davranışlarını davam etdirirsə, onu mühitdən uzaqlaşdırmaq və sakitləşdirmək lazımdır.
-
Uşağın qrup oyunlarında və ya idmanda iştirakına dəstək olmaq lazımdır. Qrup oyunları zamanı udmaq və ya məğlub olmaq anlayışları ortaya çıxacağından, uşağın davranışı problemlərin həllini öyrənməyə yönəldiləcək.
oxumaq: 0
