Zül terapiyasının tarixi
Zülü ilə müalicə mənasını verən hirudoterapiya qədim zamanlardan bəri həkimlər tərəfindən müalicə vasitəsi kimi istifadə edilir. Zəli terapiyası haqqında ilk mənbələr e.ə. XV əsrdə yaşamış Babil həkimlərinə gedib çıxır. Yenə e.ə. 3-cü əsrdə Misir həkimlərinin əvəzolunmaz müalicə üsullarından biri olduğu məlumdur. Həmçinin e.ə. 2-ci əsrdə Egey sahillərində yaşamış həkim Nikandros. 1-ci əsrdə yunan həkimi Pliniy və eramızdan əvvəl. II əsrdə yaşamış Qalen zəli terapiyasından istifadə edirdi. İbn Sinanın kitablarında zəli terapiyası da öz yerini tutmuşdur. Lakin 20-ci əsrdə təbiətdən üz döndərən bəşəriyyət zəli terapiyasını unudub. Amerikalı tədqiqatçı Roy Soyer zəlilərin potensial terapevtik təsirlərini aşkar edərək dünyada ilk müasir zəli istehsalı fermasını (Biopharm - İngiltərə) qurduğu zaman zəlilərin tibbi istifadəsi bu gün bir daha xatırlandı.
Zəli terapiyası. Dünyada
Bu gün zəli terapiyası bioloji təsirləri baxımından "unikal" müalicə üsulu olaraq xarakterizə edilir. Almaniyada 300-dən çox hirudoterapiya klinikası var. Hirudo Medicinalis Alman Tibbi Dərmanlar Qanununun (TIC) 2-ci maddəsinin 1-ci bəndinə uyğun olaraq dərman kimi qəbul edilir. Sonradan əlavə edilən 4-cü maddə ilə hazır tibbi dərman kimi təyin olundu. Bu dərmanın şprisə vurulan dərmandan fərqi odur ki, “bu dərman bizdə iynə şəklində deyil, Hirudo Medicinalis adlı canlı məxluqun ağzından verilir”. Təkcə Avropa hər il 100 milyon zəli istifadə edir. Amerikada zəli terapiyası ilə məşğul olan həkimlər tərəfindən qurulan assosiasiyanın 1000-dən çox üzvü var və 2004-cü ildə Amerika Qida və Dərman İdarəsi (FDA) zəli müalicəsini akkreditasiya edib və Avropada olduğu kimi apteklərdə satışına icazə verib.
Zalların xüsusiyyətləri
Zallar 15000-dən çox növə malik Annelida filumuna aiddir. Onların əksəriyyəti ektoparazitlər, qan əmməklə qidalanan canlılardır. Bunların 650-dən çox növü Hirudinea sinfinə aiddir. Bu sinfə ümumiyyətlə dəniz, şirin su və quru zəliləri daxildir. Bütün zəlilər qaniçən deyil. Bəzi növlərə onurğasızlar, Annelidaların digər siniflərinin nümayəndələri, ilbizlər daxildir Otları və həşərat sürfələrini yeyirlər. Qansoranlar balıqlarda, qurbağalarda, tısbağalarda, ilbizlərdə, qabıqlı su canlılarında və onurğalı heyvanlarda ektoparazit kimi yaşayırlar. Onurğalıların demək olar ki, hər bir qrupu ev sahibi ola bilsə də, balıqlar ən çox hücuma məruz qalan qrupdur. Ağcaqanadlar kimi, ağrı vermədən ağızlarındakı üç çənədəki iti dişləri ilə dərini kəsərək qan udmağa başlayırlar və müxtəlif vasitələr (yerli anesteziklər, histamin kimi vazodilatatorlar, antikoaqulyantlar, yayılma faktorları, antibiotiklər, s.) tüpürcəklərində bu nahiyəyə daxil olur.< Zəlilərin xəstəliklərdə müalicəvi xüsusiyyəti olan bir neçə növü vardır ki, bunlardan H. medicinalis və Hirudo verbana da vardır. Bu zəlilərə “müalicə zəliləri” deyilir.Müalicəvi zəlilərin bir neçə növü vardır və Türkiyədə H.medicinalis və H.verbana növlərinin yaşadığı məlumdur. Zəlilərin anatomiyası olduqca unikaldır. Bədən adətən dorso-ventral olaraq yastı olur. Seqmentlər öndən və arxadan atraktorlara çevrilmişdir. Ön əmzik, ümumiyyətlə, arxa əmzikdən kiçikdir və üç çənəli ağız əmici ilə əhatə olunmuşdur. Çənələrdə bir sıra düzülmüş 50-100 diş var. Posterior əmzik səkkiz seqmentin birləşməsindən əmələ gəlir, disk şəklindədir və qarın tərəfinə baxır, yapışma və hərəkətə kömək edir. Onların bədəni həmişə sabit sayda 34 seqmentdən ibarətdir. Zəlinin ağzı ön ucunda, ya ipin dibində, ya da qaşıqvari yuxarı dodağın altındadır.
Zalının gövdəsi görünə bilən nazik və yastı örtüklə əhatə olunub. müxtəlif rənglərdə. H.medicinalis-in arxa tərəfi tünd-zeytun rəngindədir və altı az və ya çox fərqli uzununa qırmızımtıl-sarı zolaqlara malikdir. Kenarlar açıq zeytun rəngdədir. Qarının hər tərəfində möhkəm qara zolaq var. H.medicinalis-in həzm traktının florasında bir növ bakteriya, Aeromonas hydrophila rast gəlinir. Bildirilir ki, bu hüceyrədənkənar simbion udulmuş qanın həzminə kömək edir, istehsal etdiyi antibiotiklərlə digər bakteriyaları öldürür və bir sıra başqa faydalara malikdir. H.medicinalis 10-15 sm uzunluğunda, 34 seqmentdən ibarətdir. Çəkisi 3-6,5 qramdır. O, bədən çəkisindən 3-10 dəfə çox qan udur.Bədən çəkisi artdıqca udduğu qanın miqdarı da artır. O, bir ilə qədər qidalanmadan yaşaya bilir.
Tədqiqatda insandan qan udmaq üçün tələb olunan orta vaxt 68±26 dəqiqədir; sorulan qanla artan bədən çəkisi 460% olduğu aşkar edilmişdir və bu növün bəzi digər zəli növlərinin (məsələn, Macrobdella decora) xam ekstraktlarından daha çox antitrombik vahid hirudin ehtiva etdiyi bildirilmişdir. Hermafrodit olan zəlilərin əksəriyyəti təxminən bir il yaşayır. Zəlilər yazda yumurtadan çıxır və gələn il yetişir. Həyat dövrü qidalanma vərdişlərindən və yaşayış mühitindən asılıdır. H.medicinalis digər növlərə nisbətən daha uzun yaşayır. Bəzi zəlilər dənizlərdə yaşasa da, əksər su növləri gölməçələr, göllər və dayaz bitki örtüyü olan yumşaq axan çaylar kimi şirin sularda yaşayır. Zəlilər bütün dünyada (qütb okeanlarından tutmuş səhralardakı su mənbələrinə qədər) yayılsa da, daha çox mülayim göl və hovuz sularında rast gəlinir. Şimali Amerika şlak faunasının əksəriyyəti Avropanınkına bənzəyir. Ölkəmiz zəli növlərinə görə dünyanın ən zəngin yerlərindən biridir. Ölkəmizdə və regionumuzda H.medicinalis və H.verbana geniş yayılmışdır. Zəlilərin qoxu və dad hissi var. Görmə və eşitmə orqanları yoxdur. Termoreseptor, baroreseptor sistemləri və sonar avadanlıqları mövcuddur.
Xəstəliklərdə müalicəvi xüsusiyyətlərə malik olan zəlilərin Hirudo Medicinalis və Hirudo Verbana növləri "Tibbi zəlilər" adlanır.
Zəlilərin Tibbi Təsirləri
– Flebotomiya (daxili laxtanın məhv edilməsi üçün damara müdaxilə)
– Refleks stimullaşdırılması
– Bioaktiv ifrazat tərkibi
Zəli qan udarkən bədənə ifraz etdikləri ifrazat verirlər. Bu ifrazatda indiyədək təcrid olunmuş 100-ə yaxın bioaktiv maddə var. Bu maddələrin bəziləri qanın laxtalanmasının qarşısını alır, bəziləri laxtaları həll edir, bəziləri ağrı kəsici, bəziləri isə təzyiqi tarazlaşdırır. Bundan əlavə, zəli terapiyasının antidepresan, antibakterial və antioksidant effektivliyi tədqiqatlarla nümayiş etdirilmişdir.
– Antibakterial
– Analjezik
– Revmatik
– Antihipertenziv (yüksək qan əleyhinə) təzyiq)
– Antidepresan
– Miorelaksan (əzələ gevşetici)
– Antioksidant
– Neyrotrofik fik (sinir hüceyrə regeneratoru)
Zəlinin bioaktiv ifrazat tərkibi:
– Hirudin: Antikoaqulyant
– Hementin: Fibrinolitik
– Hementerin : Fibrinolitik
– Ghilanten: Protrombinase Inh.
– Anti-statin: Protrombinase Inh.
– Pyathin: Neyrotrofik
– Kalin: Tr. Agg. Inh.
– Dekorsin: Tr. Agg. İnh.
– Destabilase: F Varikoz damarları, hemoroid, dərin venaların trombozu və periferik arteriyaların tıxanması kimi damar problemlərində, artroz və artrit kimi skelet sistemi xəstəliklərində, ekzema və sedef kimi bir çox dəri xəstəliklərində və demək olar ki, müalicəsi mümkün olmayan xəstəliklərdə uğurla istifadə olunur. qlaukoma və retinal arteriya tıxanması kimi göz xəstəlikləri.
– Bəzi Göz Xəstəlikləri (Behçet xəstəliyi, Uveit, Qlaukoma, Makulopatiyalar, Makula degenerasiyası, Diabetik retinopatiyalar kimi gözün damar, sinir, makula və torlu qişa xəstəlikləri, Hipertansif retinopatiyalar, Retinit piqmentozası, Optik sinir problemləri və Optik atrofiya)< br /> – Varikoz damarları və venoz damar problemləri
– Revmatoid artrit və digər revmatik xəstəliklər
– Artroz və oynaqların kalsifikasiyası
– Migren və gərginlik baş ağrıları
– Başgicəllənmə, tinnitus və Menyer sindromu - Hər növ əzələ ağrıları, fibromiyalji, ALS, PARKİNSON kimi narahat ayaqlar sindromu...)
– Egzema, ürtiker, xroniki dəri xəstəlikləri, psoriaz və sızanaq
– Xroniki hepatit və qaraciyər xəstəlikləri
– Depressiya və fobiyalar
– Bütün immun sistemi xəstəlikləri və xroniki yorğunluq sindromu
İçində Zəli terapiyası hansı vəziyyətlərdə tətbiq edilməməlidir?
Zəli terapiyasının tətbiqi zamanı diqqət edilməli olan məqamlardan biri də xəstənin qan azlığı (qan azlığı) problemidir, qandan istifadə etmir. tinerlər, laxtalanmaya mane olan bir xəstəliyin olmaması və bədəndə aktiv qanaxma fokusunun olmaması. Bundan əlavə, hamilə və süd verən analarda, nəzarətsiz diabet və ya ürək xəstəlikləri Zəli terapiyası çatışmazlığı olan xəstələrə tətbiq edilmir.
– Qanama diatezləri (Hemofiliya kimi)
– Aktiv qanaxma fokusunun olması
– Ağır anemiya (Hb < 10)
– Cərrahi Müdaxilədən əvvəl
-Qan durulaşdırıcı dərman istifadəsi
-Hamiləlik və ana südü zamanı zəli müalicəsi tətbiq edilmir.
Zəli bədənin hansı hissələrinə tətbiq oluna bilər. üçün?
Bədənin aşağıdakı hissələri Zəli müalicəsi sahələr istisna olmaqla bütün nahiyələrə tətbiq oluna bilər; Aşağıdakı nahiyələrə zəli tətbiq etmək çox təhlükəlidir.
– Yumşaq dəri nahiyələri (məsələn, göz qapaqları ətrafı)
– Keratinləşmiş nahiyələr (xurma, ayaq altı kimi)
– Əhəmiyyətli Damarların Üstü (Boyun zəliləri çənə, qoltuqaltı, qasıq və s. nahiyədən başqa istənilən nahiyəyə tətbiq oluna bilər.
oxumaq: 0
