Sevilən birinin itkisi və kədərlənmə prosesi insanların çoxunun danışmaqda çətinlik çəkdiyi bir şeydir. Uşaqlar da böyüklər kimi sevdiklərini itirəndə yas prosesindən keçirlər. Uşaqların itkiyə bağladıqları məna, itkini yaşadıqları yaşa görə dəyişir. Uşaq nə qədər gənc itkini yaşayırsa, onun ölümü anlamağı bir o qədər çətin olacaq.
Uşaqların itkiyə reaksiyası necədir?
Qohumlarını itirən uşaqlar bu hadisəyə fərqli reaksiya verə bilərlər. Bəzi uşaqlar xəbəri eşidəndə ağlaya, bəziləri aqressiv davrana, bəziləri isə bu xəbərə ümumiyyətlə reaksiya verməyə bilər. Uşağın reaksiyasına anlayışla yanaşılmalı və uşağa öz kədərini başqa cür ifadə etmək üçün təzyiq edilməməlidir. Bir çox uşaq ölüm xəbərini ilk dəfə eşitdikdə reaksiyasız qala bilər, çünki onlar nə baş verdiyini tam olaraq anlaya bilmirlər.
-Özlərini körpə kimi apara bilərlər. Misal üçün; Yatağı islamağa, baş barmaqlarını əmməyə və ya körpə kimi danışmağa başlaya bilərlər.
-Ölüm xəbərini alan uşaq özünün və ya valideynlərinin ölümündən, xəstəlikdən və qəzalardan qorxmağa başlaya bilər.
-Uşaqların itkiyə verdiyi reaksiyalardan biri də yuxu problemləridir. Yatmaq istəməmək, yuxuya getməkdə çətinlik çəkmək, tez-tez oyanmaq, yuxuda ağlamaq kimi reaksiyalar verə bilərlər. Xüsusilə ölümü uzun yuxu ilə müqayisə edərək uşağa ölümü izah etmək uşağın yuxudan qorxmasına səbəb ola bilər.
-Uşaqlar qohumunu itirəndə qəzəblə reaksiya verə bilərlər. Çox vaxt qəzəbini yaxın adamlarına bildirirlər.-Uşaqlar bu yaşda daha çox introvert ola bilər və tək qalmağa üstünlük verirlər.
-Bəzi uşaqlar itkinin onlara görə olduğunu düşünə və özlərini günahkar hiss edə bilərlər.
-Ölümlə bağlı oyunlar oynaya bilirlər.
-Səbəb olmadan ağlaya bilərlər.
Ölümlə bağlı uşağa hansı izahat verilməlidir?
Ölüm haqqında uşağa danışmaq üçün çox gözləmək olmaz. itki. İtirmə xəbəri uşağın öyrəşdiyi və özünə inamlı hiss etdiyi bir şeydir. Güvəndiyi birisi tərəfindən, hiss etdiyi yerdə verilməlidir. Uşağa ölüm xəbərini verməzdən əvvəl “Sənə kədərli xəbər deməliyəm” və s. Bunu bir cümlə ilə hazırlamaq məqsədəuyğun olardı.
Uşağa ölümü izah edərkən böyüklər real və konkret məlumat verməli, uşağın yaş səviyyəsinə uyğun dildən istifadə etməlidirlər. “Ölüm” sözü işlədilməlidir, əvəzinə “Uzun yuxuda”, “Uzaqda” və s. İzahlar verilməməlidir. Çünki bu, uşaqda ölənin geri qayıdacağı fikrini yarada bilər. Uşağa başa salmaq lazımdır ki, ölüm həyatın sonu deməkdir və mərhum geri qayıtmayacaq. Uşağa ölüm səbəbi ilə bağlı yanlış məlumat verilməməlidir. Uşağa itki xəbərini verən böyük, izahat verdikdən sonra bir müddət uşağın yanında qalmalı, deyilənlərdən nə anladığını yoxlamaq üçün uşağa qulaq asmalı, ona hiss və düşüncələrini izah etmə imkanı verməlidir. və suallar verin.
Uşaqlara verilən izahata əlavə edilməli olan mühüm məsələ də ölümün uşağın günahı olmadığıdır. Uşağa izah edilməlidir ki, itki onun etdiyi və ya etmədiyi bir davranış, bir söz və ya düşüncə ilə bağlı deyil.
Əgər uşağın bu mövzularda əvvəlcədən məlumatı yoxdursa, ölümlə bağlı dini izahatlar vermək düzgün deyil. Bu cür izahatlar uşağı daha da çaşdıra bilər. Uşağa dini izahat verməzdən əvvəl uşağın işlədilən dini terminlərin mənasını bildiyinə əmin olmaq lazımdır.
Uşağa ölümlə bağlı müvafiq izahat verilsə belə, uşaq hələ də mərhumu görmək istəyə bilər. Unudulmamalıdır ki, uşağa ölümü başa düşmək üçün vaxt lazımdır.
Uşaqlar dəfn mərasimində iştirak etməlidirlərmi?
Cənazə mərasimləri uşağa ölüm haqqında danışmağa kömək edir. itirmək və vəziyyəti konkretləşdirmək. Uşaqların çoxu dəfn mərasimi ilə bağlı oyunlar oynayaraq, şəkillər çəkərək, mərasimi başqa insanlara izah edərək özləri üçün ölümü anlamağa çalışırlar. Lakin uşaq yas mərasimində iştirak etmək istəmirsə və ya ondan qorxarsa, onu mərasimə aparmaq olmaz.
Uşaq yas prosesində ona kömək etmək üçün nəzərə alınmalı olanlar.
-İlk növbədə uşağı mərasimə aparmaq olmaz, itkin xəbər verməyi və ölümlə bağlı uşaqla əlaqə saxlamağı gecikdirməmək. Dürüst danışmaq çox vacibdir. Uşağın suallarına sakit cavab vermək, anlaşılmazlıqları düzəltmək lazımdır. Bu vəziyyətin uşağın günahı olmadığını vurğulamaq lazımdır.
-Uşağın evdə və məktəbdə gündəlik iş rejimi mümkün qədər davam etdirilməlidir. İtki yaşayan uşaq dünyanı təhlükəli bir yer kimi qəbul edə bilər. Gündəlik həyatında çox şeyin dəyişmədiyini görmək uşağın özünü daha təhlükəsiz hiss etməsinə kömək edəcək. İtki ilə bağlı müəllimlərinə də məlumat vermək lazımdır.
-Uşağa ölüm və dəfn haqqında danışmağa, oyun oynamağa, şəkil çəkməyə şərait yaradılmalıdır.
-Uşaqlara öz emosiyalarını göstərməyə imkan verilməlidir. Valideynlər uşaqlara duyğularını tanımağa kömək etməlidirlər. Valideynlərin uşağı qorumaq üçün öz duyğularını gizlətməyə çalışmalarına ehtiyac yoxdur. Valideynlər itki ilə bağlı öz hisslərini danışmalı və uşağı hisslərini ifadə etməyə təşviq etməlidirlər.- Bu dövrdə uşağın qəzəblənməsi normaldır. Uşağın qəzəbini qəbul etmək lazımdır, amma başqalarına zərər vermədən onu düzgün ifadə etməsinə kömək etmək lazımdır.-Uşaqlar mərhumun şəkillərini görməyin zəruriliyini başa düşməlidirlər, onunla yaşadıqları hadisələri danışmalıdırlar.
-İtkinlik yaşayan uşaqlar bəzi qorxular yaşaya bilərlər. Uşağa qorxuları barədə qəbuledici şəkildə danışılmalıdır. Valideynlər uşağa gələcəkdə onun yanında olacaqları mesajını verməlidirlər.
-Yataq islatma, barmaq əmmə və tək yata bilməmək kimi körpə reaksiyaları adətən vaxtaşırı baş verir və zamanla azalır və yox olur. Bu səbəbdən uşaqda bu tip davranışlar tənqid edilməməlidir.
-Bu dövrdə valideynlərindən ayrı qalmaq uşaqları narahat edə bilər. Bu səbəbdən qısa müddətə də olsa, öz evlərindən başqa heç bir yerə buraxılmamalıdırlar.
İtkinlik yaşayan uşağın reaksiyalarının şiddəti və müddəti də çox vacibdir. İtirdikdən 2-3 ay sonra qorxular, kabuslar, yuxu problemləri, hiperaktivlik, yataq islatma və s. Belə davam edərsə, psixoloji dəstək almağa yönəldilməlidir.
oxumaq: 0
