Orqanizmdəki bir və ya bir neçə toxumanın bir və ya bir neçə hüceyrəsinin normal xüsusiyyətlərinin xaricində dəyişməsi və nəzarətsiz şəkildə çoxalması nəticəsində yaranan xərçəng çağımızın ən əhəmiyyətli xəstəliklərindən biridir və ölüm səbəbləri arasında ikinci yerdədir. bütün dünyada olduğu kimi bizdə də.
Xərçəng nədir?
Xərçəng müxtəlif genetik və ətraf mühit faktorlarının təsiri altında bədənin müəyyən hissəsində hüceyrələrin nəzarətsiz və davamlı çoxalması nəticəsində yaranan xəstəlikdir. Bədənin immun sistemi xərçəng hüceyrələri ilə mübarizədə böyük rol oynayır.
Xərçəng yarandığı toxumada hüceyrələrin nəzarətsiz çoxalması nəticəsində yaranır. Xərçənglər əsasən 3 xüsusiyyətə malikdir:
- Hüceyrələrdə diferensiasiyanın olmaması
- Qonşu toxumalara yayılması
- Qan və limfa yolları ilə uzaq orqanları (metastazları) saxlaya bilir. .
- Zəiflik, yorğunluq,
- Dəri altında topaklar, kütlə,
- Ani arıqlama,
- Dərinin sararması, göyərmə, qızartı, sağalmayan yaralar,
- İshal və ya qəbizlik,
- İdrar edə bilməmə,
- Uzun müddət davam edən öskürək, əzələ qıclığı. nəfəs,
- Udmada çətinlik,
- Sızıqlıq,
- Yeməkdən sonra həzmsizlik,
- Qarın ağrısı,
- Xroniki əzələ, sümük ağrıları,
- Səbəbi bilinməyən qızdırma və ya gecə tərləmələri,
- Bədəndə naməlum səbəbdən qanaxma və ya qançırlar
Türkiyədə ən çox rast gəlinən xərçəng növləri hansılardır?
Səhiyyə Nazirliyi 2015-ci ildə apardığı araşdırmada kişi və qadınlarda ən çox görülən 10 xərçəng növünü dərc edib. Buna görə qadınlarda xərçəng xəstəliyinə tutulma nisbətinə görə sırasıyla:
1. Döş xərçəngi 2. Tiroid xərçəngi 3. Kolon xərçəngi 4. Uşaqlıq xərçəngi 5. Ağciyər xərçəngi 6. Yumurtalıq xərçəngi 7. Mədə xərçəngi 8. Qeyri-hodgin lenfoma9. Uşaqlıq boynu xərçəngi 10. Bunlar beyin və sinir sistemindən yaranan xərçənglərdir.
Kişilərdə ən çox görülən 10 xərçəng bunlardır:
>1. Ağciyər xərçəngi 2. Prostat xərçəngi 3. Kolon xərçəngi 4. Sidik kisəsi xərçəngi 5. Mədə xərçəngi 6. Qeyri-hodgin lenfoma 7. Böyrək xərçəngi 8. Boğaz xərçəngi 9. Tiroid xərçəngi 10. Bu, mədəaltı vəzi xərçəngidir.
Xərçəngin inkişafı üçün risk faktorları hansılardır?
Xərçəng hüceyrələrdə DNT zədələnməsi nəticəsində yaranır. DNT zədələnməsinə səbəb olan əsas faktorlar:
Xərçəng diaqnozu necə qoyulur?
Xəstənin anamnezini dinlədikdən və xəstəni müayinə etdikdən sonra ilk şübhəli tapıntılar görünə bilər. Yuxarıda xərçəng xəstələrində görülən ümumi tapıntıları sadaladıq. Bu şikayətlərlə həkimə gələn xəstədən xəstəliklərin differensial diaqnostikasını aparmaq üçün bəzi analizlər tələb olunur. Bunlar:
- Qan və sidik analizi,
- Rentgenoloji görüntüləmə üsulları ilə tədqiqat [ağciyər rentgenoqrafiyası, ultrasəs (USG), kompüter tomoqrafiyası (KT), maqnit rezonans (MR) və pozitron emissiya tomoqrafiyası. ( PET)],
- Şiş markerləri [Alfa-fetoprotein (AFP), Karsinoembrion antigen (CEA), Beta-insan xorionik qonadotropini (β-HCG), Serum immunoqlobulinləri (çoxlu miyelom), BCR-ABL1 ( xroniki miyeloid lösemi), CA 125 (yumurtalıq xərçəngi), CA 27-29 (döş xərçəngi), Prostat spesifik antigeni],
- Biopsiya və patoloji müayinə.
Xərçəng müayinəsindən keçmək lazımdırmı? Xərçəng Skrininqi Necə aparılır?
Xərçəng üçün skrininq testləri risk altında olan, lakin hələ heç bir simptomu olmayan xəstələrdə aparılır. Xərçəng müayinəsi erkən diaqnozu təmin edir, müalicəni asanlaşdırır və sağ qalma nisbətini artırır. Ailəsində döş xərçəngi olanlar mütəmadi olaraq mamoqramma müayinəsindən keçə bilərlər. Prostat xərçəngi riski olanlar prostat müayinəsi və prostat antigenini yoxlaya bilərlər. Kolonoskopiya kolon xərçəngi üçün edilə bilər.
Ağciyər tomoqrafiyası çox siqaret çəkənlərdə edilə və Anser antigenləri yoxlanıla bilər. Mədə xərçəngi riski varsa, endoskopiya və biopsiya edilə bilər. Uşaqlıq boynu xərçənginin müayinə üsulu müntəzəm yaxma olmalıdır.
Xərçəngin qarşısını almaq olarmı?
Xərçəngin qarşısını tamamilə ala bilmərik, lakin riski azalda bilərik. Əsas üsullar:
· Siqareti tərgitmək, siqaretdən çəkinmək, · Günəşdə çox qalmamaq, günəş yanıqlarının qarşısını almaq, · Meyvə və tərəvəzlə zəngin yemək, tam taxıl istehlakı, işlənmiş qidaların istehlakını azaltmaq, · Açıq havada idman etmək, · Artıq çəkiyə malik olmamaq ,· Alkoqol istehlakının azaldılması, · Xərçəng skrininqi, xüsusən də genetik risk varsa, laqeyd qalmaması, · Xərçəngin qarşısını alan hepatit B peyvəndi və HPV peyvəndi.
Xərçəngi müalicə etmək olar?
Xərçəngin növü və mərhələsindən asılı olaraq müalicə dəyişir. Bu iki amil sağ qalma nisbətlərini müəyyən edir. Erkən mərhələdə və metastaz olmadan aşkar edilən bir çox xərçəng növlərində sağ qalma müddəti uzundur.
Xərçəngdə ümumi istifadə edilən müalicə üsulları hansılardır?
Xərçəngin müalicəsində istifadə edilən ümumi müalicə üsulları;
· Cərrahi əməliyyat,· Kimyaterapiya,· Radioterapiya,· İmmunoterapiya, Kök hüceyrə və sümük iliyi transplantasiyası, .
Bu müalicələrdən biri və ya bir neçəsi xəstəyə xüsusi, fərdi müalicə proqramı ilə müəyyən edilir və tətbiq edilir.Xərçəng müalicəsi tibbi onkoloqlar, radiasiya onkoloqları, nüvə tibb mütəxəssisləri və cərrahlar tərəfindən həyata keçirilir.
Xərçəng təkrarlanırmı?
Bəzi xərçəng növləri müalicəyə baxmayaraq 5 il ərzində təkrarlana bilər. Xərçəngin 10 il təkrarlanmaması yaxşılaşmanın göstəricisidir.
Xərçəngin Müalicəsində Alternativ Təbabət Tətbiq edilə bilərmi?
Xərçəngə faydalı olduğu iddia edilən bir çox bitki və ya qidanın adını kütləvi informasiya vasitələrində eşidə bilərsiniz. . Xərçəngin müalicəsində otlardan istifadə etmək üçün elmi sübutlar tələb olunur. Bu səbəbdən, həkiminizin tövsiyə etmədiyi heç bir qida və ya bitki istehlak etməməlisiniz.
Xərçəng Müalicəsində Qarşılaşılan Ümumi Problemlər Nələrdir?
Kimyaterapiyadan istifadə olunur. xərçəng müalicəsində, radioterapiyada Yan təsirlər tez-tez terapiya və immunoterapiya kimi müalicələrə görə baş verir. Bu yan təsirlər erkən yan təsirlər və gec yan təsirlər şəklində ola bilər. Xərçəngin müalicəsində rast gəlinən əsas problemlər bunlardır:
- Anemiya: Anemiya və ya anemiya, qanda qırmızı qan hüceyrələrinin sayının azalmasıdır. Anemiya baş verdikdə xəstə özünü çox yorğun hiss edir. Nəfəs darlığı, başgicəllənmə, baş ağrısı, ürək döyüntüsü və solğun dəri digər simptomlardır.
- İştahsızlıq: İştahsızlıq xərçəng xəstələrinin ümumi problemidir. Yeməyin dadı və qoxusu dəyişir. Ürəkbulanma və qusma hissi də yemək yeyə bilməməyə səbəb olur. Anoreksiyası olan xərçəng xəstələrinə gündə 5-6 dəfə az miqdarda yemək, qida dəyəri yüksək olan qidaları seçmək və bol maye qəbul etmək tövsiyə olunur. Aktiv olmaq iştaha da müsbət təsir edir.
- Qanaxma və göyərmə (trombositopeniya): Trombositlər qanın laxtalanmasını təmin edən kiçik qan hüceyrələridir. Xərçəngin müalicəsi zamanı qanda trombositlərin sayı azala bilər. Bu, kiçik və ya böyük qanaxmaya səbəb olur. Xərçəng xəstələri qanı durulaşdıran və qanaxmanı artıran dərmanlardan uzaq durmalıdırlar. Dişlər çox yumşaq diş fırçası ilə yumşaq bir şəkildə fırçalanmalı, ülgüc istifadə edilməməli, evdə ayaqqabı geyilməli, dodaqlarda çatlar varsa nəmləndirici kremdən istifadə etməli və iti alətlərdən istifadə edərkən çox diqqətli olmalıdır. Düz bağırsaqdan qanaxma olarsa dərhal həkimə məlumat vermək lazımdır.
- Qəbizlik: Xərçəngin müalicəsi zamanı istifadə edilən bəzi dərmanlar, qidalanma, aktivliyin azalması və kifayət qədər su içilməməsi qəbizliyə səbəb ola bilər. Xəstələrdə şişkinlik, qarın ağrısı və ürəkbulanma ola bilər. Defekasiya zamanı qanaxma baş verə bilər. Xərçəng xəstələri qəbizliyin qarşısını almaq üçün bol lif (paxlalı, kəpəkli çörək, bulqur) yeməli, bol maye içməli və daha çox məşq etməlidirlər.Onlarda zehni qarışıqlıq yarana bilər. Yuxu rejimi pozula bilər. Onlar yuxulu, yorğun, depressiyaya düşə, narahat, qəzəbli və həddindən artıq aktiv ola bilərlər.
- İshal: İshal, nəcisin normaldan daha tez-tez və sulu olmasıdır. Bəzi dərmanlar ishal və infeksiyaya səbəb ola bilər. Kifayət qədər maye qəbul edən xərçəng xəstələri ishal alırlar. Onlar bədəndən sürətli maye itkisi ilə qarşılaşa bilərlər. İshal olan xəstələr az və tez-tez yemək yeməli, çoxlu qatıq və ayran qəbul etməli, bol maye qəbul etməlidirlər.
- Ödem (Şişlik): Bədənin müxtəlif nahiyələrində mayenin yığılmasına ödem deyilir. Ödemin ümumi əlamətləri arasında ayaqların, topuqların və ayaqların şişməsi, əllərin, qolların, üzün və qarın şişməsi; sıxıldıqda çökən dar və parlaq dəri; nəfəs darlığı, öskürək və ürək ritminin pozulması. Ödemli xəstələr mütləq həkimə müraciət etməli və təyin olunmuş dərmanlardan istifadə etməlidirlər. Çox dar olmayan rahat paltarlar geyinilməli və qidalarda duzun miqdarı azaldılmalıdır.
- Yorğunluq: Xərçəng xəstələri tez-tez yorğun, halsız, hərəkətdə yavaş, bitkin və enerjisiz görünürlər. Yuxudan belə yorğun oyanırlar. Yorğunluğu aradan qaldırmaq üçün xəstələr oxumaq, musiqi dinləmək, gəzmək kimi özlərini rahatlaşdıracaq fəaliyyətlər etməlidirlər. Onlar enerji qəbuluna fikir verməli və gün ərzində qısa müddətli yorğan almalıdırlar.
- Kişilərdə reproduktiv sistemlə bağlı problemlər: Xərçəngin bir çox növləri kişilərin reproduktiv qabiliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Müalicəyə başlamazdan əvvəl həmin şəxsin uşaq sahibi olmaq istəyib-istəməməsi müzakirə edilməlidir. Uşaq sahibi olmaq istəyən kişilər spermatozoidlərini sperma bankına köçürə bilərlər.
- Qadınlarda reproduktiv sistemlə bağlı problemlər: Xərçəng müalicəsi kişilərdə olduğu kimi qadınlarda da sonsuzluğa səbəb ola bilər. Müalicə alacaq xəstənin yaşı, uşaq istəyib-istəməməsi önəmlidir. Buna uyğun olaraq lazımi tədbirlər görülə bilər.
- Dəri və Dırnaq Dəyişiklikləri: Xərçəng müalicəsi dəri və dırnaq dəyişikliklərinə səbəb ola bilər. Radiasiya terapiyası və kemoterapiyanın səbəb olduğu dəri problemləri adətən yüngül olsa da, kök hüceyrə transplantasiyası, hədəflənmiş terapiya və ya immunoterapiya daha ciddi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Əsas dəri və dırnaq dəyişiklikləri bunlardır: sızanaqlar, yataq yaraları (təzyiq yaraları), qabarcıqlar, yanma və ya dəri ağrısı, quru dəri, əl-ayaq sindromu (palmar-plantar eritrodisteziya), sarı dırnaqlar.
- Yuxu Problemləri və Yuxusuzluq: Xərçəng xəstələri həddindən artıq narahatlıq və depressiya səbəbiylə yuxu problemi yaşaya bilər. Bu vəziyyət həkimin tövsiyə etdiyi dərmanlarla aradan qaldırıla bilər.
