Xərçəng ölümcül xəstəlik kimi tanınsa da, xərçəngdən xilas olmaq, hətta erkən diaqnozla xilas olmaq da mümkündür, ya da heç tutmamaq da mümkündür. Buna yalnız qoruyucu tədbirlər görməklə nail olmaq olar. Bu qoruyucu tədbirlərdən biri də skrininq üsullarıdır. Xüsusilə süd vəzi, kolon, prostat və uşaqlıq boynu (serviks) xərçənglərində skrininq üsulları ilə erkən diaqnoz, xərçəngdən əvvəlki lezyonların aşkarlanması ilə sağalma təmin edilə bilər.
Oxşar vəziyyət kolon və düz bağırsaq xərçəngləri üçün də mövcuddur. Kolon və düz bağırsaq (kolorektal) xərçənglərinin əksəriyyəti (85-90%) bağırsaqlarda əmələ gələn poliplərdən inkişaf edir. Bağırsaq polipləri xüsusilə yüksək sosial-iqtisadi vəziyyətə malik, qərb tipli qidalar və lifsiz qidalar qəbul edən, qəbizlik problemi olan insanlarda çox rast gəlinir. Qərb ölkələrində heç bir şikayəti olmayan 50 yaş ətrafında olan insanların 25-40%-nin bağırsaqlarında polip var. Ailədə xərçəng və ya kolit kimi risk faktorları olanlarda bu nisbət daha yüksəkdir. Bu poliplər zaman keçdikcə diferensiallaşa bilirlər, əvvəlcə hüceyrədaxili formasiyalara in situ deyirik, zaman keçdikcə invaziv adlandırdığımız daha aqressiv formasiyalara çevrilə bilirlər. Bu transformasiyada polipin diametri və forması zaman faktoru qədər önəmlidir. Bundan əlavə, yaş artdıqca adenoma tezliyi, sayı, displazi və ölçüsü də artır.
Adenomatoz poliplər 1 sm və ya daha böyük ölçüyə çatana qədər simptomlara səbəb olmur. Xəstələr adətən anemiya ilə bağlı halsızlıq, yorğunluq və ya aşkar qanaxma şikayətləri ilə həkimə müraciət edirlər. Villöz adenomalar ishal və əlaqəli maye çatışmazlığına səbəb ola bilər. Onlar nadir hallarda kəskin aşağı həzm sistemində qanaxma, qəbizlik, qarında şişkinlik və bağırsaq tıkanıklığına səbəb ola bilər.
Biz polipləri (adenomaları) xarici görünüşlərinə görə üç növə (boruvari, tubulovillöz və villöz) ayırırıq. Villöz adenomaların xərçəng riski boru şəklində olanlardan 4 dəfə yüksəkdir. Polipin ölçüsü də xərçəngə çevrilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. 1 sm-dən kiçik poliplərdə xərçəng əmələ gəlmə riski diaqnozdan sonra ilk 5 ildə 3%, 10 ildə 8%, 20 ildə 24%, 3 sm-dən böyük poliplərdə isə xərçəng əmələ gəlmə riski 5 il 30% təşkil edir. Xərçəng riski polipdən götürülən biopsiyada patoloji dəyişikliyi göstərən displaziyanın dərəcəsindən asılı olaraq dəyişir. Şiddətli displazi göstərən poliplərdə xərçəng riski Nə qədər uzun olarsa, xərçəngə çevrilmə vaxtı bir o qədər qısa olar. Adenomadan xərçəngə keçid orta hesabla 7 il çəkir, ağır displaziyası olanlarda bu 4 ilə qədər azalır, yüngül displaziyası olanlarda isə 10 ilə qədər artır.
Kolonoskopiya zamanı polip aşkar edildikdə. , polip ya eyni seansda, ya da polipin vəziyyətindən asılı olaraq ayrıca seansda çıxarılaraq patoloji müayinəyə göndərilir. Bəzən yalnız biopsiya aparılır və patoloji müayinənin nəticələrinə görə sonrakı müalicə planlaşdırılır. Nadir hallarda poliplər kolonoskopik yolla çıxarıla bilməyəcək qədər geniş baza ilə bağırsaq divarına yapışdırıla bilər.Bu halda polip laparoskopik (qapalı) bağırsaq əməliyyatı ilə çıxarıla bilər. Patoloji müayinədən sonra polipin differensasiyası zəifdirsə, limfa və ya damar tutulumu varsa, polipektomiya sərhəddinə 2 mm nüfuz edibsə, bağırsağın daha dərin qatlarına keçibsə, polip götürülsə də, bağırsağın həmin hissəsi cərrahi yolla çıxarılır. .
Xoşxassəli poliplər tamamilə çıxarıldıqdan sonra 2-ci ildə ilk olaraq Kolonoskopik nəzarət, burada problem yoxdursa hər 5 ildən bir aparılmalıdır. Məlumdur ki, poliplər 5 il ərzində 5-15% nisbətində təkrarlanır. 30-35% kimi rəqəmlər də bildirilmişdir. Bu yüksək göstəricilər kolonoskopiya zamanı buraxılmış adenomalarla bağlı ola bilər.
Kolonoskopiya zamanı adenomalardan başqa hiperplastik və ya gənc poliplər də görünə bilər. Hiperplastik poliplər şişə çevrilmə potensialına malik olmayan ən çox yayılmış poliplərdir. Onlar ümumiyyətlə 5 mm-dən kiçikdir. Kolonoskopik müayinələrdə 5% hallarda görülür. Bütün kiçik poliplərin 50% -dən çoxunu təşkil edir. Lakin hiperplastik poliplərin 3%-də adenomatoz transformasiya baş verir.
Uşaqlarda görülən poliplərin 95%-ni gənc poliplər təşkil edir. Onlar saplı, düz, albalı qırmızı poliplərdir. Bəzən kiçilir və öz-özünə atılır. Ümumiyyətlə, tək və saplıdır. Onun ölçüsü bir neçə millimetrdən 1-2 sm-ə qədər dəyişə bilər. Təcrid olunduqda, onların bədxassəli potensialı yoxdur. Onlar böyük olduqda, xərçəngin inkişafı potensialı olduğu üçün onlara nəzarət edilməlidir.
oxumaq: 0
