Yuxu fərqli bir şüur vəziyyətidir. Keçmişdə bilinəndən fərqli olaraq, əslində neyronların kifayət qədər aktiv olduğu aktiv bir prosesdir. İnsan orqanizminin normal və sağlam olması üçün yuxuya ehtiyacı var. Yetkin bir insan gündə 8 saat, yəni ilin 2920 saatını, başqa sözlə, ilin 121,7 gününü keçirir ki, bu da ömrünün 1/3 hissəsinin yuxuda keçməsi deməkdir. Yuxu keçmişdən bəri insanların diqqətini çəkən bir mövzudur. Yuxu əvvəllər mifologiya ilə çox əlaqəli idi. Məsələn, xəstələri yatırtmaq üçün istifadə edilən morfin adını yuxular tanrısı Morfeydən almışdır. Psixologiya sahəsində istifadə edilən hipnoz üsulu yuxu tanrısı Hypnosun adını daşıyır. Digər tərəfdən Morfeyin qardaşı Phobetor kabuslar, Phantasos isə fantastik yuxular görür. Bu gün tez-tez istifadə edilən fobiya və fantaziya anlayışları da bu mifoloji Tanrılardan gəlir. Yuxu tədqiqatları 20-ci əsrdə sürət qazandı. Elektrofizioloji tədqiqatlar və elektroensefaloqrammanın (EEQ) kəşfi və yuxu mərhələlərinin müəyyən edilməsi bu sahədə sonrakı tədqiqatlar üçün qabaqcıl olmuşdur. Aserinsky və Kleitman daha çox yuxu dərinliyinə və göz hərəkətlərinə diqqət yetirdilər və elektro-okuloqrafiya (EOG) inkişaf etdirdilər. 1970-ci illərdə polisomnoqrafiya təyin olundu, Çox Yuxu Gecikməsi Testi (MSLT) inkişaf etdirildi və yuxunun əsas tərifləri verildi. Yuxu bu gün də öyrənilən mövzudur.
Normal Yuxunun Fazaları
Yuxunun mərhələləri REM (Rapid Eye Movements) və qeyri-REM (qeyri-Rapid Eye Movements, NREM) olur. ikiyə bölünür. REM yuxusu tənəffüs və göz əzələlərindən başqa skelet əzələlərində atoniya və kortikal aktivləşmənin göstəricisi olan sürətli göz alma hərəkətləri, aşağı gərginlikli və sürətli EEG fəaliyyəti ilə xarakterizə olunan yuxu dövrüdür. REM yuxusu ümumi yuxunun 20-30%-ni təşkil edir. İnsanın REM yuxusunda olması göz bəbəkləri, ürək döyüntüsü və tənəffüs tezliyi, əzələlərdə nəbz kimi fiziki əlamətlərdən başa düşülə bilər. Bundan əlavə, beyin metabolizması artıb, beyin dalğaları oyanma dövründə olduğu kimi aşağı intensivliyə və qarışıq tezliklərə malikdir. İlk REM yuxunun başlamasından təxminən 90 dəqiqə sonra baş verir. Daha sonra insan təxminən 90 dəqiqəlik fasilələrlə gecə 3 dəfə yatır. O, 5 REM dövründən keçir. REM dövrünü əhəmiyyətli edən xüsusiyyət, yuxuların bu mərhələdə görülməsidir. Yuxularla çox maraqlandığı bilinən Freyd, zehnin yuxu zamanı təsirli işlədiyini və bunun sübutunun yuxular olduğunu iddia etdi. Yuxunun qalan hissəsi olan NREM, EEG dəyişikliklərinə görə özlüyündə səthi yuxu olaraq təyin olunan 1-ci və 2-ci mərhələ ilə dərin yuxu kimi qəbul edilən 3-cü və 4-cü mərhələlərdən ibarətdir.
Yuxu pozğunluğunun tərifi
Fizioloji ehtiyac olan yuxu öyrənmə, yaddaş və əhval-ruhiyyənin tənzimlənməsi ilə əlaqədardır. Araşdırmalar yuxu pozğunluğunun fizioloji və koqnitiv tənzimləmənin pisləşməsinə səbəb olduğunu, REM yuxusuzluğunun idrak və təsirin pisləşməsinə səbəb olduğunu, delta yuxusunun qeyri-kafi olduğu və ya ümumiyyətlə alınmadığı hallarda narahat və yorğun oyanmaya səbəb olduğu aşkar edilmişdir. Yuxu pozğunluğu başqa bir fiziki və ya ruhi xəstəliyin əlaməti olaraq baş verə bilər və ya öz başına bir pozğunluq kimi görünə bilər. Yuxu pozğunluğu ədəbiyyata ilk dəfə 1979-cu ildə girdi. Zamanla yenidən təsnif edilsə də, son olaraq 2013-cü ildə DSM-V-dəyuxusuzluq,hipersomniya, narkolepsiya, tənəffüslə əlaqəli yuxu pozğunluqları(obstruktiv yuxu apnesi) kimi təsnif edilmişdir. “Yuxu-Oyanma Bozuklukları”nın adı.hipopne, mərkəzi yuxu apneası, yuxu ilə əlaqəli hipoventilyasiya),sirkadiyalı ritm yuxusuyanıqlıq pozğunluqları, parasomniyalar (NREM yuxudan oyanma pozğunluqları-yuxuda gəzinti, yuxu qorxuları) -, kabus, REM yuxu davranışının pozulması),narahat olmayan ayaqlarsindromu , maddə/dərman səbəbiylə yuxu pozuqluğu, digər təyin edilmiş və /strong> müəyyən edilməmiş yuxu pozğunluğudan bəhs edilir.
DSM-V Yuxu Bozukluğu üçün Diaqnostik Meyarlar
A. Əsas şikayət aşağıdakı simptomlardan biri (və ya bir neçəsi) ilə müşayiət olunan yuxunun kəmiyyət və ya keyfiyyətindən narazılıq şikayətidir:
Yuxuya başlamağa (yuxuya getməyə) çətinlik > (Uşaqlarda bu, baxıcının köməyi olmadan yuxuya başlamaqda çətinlik kimi özünü göstərə bilər
.
. >
Yuxuda qalmaqda çətinlik tez-tez oyanmalarda və ya oyandıqdan sonra yuxuya qayıtmaqda çətinlik çəkdikdə
aydın görünür. (Uşaqlar-
baxıcının köməyi olmadan yenidən yuxuya getməkdə çətinlik çəkməklə də özünü göstərə bilər.)
Səhər tezdən oyanmaq, oyandıqdan sonra yenidən yata bilməmək.
B. Yuxu pozğunluğu sosial, iş, məktəb, davranış və ya digər mühüm
fəaliyyət sahələrində klinik cəhətdən əhəmiyyətli narahatlıq və ya pozulmalara səbəb olur.
C. Yuxu pozğunluğu həftədə ən azı üç gecə baş verir.
D. Yuxu pozğunluğu ən azı üç aydır mövcuddur.
E. Yuxu pozğunluğu yatmaq üçün əlverişli mühitə baxmayaraq baş verir.
F. Yuxu pozğunluğu başqa bir yuxu-oyanma pozğunluğu (məsələn, narkolepsiya, tənəffüslə əlaqəli yuxu pozğunluğu, iyirmi dörd saatlıq yuxudan oyanma pozğunluğu, parasomniya) ilə daha yaxşı izah edilmir və sadəcə başqa bir yuxu-oyanma pozğunluğunun nəticəsidir. Onun gedişi zamanı görünmür.
G. Yuxusuzluğu bir maddənin (məsələn, sui-istifadə edən maddə, dərman)
fizioloji təsiri ilə əlaqələndirmək olmaz.
H. Birgə mövcud olan psixi xəstəliklər və sağlamlıq şərtləri yuxusuzluğun əsas şikayətini adekvat şəkildə izah etmir.
Yuxarıdakı meyarlara riayət etmək yuxu pozğunluğunun diaqnozu üçün kifayət deyil. Birinci məqalədə deyildiyi kimi, əsas şikayət yuxunun keyfiyyəti və ya miqdarı ilə bağlı olmalıdır. Məsələn, depressiya və ya narahatlıq yuxunun pozulmasına da səbəb ola bilər. Yuxu pozğunluğu şübhəsi olan bir insanı müayinə edərkən istifadə edilən dərmanları, spirt və maddə istifadəsini sorğulamaq diaqnozda vacibdir. Yuxu pozğunluğu ilə bağlı şübhəsi olan insanların bir mütəxəssislə məsləhətləşmələri və ətraflı müayinədən keçmələri tövsiyə olunur. Nəticədə yuxu pozğunluğu yuxusuzluğa səbəb olur. İnsanın həyat keyfiyyətinin azalması həm fiziki, həm də ruhi pozulmaya səbəb ola bilər. Bu səbəbdən müalicə insanın sağlam həyat sürməsi üçün çox vacibdir.
oxumaq: 0
