İLK MÜSƏLMAN QADIN TEATRI AKTYORU
“ Mənə yazığı gəlmir; Düşünərək, sevərək və qucaqlayaraq xatırlayın. Teatr varsa, mən də varam!”
Afifenin teatr həvəsi, bir gün səhnəyə çıxmaq arzusu illər əvvəl babası Paşa ilə əl-ələ verdikləri tamaşalarla başlayıb. Halbuki o zaman müsəlman qadınların səhnəyə çıxması qadağan edilmişdi. Paşanın babası qarşısındakı maneəni danışsa da, balaca qızcığaz onları başa düşəcək yaşda deyil. Teatra olan marağına görə dayəsi Sofiya Ziya və Afifenin istədikləri tamaşanı oynaması üçün səhnə düzəltdi və iki uşağın çıxışı ailənin, xüsusən də babası Sait Paşanın ən böyük əyləncə mənbəyi oldu. Səid paşa nəvələrinin sənətə olan marağını həmişə yüksək qiymətləndirib və sevinib. Atası Hidayət bəy ailədə çox məlumatlı olmaqla yanaşı, daha mühafizəkar şəxsiyyəti ilə ön plandadır. Hidayət bəy, Osmanlı, Dr. Sait Paşa isə İttihat və Tərəqqi müdafiə etdiyi üçün mühafizəkarlıqla müasirlik arasında ziddiyyət təşkil edir. Afife ibtidai məktəbin son kursunda oxuyarkən Osmanlı İmperiyasının bütün torpaqlarında səfərbərlik elan edildi. Dövrün İstanbul Bələdiyyə Başçısı isə cəmiyyətin mənəviyyatını qorumaq üçün ilk şəhər teatrı 'Darülbedayi-i Osmani'ni qurdu və məşhur Fransız teatr aktyoru Andre Antuan'ı gətirdi. Yenə bu dövrdə teatr ictimaiyyətində müsəlman kişilərlə birlikdə qeyri-müsəlman qadınlar da səhnəyə çıxmağa başladılar. Bu dövrün ən yaxşı aktrisası isə daim adı hallanan erməni qadın Eliza Binemeciyandır. Afife isə dövrün teatr ictimaiyyətində baş verən dəyişikliklərlə ayaqlaşmağa və eyni zamanda məktəb həyatını (Freedom Fighter Mod) davam etdirməyə çox çalışır. Nəhayət, arzuladığı məktəbin “Sanayi i Nefise Mektebinin” rəsm bölməsini qazandı. Darülbedayi idarə heyətinin həyatını əvvəldən sona dəyişəcək Temaşa jurnalında məhdud sayda türk qızlarının teatr təhsili alacağı elanını görəndə teatra olan sevgisi qarşısındakı bütün çətinlikləri üstələdi. 16 yaşında ailəsindən heç kimə xəbər vermədən Darülbedayiyə addım atdı. Atası Hidayət bəy Qızını Maşa jurnalında görəndə çox əsəbiləşdi və Afifeyə “Ya teatrdan get, ya da evdən get” (Atasının dəstək verməməsi və evdən qovulması 2009-cu ildə Emosional Məhrumiyyət Sxeminin mənşəyini təşkil etdi) deyərək iki variant təklif etdi. bir tərəfdən, digər tərəfdən Tərketmə Diaqramı). Anası Methiyə xanım qızının teatr sevgisinin nə qədər güclü olduğunu bildiyi üçün qızını tək qoymayaraq çox cəsarətli bir qərar verdi. Ancaq sevimli atası rəhmətə getdiyindən onun artıq getməyə qapısı qalmayıb. Bu arada Afifənin dayəsi Sofiya Afifenin mənim də qızım olduğunu deyib evini onlara açıb. Üç qadının böyük iqtisadi çətinliklərlə mübarizəsinin sonunda böyük gün gəldi. Afife, Afife Jale olaraq, Eliza Binemeciyanın sərgilədiyi "Yamalar" adlı əsərindəki 'Emel' rolu ilə Osmanlı İmperatorluğunun ən qərb üslublu yaşadığı məkan olan Kadıköydə ilk dəfə təəccüblü şəkildə tamaşaçılarla görüşdü. illərdir. Onu səhnədə görən tamaşaçılar onun möhtəşəm ifasını sürəkli alqışlarla qarşılayıblar. Bunun üzərinə Darülbedayi ilk müsəlman türk qadınını səhnəyə çıxarma zəfərini yaşadı və növbəti həftə Elizanın oynadığı başqa bir tamaşa ilə bunu yenidən səhnəyə qoymaq istədilər. Bu oyunun adı 'Sweet Secret'dir. Tamaşanın ilk pərdəsi bağlanıb səhnə arxasına keçəndə çoxlu polislər Afife Jaləni mərkəzə aparacaqlarını dedilər. Elə bu zaman onu həyatı boyu heç vaxt tək qoymayacaq o ağrı beyninə ilişdi (dövlət məmurlarının uğurunu əngəlləməsi nəticəsində psixosomatik rejim işə düşdü və miqren tutmaları başladı). Tam mərkəzə aparılacaq zaman Kınar Xanım Afife Jalənin qaçmasına kömək etdi. Həmin günlərdə Eliza Binemeciyan İstanbula və Darülbedayiyə döndü. Bütün teatr ictimaiyyəti Afifedən danışarkən, məşhur aktrisa fəxr edə bilmirdi və Afife haqqında nə danışılırsa, hamını susdururdu. Bu prosesdə Afife Jalə isə davamlı baş ağrıları ilə mübarizə aparır, digər tərəfdən səhnəyə çıxa bilməməkdən qorxur (Pessimizm Chart). Qorxulu gözləmədən sonra Darülbedayi oynamasını istədikləri “Odalık” oyunu oynanılıb. çay qaşığı; ona xəbər verdi. Bu oyun sosial reallıqları ortaya qoyan və ağalarına yalnız bədənlərini təqdim etmək vəzifəsi qoyulan kiçik qızların cariyə həyatını izah edən bir oyundur. Afife bu oyuna tam hazır olsa da, güclü baş ağrıları davam edir. Anası Methiyə Xanım bütün çarələri sınadı və nəhayət onu psixiatra aparmağa qərar verdi. Suatın klinikasına bir ümidlə addımladılar. Dr. Baş ağrısının yeganə çarəsinin morfin istifadə etmək olduğunu deyən Suat, gənc qıza asılılıq barədə heç vaxt xəbərdarlıq etməyib. Morfin sayəsində ağrı yox oldu. Adı qəzetlərdə “Bir ulduz doğdu” kimi hallanan Afife indi “Odalık” tamaşasını səhnələşdirməyə hazırdır. O, birinci pərdəni daha bir möhtəşəm ifa ilə tamamladı və tamaşaçılar alqışlarla dağıldı. İkinci hərəkət yenə eyni oldu və polis basqın etdi. Polisdən qaçmaq üçün səhnədən düşəndə o lənətə gəlmiş baş ağrısı yenidən başladı (Psixosomatik rejim). İstanbul Bələdiyyəsinin rəsmi məktubunda Darülbedayi İdarə Heyətinə "müsəlman qadınların səhnəyə çıxmasına icazə verilməməsi" əmri verilib. Bunun üzərinə Afife Paşa babasından miras qalan gündəliyinə aşağıdakı sətirləri yazdı. “Darülbedayi İdarə Heyətinin üzvlərindən biri
Şeyhülislamın yanına gedir. Oradan Daxili İşlər Nazirliyinə, oradan da Şehremanetiyə yazılır. Müsəlman qadınların səhnəyə çıxması İslama zidd olduğu üçün Darülbedayidən qovulacağım xəbər verilir”. (3 mart 1921) Bundan sonra Afife yenidən güclü baş ağrıları keçirməyə başladı, çünki teatr ictimaiyyəti onu heç vaxt çağırmadı (Tərk etmə və Emosional Məhrumiyyət Sxemi), Dr. Həmişə Suatın qapısını döyərdi. Dr. Suat onu morfinə aludə etdirdikdən sonra ona evlənmək təklifi edib. Afife bu evliliyi rədd etdikdən sonra Dr. Suat ona bədəni ilə morfinin pulunu ödətdirib və ona təcavüz edib. Uşaqlıq sevgisi Ziyanın evlilik təklifini rədd etməli oldu, çünki özünü ruhən və fiziki cəhətdən çirkin hiss edirdi (Qüsursuzluq sxemi). Teatra olan ümidi yenidən tükəndikdə (Pessimizm sxemi) Darülbedayinin keçmiş müəllimlərindən Burhanəddin bəy vəfat etdi. O, pianoda çalıb, Burhanəddin bəy şirkətində “Napoleon Bonapart” tamaşasında səhnəyə çıxmasını xahiş edib. Bürhanəddin bəy üçün Afifeni səhnəyə çıxarmaq asan olmayıb, Osmanlı və İngilis hüquq-mühafizə qüvvələrinə qarşı fransız əsgərlərindən kömək istəyib Afifəni səhnəyə çıxara bilib. General Pellenin önündə səhnəyə çıxan Afife sağ-salamat səhnəyə qalxaraq tamaşasını bitirəndə zal yenidən alqış sədaları altında partladı. Afife oyunun sonunda qaçmağı bacardı və Burhanəddin bəy uzun müddət görünmürdü. Afife, Burhanəddin bəylə Semiyənin Misir turuna getdiklərini öyrənənə qədər ondan xəbər ala bilmədi. Səhnəyə çıxa bilməməyi qəbul edə bilmədiyi üçün baş ağrıları bir daha keçmədi və yataqdan qalxa bilmədi (Psixosomatik rejim). Afife bunları yaşayarkən Osmanlı İmperatorluğu sona çatdı və 11 İyul 1923 Çərşənbə axşamı günü Darülbedayi komandası müsəlman türk qadınlarının Mustafa Kamal Paşanın hüzurunda səhnəyə çıxmasına icazə verdi və Paşa üçün öz şousunu nümayiş etdirdi. Səhnəyə itələnib sonra unudulmağın acısı ilə Afife Paşanın qarşısına öz yerinə Müvahhit bəyin həyat yoldaşı Bedia xanımın çıxmasına çox üzüldü (Səhnəyə çıxan ilk türk qadını olaraq orada olması lazım olduğunu düşündü. Salehlik Xeyriyyəsi Bu baş vermədiyi üçün o, incidilmiş uşaq kimi davrandı. Bu kədərdən sonra yenidən özünü azad etdi və İsmayıl Faiq bəyin “Sınıq ürək” tamaşasında oynamaq üçün yazdığı məktubu qaldırdı. Unudulmamağın xoşbəxtliyində Afife roluna yaxşı hazırlaşaraq adına layiq tamaşa hazırlayıb. Ancaq ölkədəki dəyişiklik küləyi Afifənin həyatına təsir etmədi və o, eyni sonla üzləşdi. İsmayıl bəy müsəlman qadını səhnəyə çıxardığı üçün polis bölməsinə aparıldığı üçün başı ağrıları yenidən artıb, həmişəki kimi nəfəs alıb-verir, Dr. Suat klinikası (Psixosomatik rejim). Bu prosesdə qadınların səhnəyə çıxmasına icazə verildi və Ankarada Türk Teatrı Qoruma Dərnəyi yaradıldı. Bu müddət ərzində Bedia xanım öz nailiyyətlərinə uğurlar da əlavə edərək, adının hallandırılmasına nail olub. Afifeyə çatdı Həyat yoldaşının dəstəyi ilə əldə etmək istədiyi prestiji əldə etdi (Afife həyat yoldaşının dəstəyi ilə Bedia Hanımın əldə etdiyi nailiyyətlər qarşısında özünü uğursuz hiss etdi. Ancaq onun yerində olması lazım olan şəxs özüdür. Uğursuzluq Cədvəli- Doğruluq Cədvəli ). Bu dağıntıdan sonra onun qapısını döyən Fikrət Şadi bəy oldu. Fikrət Şadi bəy isə Afifeyəyə həyat yoldaşı Zabellə birlikdə təşkil etdikləri Trabzon turuna qatılmağı təklif edib. Afifenin teatra olan sevgisi onu bu dəfə 22 yaşında ikən yola salıb. Dəyişən ölkə şəraiti ilə teatra və qadınlara önəm verilib. Trabzona çatanda bölgənin polis rəisi onları qarşılayıb. Təəssüf ki, polis rəisini görən kimi baş ağrıları təkrarlandı. Çünki o adam illər əvvəl başını ağrıdan, ona pis qadın kimi baxan Kadıköy polisidir. Doktor Suatın klinikasının uzaqda olduğu bu torpaqlarda baş ağrıları təkrarlanan Afifenin dərhal morfinə ehtiyacı olub, komandadakı insanlardan kömək istəyib İstanbula qayıdıb. Səhnəyə çıxmaq üçün hər cür cəhd etsə də, özündən sonra gələn qadınların asanlıqla səhnəyə qalxıb tacın tacına çevrilməsini həzm edə bilmirdi. Trabzondan qayıdan kimi özünə bir dəst injektor aldı və morfinə olan aludəliyi daha da artdı (Avunqan Moddan ayrıldı). Bu proses zamanı o, teatrdan uzaqlaşaraq, özünü həmişəki kimi görünməzliyə itələdi (Sosial İzolyasiya Sxemi - Sosial Çıxarma Modu). Yaşadığı hər uğursuzluqdan sonra insanlardan uzaqlaşaraq, girdiyi sosial mühitlərdə özünü kamuflyaj edirdi. (Afife Jalə gündəmdə olmamağı uğursuzluq olaraq şərh etdi. Uğursuzluq cədvəli) Darülbedayi isə bu prosesdə xeyli yol keçmiş və Avropa səviyyəsində əsərlər çıxarmağa başlamışdır. Ancaq heç kim Afife Jaləyə rol təklif etməyib. Onu səhnəyə çıxaranlar artıq onu istəmədiyi üçün özünü istifadə hiss edirdi. (Skeptisizm sxemi) Afife ikinci və son sevgisi Selehattin bəylə bu depressiv vaxtlarda dostları ilə getdiyi kazinoda tanış olub. Selehattin Pınar dövrün ən sevilən adamlarından biri olub.
oxumaq: 0
