DEHB (diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozuqluğu) cəmiyyətdə 7-8% tezliyi ilə müşahidə olunan xəstəlikdir. Bu qədər geniş yayılsa da, genetik mənşəli, bayağılaşan, insanın həyatını məhdudlaşdıran, həyatın axarına mənfi təsir göstərən, şəxsiyyətlərarası münasibətləri pozan xəstəlikdir. DEHB uşaqlıqda, hətta ana bətnində başlayan və 60-70% hallarda gənc yetkinlik dövründə davam edən bir xəstəlikdir. Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik çox fərqli xüsusiyyətlərə malik iki xəstəlikdir, lakin beynin eyni bölgəsindən yarandıqları üçün birlikdə qiymətləndirilir. Ayrı-ayrılıqda görülə bilsələr də, ikisinin birlikdə göründüyü qarışıq tip də var. Bu yazıda diqqət çatışmazlığı pozğunluğundan (ADD) əziyyət çəkənləri təqdim etməyə çalışacağam; Diqqətin olmaması; İnsanın yaşından və sosial-mədəni vəziyyətindən asılı olaraq diqqəti cəmləməkdə çətinlik, diqqəti saxlaya bilməmək və xarici amillərin təsirindən tez yayınmaq, unutqanlıq, diqqətsizlik, təşkilatlanma və darıxma, diqqət və səbir tələb edən işlərdən qaçmaqdır. Əgər iş zövqlü əyləncə məqsədi daşıyırsa, bütün diqqət verilir, məsuliyyət və nizam-intizam tələb edən iş və ya ev tapşırığıdırsa, diqqət dağınıq olur. Hiperaktivlik; Yaşından, sosial-mədəni quruluşundan asılı olaraq çox hərəkətli, çox danışan, səbirsiz, tələsik, yerində otura bilməyən insanın nümayişidir. Diqqət çatışmazlığı olan uşaqlar hər yaş qrupuna görə fərqli şəkildə müşahidə olunur. Bu müşahidə onun məktəbdə müəllimləri ilə münasibətinə, evdə və çöldə valideynlərinə münasibətinə görə qiymətləndirilir. Məktəbdə diqqət əskikliyini təsvir edən misallar gətirsək, müəllimlərdən aşağıdakı cümlələri eşidə bilərik. -Əslində çox ağıllı uşaqdır, amma dərslərə fikir vermir. -Daim çölə baxır və sanki yuxular aləmində gəzir. - Bədəni buradadır, amma ruhu hərəkətdədir. -Mən sual verəndə dinləmədiyinə baxmayaraq düzgün cavab verə bilir. -Yazıları çox pis və qeyri-mütəşəkkildir. -Dərs zamanı həmişə ev tapşırığını buraxır, dəftərinə yersiz cızma-qara edir. - Rəhbər məsləhətçisinin verdiyi onlarla dərs planını hələ də həyata keçirə bilməyib. -Daim əşyalarını itirir və ya evdən gətirməyi unudur. -Dərsi korlayır, dostlarının fikrini yayındırır. -Dərs zamanı tez-tez yuxuya gedir və ya uflayır. -Masasından yıxılacaq kimi jele kimi bütün bədənini tərk edir.-Hansı suala cavab verəcəyini və nə vaxt ən çətin olduğunu deyə bilmirəm. O, nəyin asan olduğunu bilir, nəyin asan olduğunu bilmir. -Çox seçimli suallarda çoxlu səhvlərə yol verir və cavab açarını vərəqləyir. -İmtahan suallarını vaxtında bitirə bilmir və deyəsən vecinə deyil. -Çox sadə əməliyyat səhvi edir və bildiyi sualı qaçırır. Valideynlərinin fikrincə, diqqət çatışmazlığı olan uşaqları aşağıdakı cümlələrlə müəyyən etmək olar. -Kompüter oyunlarına və ya televiziyaya verdiyi diqqətin onda birini dərslərinə ayırsa, bu, zəhər kimi olar. -Futbolçuların adını əzbərlədiyi kimi vurma cədvəllərini əzbərləsəydi, üzülməzdim. -Dərsin əvvəlində uşağı xırıltılı səslə diqqətini yayındıra bilmərik, ancaq top partlasa belə, televizorun qarşısında. -Ev tapşırığını edərkən, sinifdən kənarda hər şeyə nəzarət edir. -Baqqal mağazasından almaq istədiyimiz əşyaların əskik olmadığını görməmişik. -Oxumağa sərf etdiyi hazırlıq vaxtının yarısını oxusa bəs edər. -Otağındakı qarışıqlıqdan bezmişik. -“Gəl oğlum, gəl qızım, bir az işlə” deməkdən bezmişik. -Nə vaxt onu otağına dərs oxumağa göndərsək, o gün yaşadıqlarından danışmağa davam edə bilmir. Bu və buna bənzər analogiyaların dərəcəsi diqqət çatışmazlığı pozğunluğunun şiddətindən asılı olaraq dəyişir. Diqqət çatışmazlığında beynin ön hissəsində olan frontal bölgədə çatışmazlıq var. Məlumatın işləndiyi, icraedici və icraedici funksiyalara malik olduğu bu bölgədə dopamin və noradrenalin adlı neyrotransmitterlərin səviyyələrində və keçidlərində problem olduğu düşünülür. Diqqət təkcə konsentrasiya və ya bir şeyə diqqət yetirə bilmək və ya öyrənmək deyil. Bu, həm də planlaşdırmaq, əhəmiyyət sırasına görə təşkil etmək, vaxtdan düzgün istifadə etmək, fərqləndirmək və diqqəti saxlamaq bacarığıdır. Diqqət çatışmazlığında plan qura bilməmək çox yaygındır. Davamlı kurrikulumun yaradılması, lakin ilk günlərdə onu həyata keçirə bilməməsi problemi var. Valideynlər indi dərsləri bitirməkdənsə, kurrikuluma baxmaqdan yorulublar. “Bu dəfə mütləq əməl edəcəm”, “Bu ay hamısını yığacağam”, “Bir daha əvvəlki kimi olmayacaq” sözləri həmişə boş olub. Təbii ki, burada qeyd edilməli vacib bir məqam odur ki, ailəsinin və müəllimlərinin gözündə inamı itirmək, bu səbəbdən də özünə inamı itirmək qaçılmaz son ola bilər. Bu vəziyyətdə özünə qapanan və özünü ifadə etməkdə çətinlik çəkən biri kimi diqqət çəkir. Çox pis dövrdəyik. Əhval-ruhiyyəmiz pozulduqda və zehnimiz məşğul olduqda diqqətdən kənarda qaldığımız kimi, uşaqlar üçün də eynidir. Yəni depressiya və ya anksiyete pozğunluqlarında diqqətin yayınması və istəksizlik baş verə bilər. Diqqət çatışmazlığı adlandırmağımız üçün bunu demək olar ki, hər gün hiss etmək lazımdır. Diqqət müəyyən performans tələb edən bir şey olduğu üçün biz uşaqlarımıza qarşı haqsızlıq edir, onlarla konflikt edir, onları bədbəxt, gərgin və istəksiz bir prosesə sürükləyirik. Diqqət çatışmazlığında vəzifələrin əhəmiyyətinə görə yerləşdirilməsi ilə bağlı problemlər yaranır. Ən vacib iş çətin olduğu üçün həmişə başqa şeyləri birinci yerə qoyub vaxt itirir, sonra isə vaxtının qalmadığına görə peşman olmağa başlayır. Yorğun olduğu üçün əsas vəzifəsini yerinə yetirə bilmir və yuxuya gedir. Diqqət əskikliyi olan uşağa vəzifələrini xatırladıb yerinə yetirməsini istəyəndə o, dünya onun ətrafında yıxılıbmış kimi bəhanələr uydurmağa və qaçmağa başlayır. Deməli, hamımızda bir az diqqət çatışmazlığı yoxdur? Bəli, hər kəsdə müəyyən diqqət çatışmazlığı var, ancaq gündəlik həyatın, təhsilin, işin və fəaliyyətin axınını pozmağa kifayət etdikdə, müalicə edilməlidir. Davamlı olaraq dərman qəbul etməyin tək şərt olduğunu desək, təbii ki, bəzi davranışlarda və yeni vərdişlərdə müəyyən qədər faydalı olacaq və ailə dəstəyi təsirli olacaq. Ancaq dərmanın təsirli olduğu bir vəziyyətdə istifadə edilməlidir.
oxumaq: 0
