Fərdin şəxsiyyəti bütün həyatı boyu ailə və sosial mühitin təsiri ilə formalaşır. Valideynlərin uşaq tərbiyəsinə münasibəti bir çox sosial və ətraf mühit amillərindən daha vacibdir və uşağın sosial, emosional və koqnitiv inkişafına təsir göstərir (Grusec və Davidov, 2007). Uşağın ictimai faydalı və şəxsi məmnuniyyət verici davranışlarını məhdudlaşdıran və ya genişləndirən ailədir (Gander və Gardiner, 2010). Uşaqlar formalaşdırdıqları identifikasiya vasitəsilə valideynlərinin münasibətini mənimsəyirlər. Özləri valideyn olduqdan sonra övladlarına da eyni münasibəti göstərirlər. (Grusec və Davidov, 2007; Mızrakçı, 1994; Yavuzer, 2005).
Valideynlərin münasibəti ilə bağlı çoxlu araşdırmalar aparılıb. Baumrind (1971) valideynlik üslubları modelini üç valideyn münasibəti ilə müəyyən etdi: avtoritar, icazə verən və demokratik münasibət. Maccoby və Martin (1983) Baumrind tədqiqatlarına əsaslanan təsnifatlarında bu üç münasibətdən əlavə, icazə verən valideynliyin bir alt növü olan laqeyd münasibəti də ortaya qoydular.
Avtoritar münasibət ölkəmizdə bir çox ailələrdə müşahidə oluna bilən münasibətdir. Valideyn-övlad münasibətləri zəifdir və yalnız nizam-intizamla bağlıdır. Uşaqlar tabe olmaq məcburiyyətində qaldıqları bu qaydaların təzyiqi səbəbiylə introvert şəxsiyyət nümayiş etdirirlər. Tətbiq olunan qaydalara görə öz qərarlarını verə bilməyən uşaqlar etibarsız və qorxaq bir xarakterə malikdirlər. Həddindən artıq nizam-intizamın əks təsir göstərdiyi, uşaqların üsyankar bir xarakterə sahib olduğu və hər şeyə qarşı çıxdığı da müşahidə edilmişdir.
İcazə verən münasibət uşağa qeyri-məhdud azadlıq verməyə imkan verir. İcazə verən valideyn rəftarında uşağa isti diqqət və qəbul edilsə də, uşağa qarşı məhdudiyyət və ya nəzarət yoxdur (Sümer, Gündoğdu Aktürk, & Helvacı, 2010). Sərbəst və ya qeyri-ardıcıl bir nizam-intizam yanaşması ilə uşağın arzuolunmaz davranışları ümumiyyətlə göz ardı edilir (Robinson, Mandleco, Olsen və Hart, 1995. Onlar cəzadan qəti şəkildə qaçırlar və bəzən tolerantlıq adı altında uşaqları laqeyd edirlər (Baumrind, 1966). Özlərini inkişaf etdirə bilmirlər, çünki tənqidə açıq deyillər.Sosial Ünsiyyətdə gecikmələr ola bilər.
Demokratik münasibət istiqamət verir və fərdiliyi dəstəkləyir.Ailələr uşağın fəaliyyətinə problem yönümlü və məntiqli şəkildə rəhbərlik edir. əlavə olunur (Baumrind, 1966). Ailə üçün birgə qərarlar qəbul edilir. Beləcə uşaqlar daha asan qərar verə bilən, heç kimdən asılı olmadan yaşayan, ideyalar çıxaran, məsuliyyət daşıyan bir şəxsiyyətə sahib olurlar.
Ehtiyatsız münasibətdə uşağa heç bir nəzarət verilmir və ona sevgi və diqqət göstərilmir (Gander və Gardiner, 2010). Bu qrupdakı valideynlər ümumiyyətlə tolerantlığı buraxmaq ilə səhv salırlar, övladlarına qətiyyən qarışmır, onlardan heç nə istəməz, onların istək və ehtiyaclarına çox az cavab verirlər. Bu valideynlər uşaqlarına heç bir şəkildə nəzarət etmir və davranışlarını məhdudlaşdırmırlar.
Tədqiqatın nəticələrinə görə, demokratik münasibət uşağın inkişafında müsbət idraki, emosional və sosial nəticələr yaradır. Müəyyən edilmişdir ki, valideynlərin övladına qarşı isti və dəstəkləyici davranışları, uşağın aqressiv davranışına nəzarət etməyə kömək edir.
Bunun sosial həyatda və məktəbdə uyğunlaşma ilə müsbət əlaqəli olduğu göstərilmişdir (Chen, Dong, & Zhou, 1997).
Avtoritar valideynliyin aşağı inadkarlıq və aqressiv davranışla müsbət, həmyaşıdların qəbulu, sosial qabiliyyət və məktəbdə akademik müvəffəqiyyətlə mənfi əlaqəsi olduğu aşkar edilmişdir. Avtoritar münasibətin uşaqda yüksək narahatlıq və davranış problemləri ilə nəticələndiyi müşahidə edilmişdir. (Tompson, Hollis və Richards, 2003)
Nəticədə uşaqların tərbiyəsindən asılı olaraq müxtəlif şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin olduğunu görə bilərik. Ana və atanın hər bir davranışı əhəmiyyətli təsir göstərir. Sevgi, güvən və hörmətin təmin olunduğu bir ailə mühitində hər şeydən əvvəl təzyiqsiz bir şəkildə nəzarətin olması müsbət nəticələr verir. Bütün adekvat rəftarlara baxmayaraq, qarşılaşılan problemlər üçün kömək almaq asanlıqla həll edilə bilər və ailə daxilində daha sağlam ünsiyyət mühiti yaradır.
oxumaq: 0
