Ailə; O, cəmiyyətin ən kiçik sosial quruluş vahidi hesab olunur və iki nəfərin hüquqi, dini və ya mədəni birləşməsi ilə formalaşır. Uşaq üçün ailə onun qarşılıqlı əlaqədə olduğu ilk mühiti təşkil edir. Ailədaxili sağlam və ya qeyri-sağlam ətraf mühit şəraiti uşağın doğulduğu andan etibarən sosial gələcəyinin və gələcək duyğularının, düşüncə və davranış modellərinin əsasını təşkil edir.
Ailə quruluşu bir çox yaxşı və pis və ya müsbət və mənfi faktları daşıyır. . Bu faktlar işığında uşaq gələcək emosional və davranış quruluşunu formalaşdırarkən, ailəni də uşağın ilk sosiallaşdığı və ətraf mühiti tanımağa başladığı quruluş kimi də qiymətləndirmək olar. Uşağın sağlam fərd olması üçün onun valideynləri ana və ata kimi üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirməli, yəni müstəqil fərd kimi ailə daxilində sevgi və inam mühitini təmin etməlidirlər. Sağlam ailə mühiti nə çox liberal, nə də çox avtoritar olmayan çevik ailə quruluşundan asılıdır. Valideynlər övladlarını bir şəxsiyyət kimi qəbul edərlərsə, ehtiyaclarına uyğun olaraq onları dinləyirlərsə, qarşılıqsız məhəbbət və qeyd-şərtsiz hörmət edirlərsə, sağlam ailə olmalarında mühüm rol oynayırlar.
Ailə öz daxilində çoxlu faktlar daşıyır. . Ailə olmağa qərar verən cütlüklər, iqtisadi, sosial və psixoloji kimi faktorlara görə zamanla qurduqları bu quruluşa son qoymaq istəyə bilərlər. Bu qanuni və ya dini ailə statusunun sona çatmasına boşanma deyilir. İndiki cəmiyyətlərdə boşanmaların sayı artsa da, asan kimi qəbul edilsə də, bunun insanlara verdiyi psixoloji ziyanı inkar etmək olmaz. Boşanma ailə olmağın sona çatması kimi qəbul edilsə belə, boşanma ər-arvad arasında baş verir və cütlüklərin bu evlilikdən uşaqları varsa, ana və ata olmaq adı ilə boşanma və ya xitamdan söhbət gedə bilməz. Həyat yoldaşları ər-arvad kimi hüquqi statuslarına son qoysalar belə, analıq və atalıq ömür boyu davam edən bir vəziyyətdir (Öngören, 2017).
Boşanmanın sosial nəticələri olduğu da nəzərə alınmalı bir vəziyyətdir. Bunun əsas səbəbi boşanmaların uşaqlara dərindən təsir etməsidir. Boşanmaların yüksək sürətlə artdığını nəzərə alsaq, boşanmış valideynlərin uşaqlarının cəmiyyətdəki payı da eyni sürətlə artır. bir Bir çox tədqiqatçıya görə bu, cəmiyyətlərin təməllərinin sarsılmasına səbəb ola biləcək bir hadisədir (Akyüz, 1978). Düşünülə bilər ki, boşanmanın uşaqlara təsiri uşağın yaşına, uşağın həyat səviyyəsindəki dəyişikliklərə, ana və atanın bu müddət ərzində və ondan əvvəlki münasibətinə, boşanma qərarının uşağa necə deyildiyinə və uşağın bu müddət ərzində, əgər varsa, aldığı psixoloji dəstək. Valideynlərinin boşanmalarına uşaqların reaksiyalarını yaşlarına uyğun ümumiləşdirsək, məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda yuxu pozğunluğu, yataq islatma, qorxu, inadkarlıq, hirs və əsassız ağlamalar ola bilər. Məktəb yaşlı uşaqları valideynlərinin ən çox təsir etdiyi yaş dövrü hesab etmək olar. Bunun səbəbi isə uşağın qavrayışlarının məktəbəqədər dövrlə müqayisədə daha aydın olmasıdır. Bu dövrdə uşaq ana və ata arasında olan münaqişəni, evdəki iğtişaşları, hər hansı bir qəzəbli davranışı qavrayıb özü ilə qəbul edə bilir. Bu yaşda uşaqda boşanmaya, akademik uğursuzluğa, ana və ya ataya inamsızlıq, yalan, qorxu və qəzəb əleyhinə duyğu və davranışlar inkişaf edə bilər. Uşağın yeniyetməlik dövründə çox daha çox təsirlənəcəyi fikrinin əksinə, daha obyektiv bir yanaşma ilə bu dövrdə fərdin daha az təsirlənəcəyi də irəli sürülür. Valideynlərinin boşanmasına cavab olaraq fərqli davranış pozğunluqlarının yarana biləcəyi bu dövrdə yeniyetmələrdə ən çox görülən davranış qəzəbdir (Akyüz, 1978).
Qəzəb gözlənilməz və ya arzuolunmaz vəziyyətlərə və nəticələrə emosional reaksiyadır. Qəzəbi tetikleyen bir çox fərqli faktor ola bilər. Bu vəziyyət insana və vəziyyətlərdə insanın hiss, düşüncə və davranışlarına görə dəyişir. Qəzəb bu gün yaşadığımız dünyanın çətin şərtlərini nəzərə alsaq, cəmiyyətlərdə artmaqda davam edən bir fenomendir. Qəzəb və qəzəbli və ya qəzəbli olma halı bir-birindən fərqli olsa da, çox vaxt qarışdırılır və bir-birini əvəz edir (Bilge, 1996) Zərər vermədən qarşısının alınması və basdırılması halıdır. Qəzəb insani bir duyğu və davranış olsa da, hirs nəzarət altına alınmadıqda dağıdıcı ola bilər. və geri dönməz cəza şərtlərinə səbəb ola bilər (Çiğdem, 2011).
Bu tədqiqatın məqsədi boşanmış ailələrin uşaqlarının hirs davranışını və nəzarətini yaş dövrlərinə görə üç ayrı kateqoriyada araşdırmaqdır. Məqsəd ailə daxilində yaşanan və ya baş verəcək boşanmaların məktəbəqədər, məktəb yaşı və yeniyetməlik dövründə olan uşaqlarda qəzəb davranışına təsirlərini bir araya gətirmək və bu mövzuda araşdırmaları toplamaqdır.
Boşanmanın məktəbəqədər yaşlı uşaqlara təsiri.
Ana və ata, yəni ailə ehtiyacı çox yüksəkdir. məktəbəqədər uşaqlarda (0-6 yaş). Bu yaşda olan uşaqlar valideynləri ayrıldıqda dərin narahatlıq və məhrumiyyətlər yaşayırlar. Boşanmağa qərar verən cütlüklərin uşaqları varsa, bu ayrılıqdan ən çox əziyyət çəkən uşaqlardır (Kasım və Nuri, 2016). Məktəbəqədər dövrdə uşaqlar müşahidəyə çox açıq olurlar və bu müşahidələri gələcəkdə öz davranışlarına köçürürlər. Uşaqların xarakterinin və temperamentinin formalaşmağa başladığı bu yaşlar gələcək dövrlərin əsasını təşkil edir (Sefa, 2012). Valideynləri boşanmış, valideynləri ayrılıqlarına baxmayaraq münaqişəli münasibət saxlayan uşaqlarda daha yüksək stress və narahatlıq müşahidə oluna bilər. Narahatlıq və qəzəbin yoluxucu bir xəstəlik kimi fərddən fərdə keçə biləcəyini nəzərə alsaq, narahat və ya qəzəbli ana və ataların bunu uşaqlarına təlqin etdiyi düşünülə bilər (Alisinanoğlu, 2000).
Tədqiqatçılar xüsusi vurğulayırlar. tam ailədə böyümənin vacibliyi, tam ailə sağlam övladlar yetişdirir.Onlar vurğulayırlar ki, qarşılıqlı sevgi, qarşılıqlı hörmət və qarşılıqlı həmrəylik ilə tam ailəyə çevrilə bilər. O, ailə daxilində harmoniya, etibar, sevgi və hörmət yaradır və sağlam fərdlərin yetişdirilməsi üçün mühüm mühit təmin edir. Uşağın psixoloji inkişafında ana və atalar müxtəlif əhəmiyyət kəsb etsə də, xüsusilə məktəbəqədər yaş dövrünün ilk iki ilində anaya olan ehtiyac daha çox olur. Bu dövrdə ana övladı üçün ən vacib sosial mühiti yaradır (Akyüz, 1978).
Doğumdan sonrakı ilk altı ildə uşaqla ailənin qarşılıqlı əlaqəsi uşağın inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir. psixoloji inkişaf. Yük vacib olduğu kimi, uşağın psixoloji inkişafı üçün də ana və ata arasındakı əlaqə və qarşılıqlı əlaqə çox vacibdir. Öz sahələrində mütəxəssis olan bir çox tədqiqatçının məktəbəqədər uşaq və valideyn münasibətləri nəzəriyyələri ilə bağlı araşdırmaları var. Düşünülür ki, ana və atalar uşağın inkişafı və təhsilinə fərqli münasibət bəsləyirlər və buna görə də valideynlər arasında yaranan münaqişələr uşaqların düşüncə və davranışlarına mənfi təsir göstərir. Bu uyğunsuzluğun və konfliktli vəziyyətin boşanma hallarında daha çox olacağını nəzərə alsaq, boşanmanın uşağa dolayı təsirinin mənfi olacağını deyə bilərik. Bunun ən mühüm səbəbi övladları ilə evliliyində problem və münaqişə yaşayan ana və ataların münasibətlərinin də bu istiqamətdə mənfi təsir göstərməsidir. Bu mövzuda araşdırmalar araşdırıldığında, ər-arvad münasibətlərinin və valideynlik funksiyalarının uşağın davranışına birbaşa təsir etdiyi müşahidə edilmişdir (Öngider, 2013).
Uşağa kimə, nə vaxt və hansı şəkildə deyilmişdir. Boşanma qərarı ilə əlaqədar vəziyyətin qavranılması onun inkişaf etdirə biləcəyi duyğular, düşüncələr və davranışlar baxımından əhəmiyyətlidir. Uşağın neçə yaşında olmasından asılı olmayaraq, uşağa vəziyyəti izah etmək ana və ata tərəfindən birlikdə aparılmalıdır. Birdən çox uşaq varsa, bu söhbət hər bir uşaqla ayrıca təkrarlanmalıdır. Bu izahat mümkünsə, sakit bir vaxtda, sakit, ev şəraitində verilməlidir. Bu izahat nitqi məktəbəqədər uşaqları olan bəzi valideynlər tərəfindən lazımsız hesab edilə bilər və atlana bilər. Ancaq yaşından asılı olmayaraq uşağın bu vəziyyətdən təsirlənəcəyi və çaşqınlığa düşə biləcəyi nəzərə alınmalı və buna uyğun yanaşma aparılmalıdır. Uşağın həyatında baş verəcək və ya ola biləcək dəyişikliklər açıq şəkildə müzakirə edilməli və uşaq üçün lazımi etibar mühiti yaradılmalıdır. Əks halda valideynin evdən çıxması uşaqda çaşqınlıq yaradacaq və bu, narahatlıq səviyyəsinin artmasına səbəb olacaq (Erdim və Ergün, 2016).
Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda boşanmanın mənfi təsirləri müşahidə edildikdə, qorxu tərk etmək və tək olmaq tez-tez ortaya çıxır. Bundan əlavə, əsassız ağlama böhranları, qəzəbli davranışlar, tualet təhsilində çətinlik və ya geriləmə və reqressiv davranışlar məktəbdən əvvəl boşanmış valideynlərin ümumi əlamətləridir. Bu dövrdə uşaqlarda tez-tez görülən mənfi təsirlər bunlardır (Erdim və Ergün, 2016).
Bakırcıoğlu (2011) belə nəticəyə gəlmişdir ki, uşaq nə qədər kiçik olarsa, boşanmadan o qədər çox təsirlənir və onun sonrakı davranışlarına istiqamət verməsi baxımından əhəmiyyəti daha çoxdur. Valideynləri 3-5 yaşlarında boşanan oğlanların yeniyetməlik dövrünə çatdıqda hirs, aqressivlik və dözümsüzlük davranışları göstərdiyi müşahidə edilmişdir. Eyni yaş qrupunda olan qızlarda hirsli davranışlarla yanaşı, məktəb uğurunda da azalma müşahidə olunur. Araşdırmalar göstərib ki, dağılmış ailələrdən olan 3-5 yaşlı oğlan uşaqları yeniyetməlik dövrünə çatanda məktəbə getməkdən imtina edirlər (Bakırcıoğlu, 2011).
Məktəb yaşı uşaq dedikdə ibtidai və orta məktəb yaş dövrlərini əhatə edən 6-12 yaş aralığı nəzərə alınır. Doğuşdan sonrakı körpəlik, oynaq uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü arasında olan bu dövrü psixologiya sahəsində “gizli dövr” də adlandırmaq olar. Məktəbəqədər uşaqlıqdan fərqli olaraq, uşağın müəyyən bacarıqlar, akademik öyrənmə və biliklər toplaması gözlənilir. Bundan əlavə, uşağın ətrafını genişləndirdiyi, sosiallaşdığı, məktəb, dərs, müəllim, dost kimi yeni anlayışları həyatına daxil etdiyi və mənimsədiyi dövrdür. Uşaq bu dövrdə yeni anlayışlar, yeni mühitlər əldə etməyə və sosiallaşmağa başlasa da, uşaq üçün ən vacib mühit yenə də ailədir (Youell, 2015).
İbtidai məktəb yaşına çatan uşaq anlayır. mücərrəd anlayışları qəbul edir, ümumiləşdirmələr aparır, öz qabiliyyət və məhdudiyyətlərini dərk edir.həyata keçirməyə başlayır. Bu dəyişikliyin və inkişafın sağlam şəkildə həyata keçirilməsi daha çox uşaq üçün hazırlanmış məişət şəraitindən, uşağa verilən imkanlardan, özünə hörmət naminə atılan müsbət addımlardan, evdə və evdə təklif olunan sağlam və düzgün qarşılıqlı fəaliyyət mühitindən asılıdır. məktəb (Yavuzer, 2000).
Valideynləri boşanmış və ya boşanmağa qərar vermiş məktəb yaşlı uşaqlarda ən çox görülən duyğulardan biri də günahkarlıq hissidir. Uşaqda valideynlərinin ona görə boşandığı fikri yarana bilər. Bu duyğu və düşüncə bağı
oxumaq: 0
