Əsrlər boyu alimlər bilirdilər ki, bəzi heyvanlar itirilmiş bədən hissələrini bərpa edə bilirlər və insanlar, məsələn, dəniz ulduzları və ya bəzi sürünənlər toxumaları bərpa etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Qırılan barmağın yerinə yenisini yarada bilməsə də, vücudumuz dərimizi və qanımızı davamlı olaraq yeniləyir.
1950-ci illərdə aparılan elmi araşdırmalarda ilk dəfə olaraq bu hüceyrə əmələ gətirən və yeniləyən üzərində araşdırmalar aparılmışdır. Bədənimizdəki sistem və sümük iliyi nəqli inkişaf etdirildi. 1988-ci ildə embrion kök hüceyrələri ilk dəfə laboratoriyada canlı saxlanıla bildi. Sonradan araşdırmalar cərrahi yolla bədənimizin zədələnmiş orqanlarına süni toxuma yerləşdirmək əvəzinə öz hüceyrələrimizlə bərpa müalicəsinə yönəldilib. Bədənimizdə yeni hüceyrələr əmələ gətirmə qabiliyyətinə malik olan kök hüceyrələr aşkar edildikdən sonra müxtəlif müalicə üsulları hazırlanmışdır. Kök hüceyrələr xərçəngdən şəkərli diabetə, ürək-damar xəstəliklərindən beyin-sinir xəstəliklərinə və nəhayət sümük, əzələ və oynaq xəstəliklərinə qədər bir çox ciddi vəziyyətdə vəd edir.
Kök hüceyrə nədir?
Demək olar ki, kök hüceyrələr bədənimizdəki bütün hüceyrələrin mənbəyidir. Bunlar bədənimizdəki bütün toxuma və orqanları təşkil edən əsas hüceyrələrdir. Hələ fərqlənməmiş bu hüceyrələrin iki çox mühüm xüsusiyyəti var.
1- Sərhədsiz bölünmə və özünü yeniləmə
2- Fərqli orqan və toxumalara çevrilmə qabiliyyəti
< br /> Bədənimizdəki bir çox toxumada gizlidir.Kök hüceyrələrlə ən zəngin toxuma sümük iliyidir. Bugünkü texnoloji inkişaflar bu hüceyrələrin böyük miqdarda əldə edilməsini və bədəndə yerləşdikləri bölgədəki toxuma xüsusiyyətlərinə malik hüceyrələrə çevrilməsini təmin edir. Uyğun mühitdə kök hüceyrələr istənilən başqa hüceyrəyə çevrilə bilər; ürək, ağciyər, sinir, böyrək, sümük və ya qığırdaq hüceyrəsi kimi. Bütün toxumalar üzərində tədqiqatlar intensiv şəkildə davam edir. Bəzi toxumaların, məsələn, sinir hüceyrələrinin müalicəsi hələ də eksperimental mərhələdədir. Bununla belə, kök hüceyrə tətbiqləri tibb ictimaiyyəti tərəfindən sümük, qığırdaq, dəri və buynuz qişa xəstəlikləri üçün müalicə üsulu kimi qəbul edilir.
Oynaqların kalsifikasiyası
50 yaşdan yuxarı insanlar Birgə kalsifikasiya (osteoartrit = OA) inkişaf edə bilər. OA tez-tez ağırlıq daşıyan bölgələrə təsir göstərir: boyun, bel, bud, diz, ayaq və baş barmağın kök oynaqları. OA oynağı meydana gətirən sümüklərin uclarında hamar səthli qığırdaq toxumasının itirilməsi ilə baş verir. Qığırdaq quruluşu pisləşir, zəifləyir və nazikləşir. Bununla yanaşı, osteofit adlanan sümük çıxıntıları əmələ gəlir və oynaqda deformasiya başlayır. Zaman keçdikcə ağrı ilə yanaşı, oynaqların hərəkətinin məhdudlaşdırılması və gündəlik həyatda funksional çətinliklər (qaça, yeriyə bilməmək və s.) inkişaf edir. Son mərhələdə tam oynaq dəyişdirmə əməliyyatı tələb olunur.
Oynaqların kalsifikasiyası üçün kök hüceyrə müalicəsi
OA-da qığırdaqda hüceyrə məhvi artır və qığırdaq hüceyrələrini əmələ gətirən xondrositlər qeyri-kafidir. Bu vəziyyətdə yenidən qığırdaq əmələ gətirə bilən xondrositlərə çevrilə bilən kök hüceyrələrlə müalicə imkanı ortaya çıxdı. Müəyyən edilmişdir ki, sümük iliyindən alınan təzə kök hüceyrələr böyüklərdə oynağa yeridildikdən sonra qığırdaq əmələ gətirən xondrositlərə çevrilir. Qığırdaq toxumasında sinir və damarlar olmadığı üçün kök hüceyrələrin tək tip hüceyrəyə çevrilməsi kifayətdir. Klinik tədqiqatlar göstərir ki, kök hüceyrələri OA olan xəstələrdə nazikləşmiş və zəifləmiş qığırdaqları təmir edir və qalınlaşdırır. Beləliklə, oynaq cavanlaşır və insan əməliyyata ehtiyac duymadan gündəlik həyat fəaliyyətini davam etdirə bilir. Kök hüceyrə terapiyasının inkişafı ilə yaxın gələcəkdə oynaqların dəyişdirilməsi əməliyyatlarına ehtiyac qalmayacağını proqnozlaşdırmaq olar.
Kök hüceyrələr sümük iliyindən necə alınır və necə tətbiq olunur?
Mütəxəssis tərəfindən steril əməliyyat otağı mühitində qısa, sadə prosedur.Sümük iliyi cərrahi əməliyyatla çıxarılır. İnsanın çanaq kürəyinin yuxarı hissəsindən lokal anesteziyadan sonra xüsusi iynə ilə sümük iliyindən kök hüceyrələrlə zəngin olan 50-60cc sümük iliyi toxuması aspirasiya edilir. Lokal anesteziya ilə aparıldığı üçün prosedur zamanı insan ciddi ağrı hiss etmir. Yaranan sümük iliyindəki kök hüceyrələri intensiv şəkildə ayırmaq üçün onlar xüsusi texnika ilə sentrifuqa edilir. Sümük iliyinin sentrifuqadan sonra alınan, tərkibində sıx təzə kök hüceyrələr olan hissəsi gözlənilmədən xəstəyə təzə çəkilir. Təzə kök hüceyrələr birgə əhənglənmə həkim tərəfində İnsanın oynağına inyeksiya yolu ilə verilir. Bundan əlavə, insanın öz qanından əldə edilən trombositlərlə zəngin plazma da kök hüceyrələrin qığırdaq hüceyrə istehsalını sürətləndirmək üçün oynağa verilə bilər. Enjeksiyondan sonra insan gündəlik həyatına qayıdır, lakin 1 həftə qismən istirahət tövsiyə olunur. Bu dövrdə müalicə olunan oynaq həddindən artıq istifadə edilməməli və qorunmalıdır. Vəziyyətdən asılı olaraq, həkimi balta və ya ortezlərdən istifadə etməyi tövsiyə edə bilər. Enjeksiyondan sonra artan birgə ağrı və şişkinlik baş verə bilər. Bu zaman sadə ağrıkəsicilərdən (parasetamol) başqa ağrıkəsicilərdən istifadə edilməməli və buz vurulmamalıdır.
Hansı hallarda tətbiq oluna bilər?
Oynaqların kalsifikasiyasında (diz, bud-çanaq) , ayaq biləyi, çiyin, əl)
Həmçinin
Birləşməyən sınıqlar
Avaskulyar nekroz (çanaq, çiyin, diz, topuq)
Menisküs və labrum yırtıqları
Əzələ-tendon göz yaşları
Kimlərə tətbiq edilmir ?
Piylənmə (bədən kütləsi indeksi 30-dan yuxarı olanlarda)
İrəlilənmiş kalsifikasiya və oynaqda qığırdaq toxuması tamamilə tükənmiş şəxslər
İmmunosupressiv dərmanlardan istifadə edənlər
oxumaq: 0
