Piylənmə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tərəfindən "sağlamlığı pozacaq dərəcədə bədəndə həddindən artıq yağ yığılması" olaraq təyin edilir. Yağ toxuması yetkin kişilərdə bədən çəkisinin orta hesabla 15-20%-ni, qadınlarda isə 25-30%-ni təşkil edir. Bu nisbət kişilərdə 25%-i, qadınlarda isə 30%-i keçdiyi zaman piylənmə müəyyən edilir.
Türkiyədə piylənmənin yayılması inkişaf etmiş qərb ölkələrindən aşağı deyil, xüsusilə də qadınlarda. 30%-dir.-dən xeyli yüksək göstəricilərə çatır. Türkiyə Diabet, Obezite və Hipertansiyon Epidemiologiyası Araşdırması (TURDEP-2) araşdırmasında, 1998-ci ildə 22,3% olan Türkiyə yetkin əhalisində piylənmə prevalansının 40% artaraq 2010-cu ildə 31,2%-ə çatdığı müşahidə edilmişdir. Qadınlarda piylənmənin yayılmasının 44%, kişilərdə isə 27% olduğu təsbit edilərək, son 12 ildə yayılmanın qadınlarda 34%, kişilərdə isə 107% artdığı bildirildi. TURDEP 2 tədqiqatında morbid obez insanların nisbəti (BMI.40kg/m2) 1%-dən 3,1%-ə yüksəlmişdir. Ölkəmizdə hər 5 ildən bir təkrarlanan və 15-49 yaş arası qadınları əhatə edən Türkiyə Demoqrafik və Sağlamlıq Araşdırmasının (TNSA) nəticələri araşdırıldığında qadın əhali arasında piylənmənin artdığı görünür.
Piylənmənin Səbəbləri
Bu gün piylənmənin ən çox yayılmış səbəbi enerji ilə zəngin qidalara asanlıqla daxil olmaq və durğun həyatdır. Alınan enerji sərf olunan enerjidən çox olarsa, artıq enerji yağ şəklində yığılır. Piylənməyə səbəb olan şərtlər:
-
Balanssız qidalanma
-
Qeyri-adekvat fiziki fəaliyyət
-
Endokrin Xəstəliklər (Şəkərli Diabet, Tiroid və s.)
-
Obezitə ilə Genetik Sindromlar
-
Dərmanlar
Piylənmədə Risk Faktorları
-
Yaş
-
Cins (Qadın)
p> -
Təhsil Səviyyəsi
-
Evlilik
-
Hamiləliklərin Sayı və Doğuş Aralığı
-
Yemək vərdişləri
-
Siqaret və Alkoqoldan imtina
-
Sosial- Mədəni və Sosial-İqtisadi Vəziyyət
-
Genetik Faktorlar
-
Dostların və ya Ailə Üzvlərinin Obez olduğu Mühitdə Yaş amak
Piylənmə ilə müşayiət olunan ağırlaşmalar
-
Tip 2 DM
-
Ürək-damar xəstəlikləri
-
Həzm sistemi xəstəlikləri
-
Nevroloji xəstəliklər
-
Tənəffüs Sistemi Xəstəlikləri
-
Xərçəng (Xüsusilə Hormona Xüsusi Xərçənglər)
Piylənmənin Qarşısının Alınması
Piylənmənin yayılmasının sürətlə artmasının qarşısını almağın ən mühüm yolu fərdlərin obez olmasının qarşısını almaqdır. Bunun üçün cəmiyyət üçün dəqiq və sübuta əsaslanan elmi təcrübələrə uşaqlıqdan başlamaq lazımdır. Əsasən iki məsələ nəzərə alınmalıdır. Bunlar:
Piylənmə üzrə Maarifləndirmə (Uşaqlıqdan)
Adekvat və Balanslı Qidalanma
Fiziki aktivlik.
Qidalanma Terapiyası (Pəhriz)
“Adekvat və balanslı qidalanma” böyümə, inkişaf, sağlam və məhsuldar həyat deməkdir. .Yaşamaq üçün lazım olan enerji və qida maddələrinin hər birinin kifayət qədər miqdarda qəbulu və onların orqanizmdə məqsədəuyğun istifadəsidir
İdarədəki yağ miqdarının artırılması şərti. insan həyatı üçün lazım olandan daha çox enerjinin alınması nəticəsində yaranan bədən. "artıq çəki" və "piylənmə".
Enerji balansı: Alınan enerji = Xərclənən enerji
< güclü>Artıq çəki və ya piylənmə; Hipertoniya, hiperlipidemiya, ürək-damar xəstəlikləri, insult, 2-ci tip diabet, bəzi xərçəng növləri, əzələ-oynaq xəstəlikləri və tənəffüs sistemi xəstəlikləri kimi bir çox sağlamlıq problemi riskini artırır.
Kafi və Balanslaşdırılmış Qidalanma.Tövsiyələr
Gündəlik enerji qəbulunu tarazlaşdırmaq və fiziki aktivliyi artırmaqla bədən çəkisini idarə etmək mümkündür. Kafi və balanslı qidalanma üçün 5 əsas qida qrupunda olan qidalar diyetisyen tərəfindən təyin olunduğu kimi hər bir fərd üçün xüsusi miqdarda istehlak edilməlidir. Əsas qida qrupları:
Süd və məhsullar
Ət, ət məhsulları, yumurta, paxlalılar və yağlı bitkilər
Tərəvəz
Meyvə
Çörək və digər taxıl məhsulları.
Artıq Çəkisi və Obez Fərdlər Tibbi Qidalanma Terapiyasının Prinsipləri
İnsanın gündəlik enerji qəbulu həftədə 0,5-1 kq bədən çəkisinin itirilməsini təmin etmək üçün müəyyən edilir. Gündəlik enerjinin təxminən 12-15%-i zülallardan təmin edilməli, heyvan və bitki mənbələrindən balanslı şəkildə istehlak edilməlidir. Yağda həll olunan vitaminlərin (A, D, E, K vitaminləri) orqanizmdə istifadəsini təmin etmək üçün qida rasionunda yağın miqdarı enerjinin 15-20%-dən aşağı düşməməlidir. Pəhrizdəki yağ tərkibini tarazlaşdırmaq üçün;
-
Qızartma yerinə qril, qaynatma, buxarda bişirmə və bişirmə üsulları seçilməlidir.
-
Yağı az olan süd və onun məhsullarına üstünlük verilməlidir.
-
Krem, qaymaq, mayonez kimi çox yağlı qidalardan qaçınmaq lazımdır,
-
Yağsız qırmızı ət, balıq, qabığı olmayan ağ ətə üstünlük verilməlidir.
-
Sucuk, kolbasa, salam və pastırma kimi qidalara üstünlük verilməməlidir. Tərkibində yüksək yağ olduğuna görə üstünlük verilməlidir.
-
Yüksək temperaturda bişmiş xəmir məmulatları və qızardılmış qidalar yüksək trans yağ ehtiva etdiyi üçün onlardan uzaq durmaq lazımdır.
-
Tərkibində yüksək krem olan kofeinli içkilər tez-tez istehlak edilməməlidir
Gündəlik enerjinin 50-60%-i karbohidratlardan təmin edilməlidir. Şəkər kimi sadə karbohidratların istehlakı azaldılmalıdır; Tam taxıl və paxlalılar kimi qidalarda olan kompleks karbohidratların istehlakı artırılmalıdır. Pəhrizin karbohidrat və lif tərkibini tarazlaşdırmaq üçün;
-
Hər Yeməkdə Təzə Tərəvəzdən Hazırlanmış Salat İstifadə olunmalıdır.
-
Qabıqlı yeməli meyvələr Yuyunduqdan sonra qabığı ilə birlikdə yeyilməlidir.
-
Meyvələrin şirəsi əvəzinə özlərinə üstünlük verilməlidir.
-
Şəkərlə şirinləşdirilmiş içkilərin istehlakı məhdudlaşdırılmalı və ya ondan çəkinməlidir.
Gündəlik 25-30 q lif qəbulu kifayətdir. Tərəvəz və meyvələr, paxlalılar və bütün taxıl məhsulları təbii lif mənbələri tövsiyə olunur. Gündə ən azı 1,5-2 litr maye istehlak edilməlidir. Xüsusilə hər yeməyə başlamazdan əvvəl qəbul etmək tövsiyə olunur. Gündəlik qidalanma proqramı 3 əsas yemək və insana xas olan uyğun sayda qəlyanaltı şəklində planlaşdırılmalıdır. əsas yeməklə Seanslar arasındakı intervalın 5-6 saatdan çox olmamasına diqqət yetirilməlidir. Kafi və balanslı qidalanma vərdişləri fərdlər üçün həyat tərzinə çevrilməlidir. Səhv arıqlama proqramları insanların sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdən insan ən uyğun qidalanma proqramı üçün diyetisyene müraciət etməlidir.
oxumaq: 0
