Bu il 3 milyon 527 min 463 namizədin müraciət etdiyi Ali Təhsil Qurumları İmtahanı (YKS) 17-18 iyun tarixlərində keçiriləcək. Psixiatr Prof. Dr. Nevzat Tarhan YKS imtahanı öncəsi tələbələrə və ailələrə stresin idarə olunması ilə bağlı həyati məsləhətlər verib. Tarhan, imtahanların səbəb olduğu akademik müvəffəqiyyət stressi və performans narahatlığının düzgün məna verilərək necə idarə oluna biləcəyini nümunələrlə izah etdi. Tarhan, “Tələbə imtahan verərkən telefonunu çölə qoyub getdiyi kimi, beynindəki “imtahan nə olacaq” sualını qarderobda buraxacaq. İmtahanla bağlı narahatlığını azaldan və imtahanı idarə etməyi öyrənən gənc həyatda bir çox çətinliklərin öhdəsindən gəlməyi öyrənəcək”. dedi. Tarhan qeyri-müəyyənliklə yanaşı stressi də gətirən YKS, LGS ilə 3 hərfli bənzətmə etdi.
Özünüzü başqaları ilə müqayisə etmək narahatlığı artırır
İmtahanı "akademik müvəffəqiyyət stressi" olaraq xarakterizə edən Prof. . Dr. Nevzat Tarhan bildirib ki, performans narahatlığı olan insanlar stresin mənbəyinə düzgün məna qoyarsa, streslərini idarə edə bilirlər. Düzgün mənasını misallarla izah edən Tarhan, “Şəxs deyir ki, “Bu, həyat yolunda mühüm bir addımdır. Bu addımı keçsəm, nəsə qazanıram. “Bu pilləni keçə bilməsəm, sadəcə bir pilləmi itirirəm, gələn il bu pilləni də keçəcəyəm” deyə düşünəndə əlindən gələni edir, amma sonda qəbul edir. Bu stress idarə olunan stresə çevrilir. “Uğursuz olsam bərbad olaram, mənim üçün fəlakət olar, məni heç kim sevməz” kimi düşüncələri və şərti varsa, bu imtahanı ortada qoyub imtahanı uduzub, nə edə bilmirlər. Onlar bilirlər." Dedi.
YKS, LGS kimi üç hərf var
Akademik imtahanların qeyri-müəyyənlik ehtiva etdiyini və buna görə də uşaqlarda stress yaratdığını bildirən Tarhan, YKS-nin üç hərfli bənzətmə olduğunu söylədi. LGS ilə əlaqədar imtahana girəcəkləri vurğulayır. Tarhan, “YKS və LGS kimi üç hərf var. Uşaqlar stresə girməkdə haqlıdırlar. Nə olacağını bilməmək gənclərin narahatlığını artırır, lakin belə hallarda ailə bu narahatlığı cilovlaya bilir. Uşaq yüksək motivasiya dediyimiz “bacarırsan, şirsən” dedikdə, uşağın məsuliyyət hissi yüksəkdirsə, uğursuzluq ehtimalı ağlına gəlir, narahatlığı artır. Əgər uşağın məsuliyyət hissi yüksəkdirsə, yanaşma başqa, məsuliyyət hissi aşağıdırsa, yanaşma başqadır. Əgər uşağın məsuliyyət hissi yüksəkdirsə, çox narahat deyilsə, iddialıdırsa, ailə ona “qazanmasan da fərqi yoxdur” desə, uşağın stressi daha da artar. Belə hallarda uşaq 'Keçmişdə bir çox sınaq testləri etmisən, dəfələrlə uğur qazanmısan, çox çalışdın' deyərək müsbət tərəfini xatırladırsa, uşaq deyir ki, ailəm başa düşür. Əlimdən gələni etməyə çalışıram” və bu halda onun narahatlığı dərhal azalır. Əgər uşaq məsuliyyətsiz və boşdursa, ailə onu hər zaman motivasiya etməyə çalışmalıdır.” Yoxsa, onları öz haqqı kimi görür. Əgər əvvəldən həyat vəzifələri öyrədilməyibsə, valideynlər həmişə o həddi keçiblərsə, valideynlər imtahana gedərkən belə qələm veriblərsə, bunlar da imtahanın nə olduğunu bilməyən diqqətsiz uşaqlardır”. dedi.
Nəticəyə deyil, prosesə diqqət yetirin!
Tərhan imtahan verəcək namizədlərə bu tövsiyəni verib: “İmtahana deyil, prosesə diqqət yetirilməlidir. nəticə. Adam deməlidir ki, çox çalışmışam, yəqin ki, belə bir nəticə gözləyirəm, bu nəticəyə çatsam, uğur qazanmışam. “İmtahanda uğur qazanacağam” düşüncəsi də narahatlıq yaradır. “Mən uğur qazanmalıyam” düşüncəsi də uğursuzluq qorxusuna səbəb olur. İmtahan zamanı oturub bu haqda fikirləşir. Ancaq imtahan zamanı uşaq telefonunu çölə qoyduğu kimi bütün fikirlərini beynindəki qarderobun içinə atacaq. Bundan sonra, 'Hazırda mənim prioritetim sahib olduğum suallarla ən yaxşısını etməkdir. Ən yaxşı bildiyim yerdən başlayaraq. Əgər şəxs imtahan məsləhətçilərinin öyrətdiyi üsulları tətbiq edərsə, məsələn, 'bilmədiyim şeyləri sona buraxmaq' kimi insan imtahanla bağlı narahatlığını azaldar. İmtahanı idarə etməyi öyrənən gənc uşaq həyatda bir çox çətinliklərin öhdəsindən gəlməyi öyrənir”.
Ailənin yanında olduqlarını hiss etdirmələri narahatlığı azaldır
Valideynlərin də gənclərə dəstək hiss etdirmələri lazım olduğunu bildirən Tarhan bu təklifləri verdi: Söhbət parçalanma məsələsi deyil. Uğurlu olsan da səni sevirik. Uğurlu olmasanız da sizi sevirik, amma uğurlu olmaq gələcəyiniz üçün vacibdir. bunun üçün əlindən gələni et əlinizdən gələni etməyə çalışın. A planı yoxdursa, B planı, C planı var və ona yanında olduğunu hiss etdirmək uşaqdakı narahatlığı azaldır. Ona görə də burada ailənin münasibəti önəmlidir. Uşağın hadisəyə baxışı; “Həyatdakı məqsədimə çatmaq üçün bu imtahan maneələrini dəf etməliyəm. Bu mənim üçün qorxacaq bir şey deyil. O, 'Afılacaq bir şey var' dedikdə, A Planı B Planını birtəhər keçə bilər. O, belə düşünəcək, bu gün olmasa, sabah onu aşacaq”.
İmtahana aid edilən məna
İmtahanın nəticəyönümlü bir düşüncə olmaması lazım olduğunu qeyd edən Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Müvəffəqiyyətli olub-olmayacağım, düşünmə prosesi yönümlü olmalıdır. “Bu imtahanda uğur qazanmaq üçün bu qədər sualı həll etməliyəm, bunu etməliyəm” dedikdə, yəni insan nəzarət edə biləcəyi bir şey haqqında düşünəndə və diqqətini ona yönəldəndə stress olmur. O, nəzarət edə bilmədiyi şeylərə diqqət yetirdikdə narahatlıq yaranır. Nəzarət edə bilmədiyi isə nəticədir.
İdarə edə bilən şey saatlarla işləmək və bu tədbirləri görməkdir. Onun zehni olaraq idarə edə biləcəyi şeylərə diqqət yetirmək lazımdır. Əgər nəzarət edə bilməyəcəyi şeylərə diqqət yetirirsə; Deyir: “Mən bunu edə bilmərəm”. "Mən uğur qazana bilməyəcəyəm" deyir. Belə mənfi fikirlər gəlir. "Özünüzü başqaları ilə müqayisə etmək narahatlığı artırır" dedi.
Stresslə bağlı buzlanmaya diqqət yetirin!
Stress işi ilə bağlı bəzi metaforaların olduğunu ifadə edən Tarhan, “Həyatda streslə bağlı şaxtalar olur, bunun üzərində olanda. buzlu yol, buzlanma varsa, hər şey yaxşı görünür.Gedirsən, gizli buzlanmada yıxılırsan. Həyatda belə görünməz stresslər də olur. Onlara qorxu ilə yaxınlaşmaq əvəzinə, iki ayağınız havada gəzməyəcəksiniz. Bir addım atırsan, o birinə baxırsan, o birini atırsan. Qaçışla yerimək, stresə getmək, buzlanmada sürüşməyə və yıxılmağa səbəb olur.”
oxumaq: 0
