Kortizolvə yastress hormonu kimi də tanınır, təhlükə anlarında baş verən stressin idarə edilməsindən məsul olan əsas steroid hormondur. Kortizolun əsas funksiyası təhlükə və təzyiq kimi vəziyyətlərin yaratdığı fiziki, zehni və mənəvi gərginliyə qarşı orqanizmin müdafiə mexanizmlərini aktivləşdirməkdir. Təhlükə zamanı beyindəki hipotalamus xəbərdar edildikdə, hipofiz vəzi lazımi miqdarda kortizol istehsal etmək üçün kimyəvi hormon (adrenokortikotrop) ifraz edərək böyrəküstü vəziləri tetikler. Beləliklə, bədənin "döyüş, qaç və ya donma" cavabı ilə cavab verməsinə səbəb olur. Bu dağıdıcı hormondur. Kortizon əlinə nə düşürsə, o, əzələlərdə, sümüklərdə və bütün bədəndə olan zülalları parçalayıb qlükoza çevirir, beləliklə qan şəkəri yüksəlir. İmmunitet mexanizmləri dərhal sıradan çıxır. Kimsə ilə qısa müddət mübahisə etdikdə belə, toxunulmazlığa cavabdeh olan bəzi ifrazatlar dərhal aşağı düşür və saatlarla normal səviyyəsinə qalxa bilmir.
Stress stimulu ilə qarşılaşdıqda, stress reaksiyası bütün bədəni öz üzərinə götürür. bədənin bütün əmri. Elə bir orqan yoxdur ki, funksiyası pozulmasın. Stressə reaksiya qısa müddətli olduqda bu faydalı və zəruri mexanizmdir. Amma bu mexanizmdə ciddi problem var. Hansı stimulun stressə səbəb olmasından asılı olmayaraq, orqanizm heç bir fərqdən asılı olmayaraq eyni stressə cavab verir. Məhz buna görə də qeyri-kafi və pis yuxu, nəqliyyatda yaşadığınız stress, dava-dalaş, yuxu apnesi, qorxu, narahatlıq, sızan bağırsaqdan bədənə yüklənən endogen toksinlər eyni stress reaksiyasını ortaya qoyur.
Ən ciddi stimul. həm gücü, həm də davamlılığı baxımından psixososial stressdir. Çarəsizlik hissləri, qurban kimi hiss etmək, pessimist düşüncələr, ümidsizlik, qorxu çox güclü stress stimullarıdır. Ətrafındakı insanlara qarşı mənfi hissləri olan, lakin ifadə edə bilməyən və onları basdırmaq məcburiyyətində qalan insanlar sağlamlıq riski baxımından ən riskli qrupu təşkil edir. Stressli psixososial hadisənin davam etməsi belə lazım deyil. Keçmiş hadisələrin xatirələri, hətta heç vaxt baş verməmiş hadisələrin mümkünlüyünü düşünmək bədəndə eyni fizioloji reaksiya yaradır. Simpatik sistem və kortizon zirvəsində, immun sistemi isə ən aşağı səviyyədədir.
Demək olar ki, bütün xroniki xəstəliklər (Parkinson, diabet, xroniki əzələ ağrıları, iltihabi xəstəliklər) matizm, ürək xəstəlikləri, fibromiyalji və s.) bu stress oxu stimullaşdırılır və stress cavabı bu xroniki xəstəlikləri qidalandırır. Əsl problem, normalda qısamüddətli olması lazım olan stressin xroniki hal almasıdır. Qısa müddətli stresslər zərərsizdir və bəzən hətta faydalıdır. Amma daim stress və təzyiq altında olmaq, fərqində olmasanız da, orqanizmi tükəndirir. Böyrəküstü vəzindən ifraz olunan adrenalin stress reaksiyasının kəskin mərhələsində təsirli olsa da, orqanizmdə xroniki stress reaksiyasının məhv edilməsinə böyük dərəcədə cavabdeh olan böyrəküstü vəzdən ifraz olunan kortizol hormonudur.
oxumaq: 0
