Erkən dövr dediyimiz dövr, insanın uşaqlıq və ya yeniyetməlik illərindən xatirələrinin idrakda saxlandığı dövrdür. Erkən uyğunlaşmayan sxemləri insanın ümumiləşdirdiyi mənfi təcrübələr kimi təyin edə bilərik. Bu mənfi təcrübələr idraklardan, duyğulardan, inanclardan, fiziki təcrübələrdən və xatirələrdən ibarətdir. Bu təcrübələr də insanın həm özü, həm də başqaları ilə münasibətləri vasitəsilə qiymətləndirilə bilər. Uşaqlıqda əkilən ilk toxum yeniyetməlik dövründə cücərir. Əkilən toxum insanın həyatı boyu böyüyəcək və onların öz sxemləri haqqında məlumatlı olmasından və ya öz sxemlərinin öhdəsindən gəlmək qabiliyyətindən asılı olaraq fəaliyyət göstərəcək.
Əksər zaman insanlar birlikdə olduqları insanlarla daha yaxın əlaqələr qururlar. öz sxemləri. Bu, hətta həyat yoldaşı seçimi və daimi dostluqları ehtiva edir və bu, əslində insanın münasibətini və yaşanan problemləri düzəltmək baxımından daha çətin bir proses yaradır. Eyni sxemlərin bir yerdə olması, sözün əsl mənasında, sxemlərin qidalanmasını artırır.
Erkən uyğun gəlməyən sxemlər də vaxt və formalaşma baxımından prioritetdir. İnsanın özünə ən yaxın olan sxemlər ümumiyyətlə insanın ilk həyata başladığı yerdə, ailədə, ana, ata və uşağın olduğu yerdə formalaşır. İnsan böyüdüyü ailənin sxemlərini də həyatında duyğu və davranışları arasında yerləşdirir.
1.1.4. Erkən Uyğunsuz Sxemlər və Sxem Sahələri
Gənc və onun həmkarları erkən uyğunlaşmayan sxemləri 18 ilə məhdudlaşdırdılar. Bu sahələr ümumiyyətlə dərin araşdırmalar, müşahidələr və klinik qiymətləndirmələr nəticəsində ən ümumi olanların müəyyən edilməsi ilə yaradılır. Bir insanın bir sxemi və ya bir neçə sxemi ola bilər.
1.1.4.1.Ayrılıq və Rəddetmə
Birinci sahəmiz Ayrılma və rədd etmə sxemi şəxsin təhlükəsizlik axtarışı və bağlanma səyləri ilə bağlıdır. Uşağın qayğıya ehtiyacı, təhlükəsizlik və təhlükəsizlik ehtiyacları və onların davamlılığı və davamlılığı uşağın ilk anlarından yarandığı sahədir. Bu sahədə sxemləri olan fərdlər ailələri ilə uzun ayrılıqlar, zorakılıq, xəstəlik, ölüm və ölüm sonrası yas və rədd edilmə kimi təcrübələrə malik ola bilərlər. buraxmaq a və imtina sahəsində 5 müxtəlif növ sxem var.
1.1.4.1.1. Tərk edilmə və Qeyri-sabitlik
Bu sxemə malik olan insanlar həyatlarının hansısa məqamında ciddi inamsızlıqlar yaşamış ola bilərlər. Uşaqlıq dövründə sevilən birinin ölümü və ya xəstəliyi, ananın və ya atanın ayrılması və ya boşanması bu sxemin formalaşması üçün əsas tətiklərdir. Bu sxemə sahib olan insanlar, tez-tez tərk edilmə ehtimalını hiss etdikləri etibarsız insanlarla ünsiyyət quraraq öz sxemlərini qidalandırırlar. Əgər tərk edilmə ehtimalı yoxdursa və onları sevən nizamlı, etibarlı və sabit münasibətləri varsa, kiçik hadisələrdə belə böyük problemlər yarana bilər və bu problemlərdən sonra belə bir fikir yarana bilər: “Bu dəfə ayrılmaq məcburiyyətindəyəm. getməzdən əvvəl!"
1.1.4.1.2.Etimadsızlıq və Sui-istifadə
Etibarsızlıq sxemi olan insanlar Onlar başqa insanlar tərəfindən daim təhlükə altında ola biləcəklərini düşünürlər. Alçaltmaq, təhqir etmək, öz dəyərlərinə hörmətsizlik etmək, yalana məruz qalmaq, başqaları tərəfindən incidilmək onlar üçün təhlükə deməkdir. İnsan ümumiyyətlə təhlükəli hesab etdiyi bu halların bilərəkdən və şüurlu şəkildə edildiyini düşünür. Bu sxemi olan insanlar tez-tez narahat olurlar. Bu sxem uşaqlıqda yaşanan cinsi, fiziki, emosional və ya şifahi istismarın nəticəsi ola bilər. Bu sui-istifadə bəzən valideyndən və ya qohumdan gəlsə də, bəzən həmyaşıdların zorakılığından qaynaqlana bilər. Müşahidə edilmişdir ki, bu sxemə malik olan şəxslər daim həyat və ya insanlar haqqında ehtiyatlı olmaq istəyirlər. Bu insanlar həyatlarında verdikləri qərarlarda çox risk almağı sevmirlər.
1.1.4.1.3. Emosional məhrumiyyətlər
Əvvəllər qeyd olunmuşdu ki, erkən uyğunlaşmayan sxemlərin inkişafında dörd mühüm amil var ki, bunlardan birincisi əsas ehtiyaclardır. Əsas ehtiyaclar arasında insanın həyatını sağlam şəkildə yaşaya bilməsi üçün emosional ehtiyaclar da yer alır. Bu emosional ehtiyac İnsanın ehtiyacları kifayət qədər miqdarda ödənilmədikdə, emosional məhrumiyyət sxemi yaranır. Emosional məhrumiyyət sxemi üç şəkildə görünə bilər: qayğının olmaması, empatiyanın olmaması və müdafiənin olmaması. Empatiyanın olmaması insanın başa düşülməməsi, dinlənilməməsi, özünü ifadə edə bilməməsi və hisslərini başqaları ilə bölüşə bilməməsidir. Başqalarının ehtiyac duyduğu güc, istiqamət və təlimatın olmaması insandan qorunmamaq deməkdir. Sevgi, məhəbbət, diqqət və dostluq olmaması qayğısızlıq deməkdir.
Bu 3 fərqli səbəbdən yaranan məhrumiyyətlər insanda sıx şəkildə özünü göstərməyə bilər. Çox vaxt insan bu çatışmazlığı hiss etmir. Çox vaxt bu insanlar həyatlarını rəvan aparırlar.
1.1.4.1.4. Qüsurluluq/Utanc
Özünü qüsurlu, dəyərsiz, utancaq, yararsız, funksiyasız və cəlbedici olmayan kimi qəbul etməsidir. Bu sxemə malik insanlar üçün əhəmiyyətli olanlar çox vaxt başqalarından daha vacibdir. Onların necə olduqları və başqalarının gözündə necə göründükləri onlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir və bütün bunlara əlavə olaraq, bəzən başqalarının onlar haqqında nə düşündükləri ilə bağlı fikirləri oxuya bilirlər. Bu sxemə malik insanlar daim özlərini başqaları ilə müqayisə edirlər. Bu müqayisə valideynlər və ya başqaları tərəfindən uşaqlıqda başlamış ola bilər. Uşaqlıqda müqayisə və utanma kimi pis təcrübələr insanda dəyərsizlik və aşağılama hissini aktivləşdirib.
1.1.4.1.5. Sosial izolyasiya/özgəninkiləşdirmə
Bu sxemə sahib olan insanlar çox vaxt özlərini digər insanlardan uzaq və fərqli hiss edirlər. Bu insanlar özlərini bir cəmiyyətə aid hiss etmirlər. Bu sxem adətən ev həyatından kənarda sosial həyatda yaşanan problemlər nəticəsində ortaya çıxır. Bu sxemə sahib olan şəxslərdə də adətən nasazlıq sxemi olur. Sosial təcrid olunmuş fərdlərdə cəsarət olmadığı üçün təşviq də verilməlidir.
1.1.4.2. Zədələnmiş muxtariyyət və özünütəsdiqi
Bu domen sxemləri olan şəxslərin əsas problemləri ailələrinin muxtariyyət yarada bilməməsi və uğur və performansa yönəlmiş mənfi təcrübələrin yeni sxemlərin formalaşmasına yol açmasıdır. Bu insanlar çox vaxt özlərini müstəqil, etibarsız, uğursuz və zəif hiss edirlər. Mənfi təcrübələr insanın mənlik və şəxsiyyət hisslərinin formalaşmasını ləngidir. İnsan çox vaxt özünü adekvat hiss etməyəcək.
1.1.4.2.1.Asılılıq və Əlillik
Bu insanların yardıma ehtiyacı var. başqaları gündəlik həyatlarında.Onsuz çoxları işlərini görə bilməz. Həyatlarında əldə etmək istədikləri şeylərin əksəriyyətində başqalarından kömək istəyəcəklər. Vacib qərarlar qəbul etdikdə, pul xərclədikdə, işə düzəldikdə və ya uzunmüddətli səyahətə çıxanda, etibar etdikləri insanların qərarlarına qapılırlar. Bu sxem, valideynlər uşaqlıqda fərdin adından qərarlar qəbul etdikdə, fərdin üzərinə məsuliyyət qoymadıqda və ya uşaqlarından həddindən artıq gözləntiləri olduqda meydana gələ bilər. Xüsusilə terapevtin dediyi hər şeyi etməyə can atan insanlarda bu sxemin formalaşmasından şübhələnmək olar. Asılı şəxsiyyət pozğunluğu olan insanlarda asılılıq sxemi ola bilər.
1.1.4.2.2. Zərər və Xəstəliklərə Dözülməzlik
İnsan həmişə həyatında baş verən pis bir şeydən narahatdır. Bu insanlarda qorxu var ki, mən xəstələnəcəyəm, bu hadisə mənə çox pis təsir göstərə bilər, mənə kənardan yoluxucu bir şey gələ bilər və mən bunun öhdəsindən gələ bilməyəcəm. Bu insanlar çöldən gələ biləcək fəlakətləri üç fərqli şəkildə yaşaya bilərlər: Birincisi, infarkt, nəfəs ala bilməmə, ölüm qorxusu, QİÇS-ə yoluxma, milçək dişləməsi səbəbiylə malyariya kimi narahatlıqların yaratdığı tibbi fəlakətlərdir. İnsan özünü itirmək və dəli olmaq kimi görünən emosional reaksiyalar vasitəsilə də zəiflik göstərə bilər. Nəhayət, ətraf mühit faktorları ilə zəiflik sxemini də görə bilərik.Bu amillər insanları təbii fəlakətlər, yol qəzaları, təyyarə qəzaları, lift qəzaları kimi qorxularla qarşı-qarşıya qoya bilər. Bu xəstəlikləri yaşayan insanların və bu sxemə sahib olanların ortaq xüsusiyyətləri hipokondriya, yəni hipokondriya və narahatlıq pozuqluğudur. Çünki bu həyat tərzi adi haldır. Bu insanların valideynləri uşağı uşaqlıqda baş verə biləcək təhlükədən qorumağa çalışaraq əsl ziyanı vurmuş, uşağa qorumaqdansa, əslində zərər vermişlər.
1.1.4.2.3. Qarışıqlıq/İnkişaf etməmiş Öz
Bu sxemə malik insanlar həyatlarında bir nəfərlə sosial həyata son dərəcə cəlb olunurlar və iştirak edirlər. İntrovertləri asılı insanlardan fərqləndirən xüsusiyyət, introvertlərin əslində bu vəziyyətdən narahat olmasıdır. Başqasından asılı davranmağı və ya ömürlərini başqasına ilişib keçirməyi düzgün görmürlər və bunu boğulma kimi qələmə verirlər. Obsesif Kompulsif Bozukluq tez-tez bu sxemə sahib olan insanlarda müşahidə olunur.
1.1.4.2.4. Uğursuzluq
Bu sxemə malik şəxslər uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə başqalarından və baxıcılarından mənfi rəy almış və sonradan bacara bilməyəcəkləri və ya uğur qazana bilməyəcəkləri düşüncəsini özlərinə qəbul etdirmişlər. Bir insan öz həmyaşıdları, rəqibləri və ya iş yerindəki insanlarla müqayisədə özünü qeyri-adekvat və ya uğursuz hiss etdikdə uğursuzluq sxemindən şübhələnirik. İnsan təkcə məktəbdə, iş həyatında deyil, ictimai fəaliyyət, idman, idman, incəsənət kimi sahələrdə də özünü bacarıqsız, qeyri-kafi, intellektsiz, istedadsız kimi qəbul edir.
1.1.4.3 . Zədələnmiş Sərhədlər
Bu sahə sxemlərinə malik insanlar, ümumiyyətlə, ailələri tərəfindən rahat şəkildə böyüdülmüş, məhdudiyyətsiz, təcrid olunmuş və məsuliyyətlə yüklənməmiş insanlardır. Bu adamlar cəmiyyət tərəfindən başqaları tərəfindən “korlanmış, ərköyün” kimi göstərilir. Ailələrin övladlarına tətbiq etdiyi məsuliyyətsizlik, intizamsızlıq və azadlıq gələcəkdə insanda iki fərqli sxem yaradır.
1.1.4.3.1. Hüquq və Böyüklük
Bu sxemə malik insanlar özlərini çox vaxt xüsusi hiss edirlər. Onlar digər insanlardan fərqli, üstün və çox xüsusi imtiyazlara sahib olduqlarına inanırlar. Bu insanlar üçün uğurlu olmaq, güclü olmaq, öndə olmaq, zəngin olmaq önəmlidir.
oxumaq: 0
