Ürək-damar xəstəlikləri dünyada ölümün əsas səbəblərindən biridir. Ürək-damar xəstəliklərinin yayılmasına baxdığımızda hipertoniya, ateroskleroz, aritmiya və ürək çatışmazlığı bu xəstəliklərin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. Ürək-damar xəstəliklərinin risk faktorları iki yerə bölünür: dəyişdirilə bilən və dəyişdirilə bilməyən amillər. Dəyişdirilə bilən risk faktorlarına siqaret, hipertoniya, hiperkolesterolemiya, aşağı HDL-xolesterol (yaxşı xolesterol) dəyəri, Diabetes Mellitus və piylənmə daxildirsə, dəyişdirilə bilməyən risk faktorlarına yaş və ailə tarixi kimi risklər daxildir. Qidalanmanın ürək-damar xəstəliklərinə təsirini ortaya çıxarmaq üçün aparılan araşdırma 2017-ci ilin yanvar-mart ayları arasında Afyonkarahisardakı Afyon Kocatepe Universiteti Ahmet Necdet Sezer Araşdırma və Tətbiq Xəstəxanasında yatan ürək-damar xəstəliyi olan şəxslər üzərində aparılıb. Tədqiqatın nümunəsi könüllülük əsasında təsadüfi seçilmiş 200 nəfərdən (102 kişi, 98 qadın) ibarət olub. Tədqiqatın məlumatları sorğu forması ilə toplanmışdır. Araşdırmalar nəticəsində xəstələrin BKİ-ləri cinslərə görə araşdırıldığında qadınların 81,6%-nin, kişilərin isə 76,3%-nin bir qədər artıq çəki, 1-ci dərəcə artıq çəki, 2-ci dərəcə artıq çəki və 3-cü dərəcə artıq çəkili olduğu görülür. Qidalanma vərdişləri ilə bağlı suallara verilən cavablar araşdırıldıqda xəstələrin ümumiyyətlə qidalanma ilə bağlı məlumatlarının kifayət qədər olmadığı, 69%-nin isə uyğun pəhriz olmadığı müəyyən edilmişdir. Açar sözlər: ürək-damar xəstəlikləri, qidalanma, risk v ÖZET Ürək-damar xəstəlikləri bütün dünyada ölümün aparıcı səbəblərindən biridir. Dağılımına baxdığımızda ürək-damar xəstəliklərinin yayılması, hipertoniya, ateroskleroz, aritmiya və ürək çatışmazlığı bu pozğunluqların əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. Ürək-damar xəstəliklərinin risk faktorları dəyişdirilə bilən və dəyişdirilə bilməyən faktorlar olaraq iki yerə bölünür. Siqaret, hipertoniya, hiperkolesterolemiya, aşağı HDL-xolesterol (yaxşı xolesterin) dəyəri, Diabetes Mellitus və piylənmə kimi risk faktorları olsa da, dəyişməz risk faktorlarında yaş və ailə tarixi kimi risklər də var. Araşdırma Afyon Kocatepe Universiteti Əhməd Necdət Sezer Araşdırma və Tətbiqdə ürək-damar xəstəliyi olan şəxslər üzərində aparılıb. 2017-ci ilin yanvar-mart ayları arasında Afyonkarahisarda olan e Xəstəxanada qidalanmanın ürək-damar xəstəlikləri üzərindəki təsiri təyin olundu. Sorğu nümunəsi könüllülük əsasında təsadüfi seçilmiş 200 nəfərdən (102 kişi, 98 qadın) ibarət olmuşdur. Sorğu məlumatları anket vasitəsilə toplanmışdır. Xəstələrin BKİ cinsinə görə araşdırıldığında qadınların 81,6%-i, kişilərin 76,3%-i; bir az piylənmə, birinci dərəcəli piylənmə, ikinci dərəcəli piylənmə və üçüncü dərəcəli piylənmə. Qidalanma vərdişləri ilə bağlı suallara verilən cavablar araşdırıldığında xəstələrin ümumiyyətlə qidalanma ilə bağlı məlumatlarının kifayət qədər olmadığı, 69%-nin isə düzgün qidalanmadığı müəyyən edilir. Açar sözlər: ürək-damar xəstəlikləri, qidalanma, risk 1 1. GİRİŞ Ürək-damar xəstəlikləri dünyada ölüm hallarının əsas səbəblərindən biridir. Türkiyə Statistika Təşkilatının 2015-ci ildəki ölüm səbəbləri statistikasına görə, qan dövranı sistemi xəstəlikləri 40,3 faizlə birinci yerdədir. Qan dövranı sistemi xəstəliklərinin 40,5%-ni ürəyin işemik xəstəlikləri, 24,3%-ni isə serebrovaskulyar ürək xəstəlikləri tutur. (1) Ürək-damar xəstəliklərinin yayılmasına baxdığımızda hipertoniya, ateroskleroz, aritmiya və ürək çatışmazlığı bu xəstəliklərin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. Ürək-damar xəstəlikləri üçün bu gün qəbul edilən mühüm risk faktorları aşağıdakı kimi sıralanır: 1. Yaş (kişilərdə ≥45, qadınlarda ≥55 və ya erkən menopoz) 2. Ailədə ürək xəstəliyi (koronar arteriya xəstəliyi olan birinci dərəcəli qohum) kişilərdə 55 yaşdan əvvəl, qadınlarda 65 yaşından əvvəl 3. Siqaret çəkmək 4. Hipertoniya (140/90 mmHg və ya daha çox və ya hipertoniyadan müalicə olunur) 5. Hiperkolesterolemiya (ümumi xolesterin 200 mq/dl-dən yuxarı, LDL- xolesterin (pis xolesterin) 130 mq/dl-dən yuxarı) 6. HDL-xolesterol (yaxşı xolesterin) dəyərinin aşağı olması (<40 mq/dl) 7. Şəkərli diabet 8. Piylənmə 9. Stressin öhdəsindən gələ bilməmək 10. Həddindən artıq spirt istehlakı 11. Aşağı fiziki aktivlik (məşq olmaması) 12. Doğuşa nəzarət həblərinin istifadəsi (siqaret çəkirsə) 13. Menopoz (2) Yaş Ürək-damar xəstəliklərinin görülmə tezliyi və yayılması araşdırıldığında, ürək-damar xəstəliklərinin yaşla artdığı görülür. Buna görə də yaş ən vacib risk faktorlarından biri hesab olunur. (3) Türkiyə statistika qurumunun məlumatlarına görə, Yaşlı əhali (65 və yuxarı) 2012-ci ildə 5 milyon 682 min 3 nəfər olduğu halda, son beş ildə 17,1% artaraq 2016-cı ildə 6 milyon 651 min 503 nəfərə çatıb. Yaşlı əhalinin ümumi əhali içərisində xüsusi çəkisi 2012-ci ildə 7,5% olduğu halda, 2016-cı ildə 8,3%-ə yüksəlmişdir. Yaşlı əhalinin 43,9 faizini kişilər, 56,1 faizini isə qadınlar təşkil edir. (4) Ailədə Ürək Xəstəliyi Tarixi Ailədə xəstəlik öyküsü dəyişdirilə bilməyən risk faktorları arasındadır. Ata və ya digər birinci dərəcəli kişi qohumunda 55 yaşa qədər, anada və ya digər birinci dərəcəli qadın qohumunda isə 65 yaşından əvvəl erkən koronar arteriya xəstəliyinin inkişafı insanın ürək-damar xəstəliyinə tutulma riskini 1,3 dəfə artırır. 1,6 dəfə. (3) (5) Digər risklər düzəldilsə belə, xəstəliyin ailə tarixi şəxsin riskini saxlayır. Siqaret çəkmək Siqaret çəkmək KVH-nin əsas risklərindən biridir. Siqaret çəkmə ölüm hallarının ən mühüm qarşısı alına bilən səbəblərindən biri hesab olunur. Gündə 20 və ya daha çox siqaret çəkmək KVH riskini 2 dəfə artırır. Siqaret çəkənlərdə miokard infarktı və ürək ölümü riskinin çəkməyənlərə nisbətən kişilərdə 2,7 dəfə, qadınlarda isə 4,7 dəfə çox olduğu müəyyən edilmişdir. (6) O, həmçinin HDL səviyyəsini azaldır və trombositlərin yığılmasını artırır. Qanda fibrinogen səviyyəsinin və qanın özlülüyünün də artdığı göstərilmişdir. (7) Siqaret çəkmə vərdişi ölkəmizdə kişilərdə azalmağa, qadınlarda isə artmağa meyllidir. Avropa ölkələri arasında qadınlarda ürək-damar xəstəliklərindən ölüm hallarının ən yüksək səviyyədə olduğunu nəzərə alsaq, qadınlarımızda siqaretə meylliliyin bu artımının ciddiliyi daha da önəm kəsb edir. 3 Hipertoniya Hipertoniya ÜİH üçün çox mühüm risk faktoru olsa da, bütün aterosklerotik ürək-damar hadisələrinin 35%-dən məsuldur. (8) Koronar ürək xəstəliyi hipertansif xəstələrdə normadan 2-3 dəfə çox olur. (7) Koroner ürək xəstəliyi və serebrovaskulyar xəstəliklər üçün əsas risk faktoru olmaqla yanaşı, yüksək qan təzyiqi ürək çatışmazlığına, böyrək çatışmazlığına, periferik damar xəstəliklərinə, retinal qan damarlarının pisləşməsinə və görmə itkisinə səbəb olur. Eyni yaş qrupunda qan təzyiqinin 115/75 mmHg-dən hər 20/10 mmHg artması ürək-damar xəstəlikləri riskini iki dəfə artırır. (9) Hiperkolesterolemiya riskinin qiymətləndirilməsi Test zamanı nəzərə alınması lazım olan amillərdən biri də LDL və ümumi xolesterin dəyərləridir. İrsiyyət, yemək vərdişləri/qidalı maddələr, piylənmə və stress kimi faktorlar ümumi xolesterin və LDL xolesterini artırır. Ümumi xolesterini 200 mq/dl-dən çox və LDL-xolesterolu 130 mq/dl-dən çox olan şəxslər KVH riski altındadırlar. Amerikanın "Milli Xolesterol Təhsil Proqramı Yetkin Müalicə Paneli III" hesabatına görə, fərdlər LDL-dən başqa digər əsas risk qruplarının varlığına görə fərqli risk qruplarına bölünür. Bu risk qrupları aşağıdakılardır: Yüksək Risk qrupu: Koroner ürək xəstəliyi və ya ekvivalent xəstəliyi olanlar bu qrupa daxildir Koroner ürək xəstəliyi ekvivalentləri; Aterosklerotik xəstəliyin digər formaları, şəkərli diabet və 2+ risk faktoru olan şəxslərdə 10 il ərzində koroner ürək xəstəliyinin inkişaf riski >20-dən çoxdur. Orta Yüksək Risk Qrupu: Bu qrup 2+ risk faktoru olan və hələ də koroner ürək xəstəliyi inkişaf etdirməmiş şəxslərdən ibarətdir. 10 il ərzində koroner ürək xəstəliyinin inkişaf riski 10-20% arasındadır. 4 Orta Risk Qrupu: 2+ risk faktoru və 10 il ərzində xəstəliyə tutulma şansı <10 olan şəxslər. Aşağı risk qrupu: 0-1 risk faktoru olanlar. (7) Aşağı HDL-Xolesterol Dəyəri Təlimatlarda vurğulanır ki, aşağı (<40 mq/dl) HDL xolesterin səviyyələri CVD üçün risk faktoru, yüksək (> 60 mg/dl) HDL xolesterin səviyyələri isə qoruyucu faktordur. (10) HDL xolesterinin orta hesabla 1 mq/dl azalması koroner ürək xəstəliyi riskini 2-3% artırır. (11) Diabetes Mellitus Şəkərli diabet, gözlənilən ömür müddətinin uzadılması, inkişaf edən texnologiya ilə həyat tərzinin dəyişməsi, qidalanma tərzinin dəyişməsi və fiziki aktivliyin azalması nəticəsində görülmə tezliyi günü-gündən artan bir xəstəlik olaraq bütün dünyanı təsir edir. TURDEP-I (Türkiyə Diabet Araşdırması) nəticələrinə görə, 1997-1998-ci illər arasında ölkəmizdə şəkərli diabetin yayılması 20 yaş və yuxarı yaşlı kişilərdə 6,2%, qadınlarda isə 8% (ümumi orta hesabla 7,2%) olduğu müəyyən edilmişdir. . TURDEP-I-in davamı olaraq həyata keçirilən və 2010-cu ildə tamamlanan TURDEP-II nəticələrində şəkərli diabetin yayılması 13,7% (kişilərdə 12,4%, qadınlarda 14,6%) və 90% olmuşdur. 12 il ərzində şəkərli diabet tezliyinin % artması b qeyd edilmişdir. (12) Diabet KVH üçün müstəqil risk faktorudur. Kişilərdə və qadınlarda riski müvafiq olaraq iki-dörd dəfə artırır. Milli Xolesterol Təhsil Proqramı hesabatında DM koronar arteriya xəstəliyi ekvivalenti hesab olunur və beləliklə, ən yüksək risk kateqoriyasına düşür. Bu nəticəyə, anamnezində miokard infarktı olmayan 2-ci tip DM xəstələrində MI riskinin 20%, ölüm riskinin isə 15% olduğu və bu risk nisbətinin şəkərli diabeti olmayan MI olan xəstələrə oxşar olduğu üçün əldə edilmişdir. . 2-ci tip şəkərli diabet xəstəsi miokard infarktı keçirdikdə, bu xəstələrin sağ qalma proqnozu diabeti olmayan koroner ürək xəstəliyi olan xəstələrdən çox daha pis olur (13) 5 Piylənmə Piylənmə inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin ən böyük problemidir. Dəyişən yemək vərdişləri və üstünlükləri insanların daha çox fast food istehlak etməsinə səbəb olur və fiziki fəaliyyətin olmaması ilə birlikdə istehlak edilən artıq kalorilər nəticəsində piylənmə tez-tez rast gəlinir. Türk Kardiologiya Dərnəyi tərəfindən 3681 nəfəri əhatə edən Türkiyədə Yetkinlərdə Ürək Xəstəlikləri və Risk Faktorları Araşdırmasında (TEKHARF) 30 yaşdan yuxarı türk kişilərinin dörddə birində (yüzdə 25,2) və təxminən yarısında piylənmə aşkar edilib. qadınlar (44,2 faiz). Orta yaşlı (31-49 yaş) və yaşlı (50 yaş və yuxarı) qruplarında ayrı-ayrılıqda nəzərə alındıqda, bu yayılma kişilərdə (24,8 və 25,7 faiz) əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməyib, lakin qadınlarda (38 faiz və 50 faiz) əhəmiyyətli dərəcədə artıb. müvafiq olaraq).2) bildirilmişdir. (9) Qadınlarda bu əhəmiyyətli fərqin səbəbi menopozdur. Menopozun başlanğıcında, bir qadının bədən çəkisi, əsasən, yağ toxumasının artması səbəbindən maksimuma çatır. Boyun qısalması və bədən çəkisinin artması nəticəsində bədən kütlə indeksi (BKİ) (kq/m2) ilə müəyyən edilən çəki statusu da artır. Müvafiq olaraq, artıq çəki və piylənmə postmenopozal qadınlarda premenopozal qadınlara nisbətən daha çox müşahidə olunur. Həyatı boyu bədən çəkisi ilə bağlı problem yaşamayan qadınlar belə bu dövrdə arzuolunmaz çəki və bədən kütlə indeksi (BKİ) artımları ilə qarşılaşır və bədən ölçülərində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verir. Mərkəzi tip piylənmə olanlarda CVD və diabet inkişaf riski jineoid piylənmədir (aşağı bədən piylənməsi).
oxumaq: 0
