"Nə qədər az qorxsaq, bir o qədər az təhlükə ilə üzləşirik." –Titus Livius
Hər bir insan həyatının hansısa məqamında cəmiyyətdə yaşaya bilər; Aldanma, narahatçılıq, tələskənlik, narahatçılıq və daxili sıxıntı kimi xarakterizə edilən hal narahatlıqdır. Narahatlığın təzahürü və insanda yaratdığı intensivlik dərəcəsi müxtəlifdir, çünki hər bir fərd ayrı bir dünyadır. Narahatlığın ortaya çıxması müxtəlif amillərin sintezinə uyğun olaraq baş verir
Bunlar; genetik həyat hadisələri, beyin kimyası və şəxsiyyət narahatlığının ortaya çıxmasında təsirli ola bilər. Narahatlıq qeyri-müəyyənlik dövrlərində, gündəlik işlərdən qopmağa başladığı zaman, ilk dəfə qarşılaşdığı vəziyyətlərdə və ya insan üçün çox vacib olan vəziyyətlərdə yaranır. Müəyyən bir səviyyəyə qədər narahatlıq yaşamaq normal qəbul edilir və insanı tətikləyir, amma hər şeyin çoxu zərər olduğu kimi, çox narahat olmaq da zərərdir. Narahatlığı yüksək səviyyədə yaşamaq çürüyən bir ruha çevrilir. Narahatlıq yarandıqda meydana gələn döyüş-ya da qaçma reaksiyaları ibtidai həyatda ova çıxan insanların vəhşi təbiətdə qarşılaşdıqları heyvanların qaçması və ya döyüşməsi ilə xarakterizə edilərkən, qlobal həyatda qaçmaq və döyüşmək fərqli ölçülərdədir. İmtahan zamanı cavab verə bilmədiyi sualla qarşılaşan gəncin orqanizmində simpatik sinir sistemi işləməyə başlayır və bu istiqamətdə stress hormonu ifraz olunur. Bəs stress hormonu ifraz olunarsa nə olar? Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi ilə əllərdə tərləmə, göz bəbəklərinin genişlənməsi, tənəffüsün sürətlənməsi, qanda şəkərin artması, şüurun dumanlanması kimi hallar meydana gələ bilər. Fiziki simptomların yaşanması döyüş və ya uçuş siqnallarına uyğundur və bu cür simptomları yaşayan gəncdə narahatlıq yaranır. Narahatlıq böyüyür və narahatlığı ortaya qoyur, qaçmaq üçün mühit yoxdursa, insan mübarizə aparmağa çalışır ki, bu da bəzi hallarda emosional və fiziki problemlərə səbəb ola bilər.
Tərifləri və simptomları verilmiş narahatlığın hər fərddə və hər yaş qrupunda fərqli şəkildə və fərqli mühitlərdə və ya vəziyyətlərdə meydana gəlməsi normaldır. Çünki hər bir fərd üçün dünyanı dərk etmə tərzi, şəxsiyyət xüsusiyyətləri, yaşayış şəraiti, tik kodları və beyin kimyası fərqlidir. Sizin üçün böyük narahatlığa səbəb ola biləcək bir vəziyyət dostunuz üçün əhəmiyyətli olmaya bilər, eyni zamanda sizin üçün əhəmiyyət kəsb etməyən bir vəziyyətdə dostunuzu narahat edə bilər. Burada mühüm məqam hadisələri qavrayış tərzidir. Hər insan dünyaya eyni pəncərədən baxsaydı, hamımız eyni rənglərlə yaşayardıq, amma rəngarəng bir dünyada yaşayırıq. Buna görə də, narahatlıq heç vaxt qiymətləndirilməməsi lazım olan bir şeydir. Narahatlığın tez-tez müşahidə olunduğu inkişaf mərhələsi yeniyetməlikdir. Yeniyetməlik 13-19 yaş aralığı olaraq qəbul edilən, lakin yaş həddi kəskin olmasa da fərddə bir çox fiziki, emosional və bilişsel dəyişikliklərin yaşandığı uşaqlıqdan yetkinliyə keçid dövrüdür. Yeni hər şey bəzi insanlar üçün qorxulu ola bilər və yeniyetməlik çoxlu yeniliklərin olduğu inkişaf dövrüdür. Uşaqlıq vərdişləri yerinə yeni vərdişlərə keçmək, yeni bədən dəyişiklikləri, yeni məktəbə başlamaq, orta məktəbə keçid, yeni düşüncələr, yeni duyğular, yeni dostluqlar qurmaq kimi həyatın müxtəlif aspektləri ilə qarşılaşmaq yeniyetmədə narahatlıq yarada bilər. Bu narahatlığın geri qayıtması ilə böyük qərarsızlıqlar, qəzəblənmələr, tək qalmaq istəyi yarana bilər. Yeniyetmələrdə müşahidə edilən bir narahatlıq növü olan performans narahatlığı cəmiyyətdə daha çox istifadə edilən imtahan narahatlığıdır. İmtahan əsnasında fərddə yaşanan əlamətlər, yeniyetmənin imtahana verdiyi dərin mənalar, imtahandan sonra qazanılacaq uğurun həddən artıq yüklənməsi, imtahanla bağlı koqnitiv düşüncələr imtahan narahatlığını tətikləyir.
Fərdin imtahan narahatlığının olub-olmadığını anlamadı.Bəzi ipuçları bunlardır; Müvəffəqiyyətin azalması, dərsdən imtina, imtahan və ya dərslər haqqında danışmaqdan narahat olmaq, fiziki şikayətləri və dəyişiklikləri müşahidə etmək kimi simptomlar diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Yeniyetmənin və ya imtahan narahatlığı yaşayan bir insanın ən vacib addımı narahatlığı qəbul etməsidir. Narahatlığın qəbulu ilə bir növ həqiqət Qarşıdurma və qarşıdurma yolu ilə həll yollarına doğru addımlar atmaqla irəliləyiş əldə edilə bilər. İmtahandan əvvəl edilməsi lazım olan vəziyyətlərin, imtahanla bağlı nəzərdən keçirilməsi lazım olan vəziyyətlərin, diqqət, yuxu və yemək vəziyyətlərinin ən yaxşı performansa səbəb olacaq səviyyədə olması təmin edilməlidir. Sınaq narahatlığı ilə fərdin mənfi düşüncələrini alternativ düşüncələrlə əvəz etmək istiqamətində irəliləməkdə fayda var. Burada məqsəd insanın öz düşüncələrini və inanclarını şübhə altına almaqdır. “İmtahana hazır deyiləm” kimi mənfi düşüncənin yerinə “Əlimdən gələnin ən yaxşısını edə bilərəm” alternativ düşüncəsinə sahib olmaq, narahatlıq əlamətlərini azaldacaq.
Qiyməti imtahanla müəyyən edilməyən, şəxsi gücü imtahanla məhdudlaşmayan, sevgi və hörmətin təyinedicisi imtahandan fərqli olan şəxsə verilməlidir. Əzələlərin boşaldılması, ürək döyüntüsünün tənzimlənməsi və nəfəsin daha yaxşı olmasını təmin etmək baxımından relaksasiya məşqləri baxımından tənəffüs məşqləri etmək vacibdir. Gələcəkdə səviyyələr arasında keçidi daha güclü etmək üçün kiçik məqsədlərə nail olmaq olar. Məqsədlər qoyaraq irəliləyiş fərdin motivasiyasını artırır. İnsan həyat fəaliyyətini pozan idarəolunmaz bir narahatlıqla qarşılaşdıqda, psixi sağlamlıq mütəxəssisi ilə danışmaqdan çəkinməməlidir.
oxumaq: 0
