Məktəbəqədər dövrdə uşaqlar həyatları boyu istifadə edəcəkləri bir çox vərdişlər əldə edirlər. Bunlardan biri də yemək vərdişləridir. Bu dövrdə “uşaqların yemək vərdişləri; Ailənin sosial və iqtisadi vəziyyəti, təhsil səviyyəsi, vərdişləri, adət-ənənələri, ətraf mühit şəraiti kimi müxtəlif amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində formalaşır (Köse, 2007). Bu dövrdə qazanılan balanslı qidalanma vərdişləri uşaqların böyüməsi üçün lazım olan enerji və kaloriləri almasını, xəstəliklərə qarşı davamlı və sağlam olmasını təmin edir. Balanslı qidalanma uşaqlar üçün çox vacib olsa da, məktəbəqədər uşaqlarda iştahanın azalması və yavaş yemək kimi davranışlar tez-tez müşahidə oluna bilər. Bu ayın xəbər bülletenində bu dövrdə uşaqların qidalanma vərdişlərinin necə tənzimlənməsi lazım olduğuna diqqət yetirəcəyik.
Məktəbəqədər uşaqlar niyə az yeyirlər?
1) Yemək miqdarında azalma bu dövrdə gözlənilən mümkün bir vəziyyətdir. Çünki həyatın ilk ilində körpələr çox yeyir və doğum çəkisini təxminən üç dəfə artırır, lakin sonradan bu böyümə sürəti yavaşlayır və əvvəlki kimi çox yeməyə ehtiyac qalmır. Əslində uşaqlarda iştahanın əhəmiyyətli dərəcədə azalması ümumiyyətlə 1 yaşından sonra müşahidə edilir. Buna görə də, məktəbəqədər dövrdə müşahidə olunan yemək miqdarının azalması əslində uşağın indiki dövründə normal sayıla bilər. Odur ki, əvvəllər yeməklə bağlı heç bir problemi olmayan valideynlər qidalanma vərdişlərindəki bu cür dəyişikliklər qarşısında çaxnaşma etməməli, övladlarına yemək üçün təzyiq göstərməməlidirlər.
2) Uşaqların yediyi yeməklərin miqdarının azalmasının digər səbəbi uşağın vəziyyəti və şəraiti ola bilər. Həyatdakı dəyişikliklər iştaha təsir göstərsə də, hətta hava da yeyilən miqdarı dəyişə bilər. Məsələn, çox isti havalarda iştahın azalması.
Yemək miqdarı həddindən artıq azalan uşağın vəziyyəti nəzərə alınmalı və onu bədbəxt və ya əsəbiləşdirən bir vəziyyətin olub-olmadığı araşdırılmalıdır. Məsələn, bacı-qardaş qısqanclığı yaşayan bir uşağın iştahının itirilməsi mümkündür. Bu vəziyyət bir-biri ilə əlaqəli iki səbəbdən yarana bilər. Birincisi, uşaq həqiqətən valideynlərinin ona təhsil verməsini istəyir. Onu özü qədər sevmədiyini və ona kifayət qədər əhəmiyyət vermədiyini düşünə bilər. Buna görə də yemək vərdişlərindəki bu dəyişiklik uşağın depressiv əhval-ruhiyyəsinin bir hissəsidir. Bəzən valideynlər övladının yemək yeməyindən o qədər narahat olurlar ki, yemək yeməmək diqqəti onların üzərində saxlamaq üçün istifadə edilə bilər. Misal üçün; Qardaşının qidalandığını görən uşaq onun da qayğısına qalmaq üçün az yeyə və ya yeməkdən çox çəkinə bilər. Hər iki halda, yemək davranışının dəyişməsi əslində uşağın emosional vəziyyətinin fərqli bir şəkildə əks olunmasıdır və bu məsələyə diqqət yetirilməlidir.
1
Niyə yavaş yeyirlər?
✓ Bir çox uşaq evdə hələ də böyüklər tərəfindən qidalandığı üçün özbaşına yemək yeməyə öyrəşmir. Bu uşaqların əl əzələlərinin və əl-göz koordinasiyasının inkişafı davam edir. Buna görə də yavaş-yavaş yeyirlər. ✓ Kiçik yaşlarından topaq yeməyə öyrəşməyən və hər şeyi püresi halında yeyən uşaqların çeynəmə bacarıqları yetərincə inkişaf etmədiyi üçün bu uşaqlar məktəbəqədər dövrdə çeynəməkdə çətinlik çəkə və buna görə də yavaş yemək davranışı göstərə bilərlər. ✓ Diqqəti cəlb etmək üçün yavaş-yavaş yeyə bilərlər. Çünki yemək yeməyəndə "gəl, tez yeyə bilərsənmi?" kimi ifadələrlə diqqətin özlərinə çəkildiyini anlayırlar. Bu vəziyyəti bəyəndikləri üçün yeməkləri ağızlarına yığıb yavaş-yavaş yeyirlər. Bu vəziyyət xüsusilə qardaşları olan uşaqlarda daha tez-tez görülə bilər.
Valideynlər olaraq övladımız yemək istəmirsə nə etməliyik? Uşaqlar yemək yeyərkən valideynlər səbirli olmalı və onlara tez yemək üçün təzyiq etməməlidirlər. Çünki bayaq qeyd etdiyimiz kimi, bu münasibət əks effekt verir. Bununla belə, valideynlər qidaya həddindən artıq laqeyd yanaşmamalıdırlar. Çünki belə münasibət yemək vaxtının çox uzanmasına səbəb olur. Buna görə yemək vaxtlarını məhdudlaşdırmaq lazımdır. Uşaq bilməlidir ki, yeməyi müəyyən edilmiş vaxtda bitirməlidir, əks halda süfrə təmizlənəcək. Burada vacib olan yeməklər arasında uşaqlara lazımsız yeməklər verməməkdir.
Beləliklə, bütün məktəbəqədər uşaqlarda anoreksiya varmı?
Xeyr, Məktəbəqədər yaşlı uşaqların hamısı yemək yeməyi və yavaş-yavaş yeməyi sevməyən zəif iştahlı uşaqlar deyil. Bu dövrdə yemək yeməyi sevən, hətta iştahı çox yüksək olduğu üçün bəzən artıq çəki də olan uşaqlar da var. Belə hallarda, pediatrınızla məsləhətləşərək zərərli qidalardan, yağlı qidalardan və şəkərli qidalardan uzaq bir qidalanma proqramı həyata keçirilə bilər. Əgər uşaq lazımsız yeməkləri sevirsə, onun evə və ya onun əli çatmayan yerə gətirilməməsi vacibdir. Çəki artımına səbəb olacaq yağlı və karbohidratlı qidaların istehlakını məhdudlaşdırmaq lazım ola bilər. Ancaq uşağı yediklərində məhdudlaşdırmaq çətin olacağı üçün onu yüksək kalorili qidalar əvəzinə sağlam qidalar istehlak etməyə təşviq etmək daha yaxşı olardı. Məsələn, küftə yerinə makaron, düyü əvəzinə salat verilirsə, uşaq heç bir məhdudiyyət olmadan istədiyi qədər yeyə bilər.
Uşaqların yemək vərdişlərini tənzimləmək üçün hansı davranışlar edilməlidir?
✓ Valideyn olaraq balanslaşdırılmış pəhriz yeyin. Çünki övladınız nə yeyirsinizsə, onu yeməyə alışacaq. Buna görə də, ilk növbədə, evdə balanslı bir pəhriz yaradın və onu müxtəlif yeməklərdən dadmağa təşviq edin.
✓ Övladınız sizə yemək hazırlamağa kömək etsin
. Beləliklə, uşağınızı yeni və fərqli bir yeməyə maraq göstərə bilərsiniz (Martin, 1997).
2
✓ Birlikdə masa arxasında oturun və birlikdə yeyin. ✓ Uşağınızı tanıyın və ona uyğun olaraq onun qidalanma planını yaradın. Məsələn, bəzi uşaqlar səhər yeməyini çox yeyə bilmirlər. Oyandıqdan sonra onların yemək yeməsi müəyyən vaxt tələb edir. Belə hallarda ya bu müddət gözlənilməli, ya da səhər tezdən səhər yeməyi olacaqsa təzyiq edilməməlidir. ✓Uşağınıza ac qalması üçün fürsət verin. Əgər uşağınız əsas yeməklərini yeməsə, qəlyanaltılarını kəssəniz
bir müddət sonra ac qalacağını görəcəksiniz.
Uşaqların yemək vərdişlərini tənzimləmək üçün edilməməli olan davranışlar hansılardır?
✓ Uşağınızın ən çox sevdiyi yeməklərdən birini bişirin. Yeməkdə birdən çox variant olmalıdır. uşağını sev Dadlı olduğunu bildiyiniz ən azı bir növ yemək hazırlamaq faydalıdır (Martin, 1997). ✓ Onun yeməyini asanlaşdırın. Yeməyi bıçaqla kəsmək çətindirsə, əti kəsin və ya yerkökü bölün (Martin, 1997). ✓ Uşağınızın masa arxasında uşaqcasına davranışlarına dözümlü olun. Yemək zamanı uşaqların hərəkətsiz qalmasını gözləməyin; Ancaq normaldan daha az hərəkət etmək arzuolunan bir vəziyyətdir. Əgər yemək istəmirsə və ya yeməyini bitiribsə, ona masanı tərk etməyə icazə verilə bilər (Martin, 1997). ✓ Yemək yediyiniz mühit vacibdir. Yemək yeyərkən rahatlıq vacibdir. Məktəbəqədər yaşlı uşağınız üçün uyğun ölçülərdə masalar, stullar və boşqablardan istifadə etməyə diqqətli olun (Martin, 1997). Ona görə də uşağın istifadə edəcəyi qaşıq və çəngəl uşağın əlinə və ağzına uyğun ölçüdə olmalı, oturma hündürlüyü masaya uyğun tənzimlənməlidir. ✓Balaca olanda cədvəl üzrə yemək verin; Amma yaşlandıqca istəmirsə, onu məcbur etməyin. Uşağınız çox ac, yorğun və ya huşunu itirməzdən əvvəl yeməkləri planlaşdırın. Uşağın adekvat qida və kalori almasını təmin etmək üçün müntəzəm olaraq yemək lazımdır (Martin, 1997). Ancaq böyüdükcə, onun üçün təyin etdiyiniz vaxtlarda yemək istəmədiyini və ya gözlədiyinizdən az yediyini görə bilərsiniz. ✓ Portsiyaların kiçik olduğundan əmin olun. Məktəbəqədər uşaqlar üçün uyğun porsiya ölçüsü
adətən böyüklər hissəsinin təxminən dörddə birini təşkil edir (Köse, 2007). ✓ Uşağınıza hansı yeməyi və onun miqdarına qərar verinUşağınız boşqabında hansı yeməyi və nə qədər yeyəcəyinə qərar versin. Heç nə yemirsə, narahat olmayın. Növbəti yeməkdə də ac qalacaq.
✓ Onu öz yeməyini yeməyə təşviq edin. Lakin ondan yemək yeyərkən böyüklər kimi bacarıqlı olmasını gözləmək olmaz. Ona görə də uşaq öz üzərinə və ya ətrafına töksə, mənfi reaksiya verməməlidir.
Uşağın istədiyi hər şeyi etməklə onu yedirməyə çalışmayın.
Uşağı əyləndirərək yemək yedirməyə çalışmayın. Mahnı oxumaq, rəqs etmək, televizora baxmaq, təqib etmək və ya oxşar fəaliyyətlər Mükafatlarla uşağın diqqətini başqa istiqamətlərə yönəldərək yeməyə çalışmaq düzgün deyil.
Yeməyi tez bitirməyə tələsməyin.
Uşaq yemək yeyərkən onu yarışa salmayın və digər uşaqlarla müqayisə aparmayın.
Yemək yeyərkən onunla bazarlıq etməyin. Yeməsi üçün ona yalvarmayın və yemək üçün mükafat verməyin (Köse, 2007).
3
Uşağınızın tox olub-olmamasına qərar verməyin. Uşaqlarının qidalanmasını dünyaya gəldiyi gündən öz üzərinə götürən valideynlər üçün övladlarının nə və nə qədər yeyəcəyinə qərar vermək vərdişindən əl çəkmələri çox çətindir. Bu cür münasibət uşaqların öz bədənlərindən və ehtiyaclarından uzaqlaşmasına səbəb olur. (Navaro, 2012) Valideynlərinin yeməkdə israrları nəticəsində yemək yeməyi sevməyən və daim yemək məcburiyyətində qaldıqları üçün aclıq hiss etməyən uşaqlar var. Lakin araşdırmalar göstərir ki, uşaqlar öz ixtiyarlarına buraxıldıqda ehtiyaclarına uyğun qidaları seçirlər. Bu araşdırmalardan birində uşaqlar öz ixtiyarlarına buraxıldıqda əvvəlcə lazımsız yemək yeyirdilər; Lakin daha sonra yedikləri qidaları bədən ehtiyaclarına uyğun seçdikləri müşahidə edildi (Navaro, 2012).
Cəmiyyətimizdə yaxşı valideynlik həddindən artıq qoruyucu münasibətlə eyniləşdirilir. Ümumiyyətlə, həddindən artıq qoruyucu valideynlər övladının nə qədər yemək yeməsinə nəzarət edən və ona yemək üçün təzyiq edən bir münasibətə sahibdirlər. Bununla belə, uşağı qidalandırmaq və onun istədiyi hər şeyi yeməsini təmin etmək yaxşı valideyn olmaq deyil (Navaro, 2012). Xüsusən də uşağın yaxşı qidalanmasını təmin etmək üçün ana özü yemək yeyə bilən uşağa qaşıq dolusu yemək verməlidir; Bu, nəinki ana ilə uşaq arasında lazımsız konfliktə səbəb olur, həm də uşağın inkişafına mənfi təsir göstərir. Çünki valideynlər övladını təkcə özünə qulluq sahəsində deyil, təkbaşına yeməyə təşviq edərsə; Psixomotor sahədə əl-göz koordinasiyası, əl əzələləri və s. Beləliklə, onun inkişafına dəstək olur. Övladlarını evdə təkbaşına yeməyə təşviq etməyən valideynlər daha çox uşaqlarının məktəbdə yazmağa xüsusi hazır olmasını gözləyirlər.
oxumaq: 0
