Sxema: İnsanlar çox sadə sxemlərlə doğulurlar. Təcrübələri nəticəsində onlar öz sxemlərini təkmilləşdirir və yeni sxemlər yaradırlar. Davranışın əsasını təşkil edən reflekslər ətrafdakı stimullar sayəsində işləyir. Bu refleks təcrübələr uşağın şüurunda sxemlər kimi yerləşir.Geniş mənada sxemlər insanların ətraf mühitə zehni uyğunlaşmaq üçün istifadə etdikləri psixi strukturlardır. Başqa bir baxımdan, sxemlər uşağın dünyanı tanımaq üçün yerinə yetirdiyi fiziki (baxmaq, tutmaq) və ya zehni (müqayisə, təsnifat) hərəkətləridir. Yeni doğulmuş körpə ağzına yaxınlaşan hər şeyi əmməyə çalışır. Lakin çox qısa bir müddətdən sonra onun sxemləri formalaşmağa başlayır və o, anasının döşünü barmağı ilə ayırd edir və buna uyğun reaksiya verir.Bir neçə aylıq körpə götürdüyü hər şeyi ağzına qoyur. Ancaq 2-3 yaşlı uşaq əlindəki əşyanı silkələyə, onu çevirə, yan-yana və ya üst-üstə formalar yarada bilər. Çünki onların sxemləri yetkinləşmə və təcrübələr nəticəsində dəyişib inkişaf etmişdir.Bəzi müəlliflər ümumiyyətlə hər kəsin idrak strukturunu bilmənin xüsusi üsullarını adlandırsalar da, uşaq sxeminə xas olan spesifik bilmə yollarını və strukturları da adlandırırlar. Yetişmə və təcrübənin qarşılıqlı təsiri nəticəsində strukturlar daim dəyişir və yenidən təşkil olunur. Bir yaşlı uşağın sxemləri dörd yaşlı uşağın sxemlərindən fərqlənir. Onların davranışlarında bu fərqi müşahidə etmək mümkündür. Sxemi konkret başa düşməyin ən yaxşı yolu uşağa stimul təqdim etmək və onun ona qarşı necə davrandığını görməkdir. Kənardan alınan məlumat fərdin əvvəllər öyrəndiyi məlumatlarla ziddiyyət təşkil etmirsə və şüurunda müəyyən sxemə salınırsa, məlumat yaddaşa yazılır. Kənardan alınan məlumat şüurdakı strukturlara uyğun gəlmirsə və müəyyən bir sxemə uyğun gəlmirsə, fərd şüurunda bəzi yeni tənzimləmələr edir. Sxemə anlayışını təcəssüm etdirən misal: kəndə səfər zamanı çöldə səpələnmiş qoyunları ilk dəfə görən uşaq “ata, itlərə bax” deyir. Aydındır ki, qoyunlar uşağın bildiyi itlərin meyarlarına ən yaxşı uyğun gəlir.
oxumaq: 0
