XÜLASƏ
Depressiya irsi, ətraf mühit və ya hormonal pozğunluqlardan sonra yaranan əhval pozğunluğudur. Depressiyanın əsasını əvvəllər könüllü və sevə-sevə yerinə yetirilmiş gündəlik fəaliyyətlərdə istəksizlik və həyatdan həzz ala bilməmək təşkil edir. Depressiyanın müalicəsində bu müalicələri dəstəkləyən fərdi qidalanma terapiyası, həmçinin psixoterapiya və dərman müalicəsinin tətbiqi vacibdir. İştah dəyişikliyi və buna bağlı bədən çəkisi dəyişiklikləri, qəbizlik, susuzluq və depressiyaya uğramış fərdlərin klinik mənzərəsində müşahidə edilən zərdab vitamin səviyyələrindəki dəyişikliklər kimi vəziyyətlər fərdin qidalanma müalicəsində diqqət yetirilməli olan mühüm məqamlar arasındadır. Bu xəstələrdə omeqa-3, vitamin B-12, maqnezium və folat qəbuluna xüsusi diqqət yetirilməlidir. Depressiya ilə yaxından əlaqəli olan serotonin hormonunun səviyyəsinə təsir edən qidalar da insan üçün əhəmiyyətlidir. Qidalanma proqramı hazırlanarkən depressiyanı tətikləyən və müsbət təsir edən qidalar diqqətlə düşünülməlidir. Bundan əlavə, istifadə edilən antidepresan dərmanların yan təsirlərinə görə fərdin gündəlik qidalanma proqramında bəzi dəyişikliklər edilə bilər. Depressiyaya uğramış şəxslərə, xüsusən də monoamin oksidaz inhibitoru (MAOI) törəmələri ilə müalicə olunanlara xüsusi qidalanma proqramları tətbiq edilir. MAOİ mənşəli dərmanlar sadə feniletilaminlərin (tiramin və dopamin) təsirini artırır və hipertoniya kimi bir çox yan təsirlərə səbəb olur. Bu şəxslərin qidalanma proqramlarından tiraminlə zəngin qidalar xaric edilməlidir. Depressiya və qidalanma müalicəsi ilə bağlı bu icmal məqalədə depressiya və qida maddələri arasındakı əlaqə və həyata keçirilməli olan qidalanma proqramları müzakirə olunacaq.
Açar sözlər:depressiya, qidalanma, əhval pozğunluqları
ÖZET
Depressiya irsi, ətraf mühit və ya hormonal pozğunluqlardan sonra yaranan emosional vəziyyətdir. Depressiya əsasında əvvəllər arzuladığınız və sevdiyiniz gündəlik işlərdən həzz almaq istəmədiyiniz və həyatdan həzz ala bilmədiyiniz bir istəksizlik var.Depressiya ümumi bir xəstəlikdir, lakin ümidverici tərəfi müalicə oluna bilməsidir. Depressiyanın müalicəsində psixoterapiya və dərman müalicəsi ilə yanaşı, bu müalicələri dəstəkləyən xüsusi qidalanma terapiyasının tətbiqi də vacibdir. Ç. Depressiyaya uğramış fərdlərin klinik cədvəlində iştahın azalması və buna bağlı bədən çəkisi dəyişiklikləri, qəbizlik, susuzluq, zərdab vitamin səviyyələrindəki dəyişikliklər fərdin qidalanma müalicəsində əhəmiyyətli nöqtələrdir. Bu xəstələrdə xüsusilə omeqa-3, vitamin B-12, maqnezium, folat miqdarına diqqət yetirilməlidir. Depressiya ilə yaxından əlaqəli olan serotonin hormon səviyyələrinə təsir edən qidalar da fərd üçün vacibdir. Qidalanma proqramı hazırlayarkən depressiv vəziyyəti tetikleyen və ona müsbət təsir edən qidalar diqqətlə düşünülməlidir. İstifadə olunan antidepresan dərmanların yan təsirlərindən asılı olaraq fərdin gündəlik qida proqramında da bəzi dəyişikliklər edilə bilər.Monoamin oksidaz inhibitoru (MAOİ) törəmələri ilə dərmanlarla müalicə olunan depressiyaya uğramış şəxslərə də xüsusi qidalanma proqramları tətbiq edilir. MAOİ törəmə dərmanları sadə feniletilaminlərin (tiraminlər və dopamin) təsirini artırır və hipertoniya kimi bir çox yan təsirlərə səbəb olur. Bu şəxslərin qida proqramlarından tiraminlərlə zəngin qidalar xaric edilməlidir. Depressiya və qidalanma müalicəsi ilə bağlı bu icmal məqaləsi depressiya ilə qida maddələri və tətbiq edilməli olan qidalanma proqramları arasındakı əlaqəni müzakirə edəcək.
Açar sözlər: depressiya, qidalanma, pozğunluq əlilliyi
GİRİŞ
İnsan Təbiətdəki canlılar.Ən sıx və canlı emosional reaksiyalara malik və bunu bir çox fərqli şəkildə yaşamaq qabiliyyətinə malik bir varlıqdır. İnsanın müəyyən müddət ərzində nisbətən sabit qaldığı affektiv vəziyyətə əhval-ruhiyyə deyilir. Bu emosional vəziyyət dəyişməz deyil. Bir insanın həyatındakı müxtəlif amillərdən asılı olaraq dəyişə bilər. Lakin bu tərəddüdlərin bəzən həddindən artıq həddə çatdığı və uzun müddət davam etdiyi hallarda artıq insanda “affektiv pozğunluq” yaranır (1).
Affektiv pozğunluqlardan biri olan depressiya çarəsizliyi, zəifliyi ehtiva edir. Özünə hörmət, bədbinlik və özünə hörmətsizlik, günahkarlıq hissi, ölüm və intihar düşüncələri, yaddaş, diqqət və konsentrasiya pozğunluğu, enerji çatışmazlığı, yorğunluq, iştahanın dəyişməsi, kilo itkisi (nadir hallarda çəki artımı), yuxu pozğunluğu, cinsi maraq və fəaliyyət. e azalma, qəbizlik, sosial mənada; Bu, cəmiyyətdən uzaqlaşma və sosial-peşəkar funksiyalara marağın itməsi kimi simptomları ehtiva edən sindromdur. Depressiyanın patofiziologiyasında ümumiyyətlə NE, (norepinefrin), DA (dopamin) və 5HT2 (serotonin) səviyyələrində azalma və mania artımı (aşırı aktivlik) qeyd olunur (2). Depressiv pozğunluqlar ümumiyyətlə əsas depressiv pozğunluq, distimik pozğunluq və başqa cür təyin olunmayan depressiv pozğunluqlar kimi təsnif edilir (DTA) (3).
Qidalanma; Böyümək və inkişaf etmək, həyatı saxlamaq, sağlamlığı qorumaq və yaxşılaşdırmaq üçün qida istehlakıdır. Sağlam yemək; Fərdin yaşı, cinsi və fizioloji vəziyyəti nəzərə alınmaqla ona lazım olan bütün qida maddələrinin kifayət qədər miqdarda təmin edilməsidir (4). Qidalanmaya təsir edən ən mühüm amillərdən biri emosional vəziyyətlərdəki dəyişikliklərdir. Bu əhval dəyişiklikləri arasında depressiya zamanı qida oriyentasiyasında ən çox görülən dəyişiklik ikisi arasında ciddi əlaqə olduğunu göstərir.
Depressiyanın Etiologiyasında Qidalanmanın Rolu
strong>Əhval-ruhiyyə pozğunluqlarının etiologiyasında qidalanmanın roluna dair bir çox diqqətəlayiq fikirlər mövcuddur. Lakin bu ideyaların çox az hissəsi insanlar üzərində işləyə bildiyi üçün onların əksəriyyətinin mexanizmləri tam başa düşülmür (5). Beyin funksiyalarının davamlılığı üçün adekvat qidalanma tələb olunur. Keyfiyyətsiz qidalanma depressiya üçün risk faktoru ola bilər (6).
Beyində serotonin 5-hidroksitriptamin (5-HT) səviyyəsi əhval-ruhiyyəyə təsir edir və onu azaldır. serotonin səviyyələrində bəzi hallarda depressiyaya səbəb ola bilər.Fərdlərdə depressiyanın etiologiyasına qatqı təmin etdiyi bilinir. Aşağı dozada 5-HT və ya bu nörotransmitterin salınmasını artıran dərmanların istifadəsi karbohidrat qəbulunu zülal və yağdan daha çox azaldır. Karbohidratla zəngin yemək qəbul etdikdən sonra qanda qlükoza, insulin, leptin və kortikosteron səviyyələri yüksəlir və medial hipotalamusda 5-HT ifrazı da artır. 5-HT səviyyəsindəki bu artım mənfi rəy mexanizmi ilə karbohidrat qəbulunu boğur (7).
Leptin əsasən ağ və qəhvəyi piy toxuması hüceyrələrindən ifraz olunur. Bədəndəki yağ miqdarı haqqında məlumatı hipotalamusa ötürərək qida qəbulunu və enerji istehlakını tənzimləyən hormondur (8). Məlumdur ki, leptinin əhval-ruhiyyəyə təsirini kortikotropin-relizinq hormonu və neyropeptid Y vasitəsilə göstərir. Bu mövzuda aparılan prospektiv tədqiqatlarda bir qrup bipolyar depressiv pozğunluq xəstələrində leptin, trigliserid, ümumi xolesterin, aşağı sıxlıqlı lipoprotein-xolesterol (LDL-C) və yüksək sıxlıqlı lipoprotein-xolesterol (HDL-C) səviyyələri qiymətləndirilmişdir. 30 günlük müalicədən sonra autimik dövr.Nəticələr leptinin yağ turşusu və trigliseridlərin sintezini azaltmaqla və yağ oksidləşməsini artırmaqla hüceyrədaxili lipid konsentrasiyasını azaldır və bu vəziyyət aşağı xolesterin səviyyəsinə səbəb olur və depressiya ilə yaxından əlaqəlidir (9).
>Əhval pozğunluğu ilə yaxından əlaqəli olduğu düşünülən başqa bir hormon qidalanma və stress reaksiyaları kimi funksiyalardan məsul olan neyropeptid Y-dir. Aşağı NPY plazma səviyyələri və ya aşağı NPY ifadəsi olan fərdlərin stress müqavimətini azaltdığı və streslə əlaqəli pozğunluqlara qarşı həssaslığı artırdığı müəyyən edilmişdir (10).NPY ilə psixiatrik xəstəliklər arasındakı əlaqə ilə bağlı bir çox fikir irəli sürülsə də, müzakirələr davam edir.
Bu günə qədər aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, aşağı plazma və eritrosit folat səviyyələri, fol turşusu olmayan pəhriz və yüksək serum homosistein səviyyələri Alzheimer, Parkinson, bipolyar pozğunluqlar və depressiya riskini artırır. Folat metionin və S-adenosil metioninin (SAM) sintezində də istifadə olunur. SAM-ın məlum antidepresan xüsusiyyətlərinə görə, folat çatışmazlığı və depressiya arasındakı əlaqənin əsas səbəbinin aşağı hüceyrə SAM konsentrasiyası və mərkəzi sinir sistemində SAM-dan asılı metilasiya reaksiyasının inhibəsi olduğunu söyləmək olar (11). Folat çatışmazlığı fərdin antidepresanlara reaksiyasını azaldır.
B12 (kobalamin), folat kimi, depressiya ilə yaxından əlaqəli olduğu düşünülən bir vitamindir. Aşağı serum kobalamin (vitamin B12) konsentrasiyası depressiya olan xəstələrdə olduqca yaygındır. B12 vitamini ilə depressiya arasındakı əlaqə bu vitaminlərin mərkəzi sinir sistemində monoamin mübadiləsinə birbaşa təsiridir. ilə izah olunur. Aşağı vitamin B12 səviyyələri Alzheimer xəstəliyi kimi nöropsikiyatrik xəstəliklərlə əlaqəli olan hiperhomosisteinemiyaya səbəb olur. Bu səbəbdən hiperhomosisteinemiyanın depressiyaya səbəb ola biləcəyi və ya ağırlaşdıra biləcəyi düşünülür (12).Fol turşusu və B12 vitamininin depressiyanın etiologiyasına təsiri ilə bağlı araşdırmalarda litiumun bu vitaminlərə təsiri araşdırılmışdır. Litium profilaktikasının serum və ya eritrosit fol turşusu səviyyələrinə təsir etmədiyi və vitamin B12 səviyyəsinin azalmasına səbəb olduğu bildirilmişdir. Bununla belə, bu mövzuda aparılan tədqiqatların əksəriyyəti litiumun uzunmüddətli istifadəsinin fol turşusu səviyyələrini azalda biləcəyini və fol turşusu əlavəsinin litiumun terapevtik effektivliyini artırmaq üçün faydalı olacağını bildirmişdir (13).
N-3 yağ turşuları depressiyanın etiologiyasında əhəmiyyətlidir.Çox mühüm rol oynadığı düşünülür. Pəhriz n-3 yağ turşuları baxımından qeyri-kafi olarsa, depressiya riskini artırır. n-3 yağ turşuları, eikosapentaenoik turşu (EPA) və dokosaheksaenoik turşusu (DHA) beyin inkişafı və funksiyaları üçün vacibdir (14) Araşdırmalar göstərmişdir ki, omeqa-3 yağ turşularının qeyri-kafi istehlak edildiyi Yeni Zelandiya, Kanada kimi ölkələrdə və Almaniyada depressiya nisbəti 5%-dir.Tayvan və Yaponiya kimi omeqa-3 yağ turşularının yetərincə istehlak edildiyi yerlərdə bu nisbətin 1% olduğu müəyyən edilmişdir (15). Tədqiqatlar xüsusilə omeqa yağ turşuları, EPA və DHA ilə zəngin bir qida olan balıqlara yönəlmişdir. Nəticələrə görə, xüsusilə hamiləlik dövründə qeyri-kafi istehlak nəticəsində daha sonrakı yaşlarda Alzheimer, disleksiya və depressiv xəstəliklərdən əziyyət çəkən uşaqların normaldan daha yüksək olduğu müəyyən edilib. Bu mövzuda edilən başqa bir araşdırmada depressiyaya uğramayan şəxslərin qırmızı qan hüceyrə membranındakı yağ turşularının miqdarı araşdırıldı. Tədqiqatda iştirak edən 10 depressiyadan əziyyət çəkən və 14 sağlam insanda çoxlu doymamış yağ turşularının pəhriz qəbulu da hesablanıb. Yekun olaraq; Depressiyaya uğramış xəstələrin azalmış enerji qəbulundan asılı olmayaraq qırmızı qan hüceyrə membranlarında n-3 yağ turşularının səviyyəsi depressiyaya uğramayanlara nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə aşağı olduğu müşahidə edilmişdir. Depressiyanın dərəcəsi ilə qırmızı qan hüceyrə membranındakı n-3 yağ turşularının miqdarı ilə qida qəbulu arasında mənfi əlaqə var.
oxumaq: 0
