Qızdırma nədir?
Bədən istiliyinin normadan yuxarı qalxması qızdırma kimi müəyyən edilir. Ümumiyyətlə, rektal temperaturun 38 0C (10,4 0F) olması qızdırma sayılır.
Bədən istiliyini harada ölçmək olar?
Bədən istiliyi anus, ağız, qulaq, qoltuqaltı və ya alın nahiyəsindən ölçülə bilər. Ağızdan və rektal ölçülər bədən istiliyini daha yaxşı əks etdirir. Lakin risklərə görə praktikada hər iki üsula çox vaxt üstünlük verilmir.
Soyuq və ya isti yemək yemək və nəfəs alma tezliyi ağızdan ölçüyə təsir edə bilər. Bundan əlavə, ağızdan ölçmə, xüsusilə uyğunlaşa bilməyən uşaqlarda travma riski daşıyır. Anal ölçmələr şifahi ölçülərə bənzər travma və bağırsaq zədələnməsi riskini daşıyır. Xüsusi hallar istisna olmaqla, uşaqlarda rektal bədən istiliyinin ölçülməsi tövsiyə edilmir.
Gündəlik praktikada uşaqlarda ən çox bədən istiliyinin ölçüldüyü yerlər qulaq, alın və qoltuqaltıdır.
Normal bədən istiliyi nə qədər olmalıdır?
Bədən istiliyi uşağın yaşından, ölçülən bədən hissəsinin, və ölçmənin aparıldığı günün saatından asılı olaraq dəyişir. Buna görə də bütün uşaqlar üçün keçərli olan standart dəyərləri vermək çətindir. Ümumilikdə:
-
Uşaqlarda, xüsusən də həyatın ilk iki ilində bədən istiliyi böyüklərə nisbətən daha yüksəkdir. Yaş artdıqca bədən istiliyi böyüklər səviyyəsinə doğru azalır.
-
Gün ərzində bədən istiliyi dəyişir. Normal şəraitdə ən yüksək bədən istiliyi dəyərləri 17-19 saat, ən aşağı bədən istiliyi dəyərləri isə 24-06 saat arasında ölçülür. Gün ərzində ən yüksək və ən aşağı bədən temperaturları arasındakı fərq 1,1 0C-ə qədər ola bilər.
-
Ümumiyyətlə, anusdan (rektumdan) ölçülən temperatur ağızdan (oral) ölçülən temperaturdan təxminən 0,5 0C yüksəkdir, bu da anusdan (rektal) təxminən 0,5 0C yüksəkdir. qoltuq altından (aksiller) ölçülən temperatur.
-
Uşaqlıqda bədənin müxtəlif hissələrindən alınan ölçülərdə qızdırma kimi qəbul edilən dəyərlər cədvəldə göstərilmişdir.
Niyə bədən istiliyi yüksəlir?
Normal şəraitdə Beynimizdəki temperatur nəzarət mərkəzi daxili bədən istiliyini 36.50C-də sabit saxlamaq üçün proqramlaşdırılmışdır. Bədənimizə daxil olan bakteriya və viruslar kimi mikroorqanizmlər, kimyəvi, metabolik və zəhərli maddələr bədənimizdə endogen pirogenlər (qızdırma əmələ gətirən) adlı maddələrin ifrazını stimullaşdırır. Bu maddələr beynin hipotalamus adlanan bölgəsinə təsir edir və əvvəlcədən təyin edilmiş bədən temperaturu termostatı səviyyəsini artırır. Bu, bədən istiliyinin artması ilə nəticələnir.
Bədən istiliyi sıx sarğı, ətraf mühitin temperaturu, gün vurması, dərman və toksinlər kimi faktorlara görə bədən istiliyi parametrini dəyişmədən yüksələ bilər. Hipertermi adlanan bu vəziyyətdə diaqnoz və müalicə yanaşmaları qızdırmalı uşaqdan fərqlidir.
Od həmişə zərərlidirmi?
Bədən istiliyi faydalı müdafiə mexanizmi kimi tez-tez yüksəlir. Bədən istiliyinin tənzimlənməsini dəyişdirən maddələrə endogen pirogenlər deyilir. Bu maddələr qızdırmanın yüksəlməsinə səbəb olmaqla yanaşı, mikroorqanizmlərə qarşı immun hüceyrələrinə də stimullaşdırıcı təsir göstərir. Bundan əlavə, mikroorqanizmlər 36,5-37,5 °C təbii bədən temperaturunda ən asanlıqla çoxalırlar. Yüksək bədən istiliyi zərərli mikroorqanizmlərin yayılmasını və zərərli təsirlərini məhdudlaşdırır. Bu baxımdan bədən istiliyinin müəyyən səviyyəyə qədər yüksəlməsi infeksiyaların idarə olunmasına müsbət təsir göstərir. Qızdırma uşağın aktivliyini və iştahını azaltmadığı və rahatlığını pozmadığı müddətcə zərərsiz hesab edilə bilər. Ancaq qidalanma və fəaliyyətə mənfi təsir göstərən və uşağın rahatlığına təsir edən qızdırma müdaxilə tələb edir.
Qızdırma səviyyəsi xəstəliyin şiddətinin göstəricisidirmi?
Qızdırmanın şiddəti həmişə belə olmaya bilər. xəstəliyin şiddətinin göstəricisidir. Ümumiyyətlə, odadavamlı və yüksək hərarət daha çox ciddi infeksiya ilə əlaqələndirilir. Bununla belə, bu bir qayda deyil. Uşaqlıqda ciddi olmayan bəzi viral infeksiyalarda çox yüksək hərarət ola bilərsə də, daha ciddi infeksiyalarda daha yüngül qızdırma ola bilər.
Bədən istiliyinin qalxması və düşməsi zamanı hansı dəyişikliklər baş verir?
Bədən istiliyinin qalxması zamanı soyuqluq hissi , titrəmək, Səthi damarların müvəqqəti daralması nəticəsində barmaqların uclarında və dodaqlarda soyuqluq, solğunluq və göyərmə əmələ gələ bilər. Bədən istiliyinin və maddələr mübadiləsinin sürətinin artması səbəbindən ürək dərəcəsi, tənəffüs sürəti, maye və kalori ehtiyacları artır. Hərarətin dərəcəsindən asılı olaraq narahatlıq, halsızlıq, iştahsızlıq, delirium və halüsinasiyalar baş verə bilər. Xüsusilə 6 aydan 6 yaşa qədər olan uşaqlarda qızdırma tutmaları baş verə bilər.
Bədən istiliyi ən yüksək səviyyəyə çatdıqda dəri tez-tez çəhrayı və ya qırmızı görünür. Tərləmə bədən istiliyinin azaldığının göstəricisidir.
Hansı hallarda qızdırma normal hesab edilməlidir? Hansı qızdırmalı uşaqları evdə izləmək olar?
Ətraf mühitin temperaturu yüksək olduqda və ya uşaq ətraf mühitin temperaturu ilə uyğun gəlməyən şəkildə sıx geyindirildikdə bədən istiliyi yüksələ bilər. Bu zaman ətraf mühitin temperaturunun və ya uşağın geyiminin tənzimlənməsi bədən istiliyinin normallaşması üçün kifayətdir.
Həddindən artıq hərəkət, ağlama, qorxu, həyəcan kimi vəziyyətlərdə bədən istiliyində müvəqqəti artımlar ola bilər.
Diş çıxarma dövründə bədən istiliyində cüzi və müvəqqəti artımlar ola bilər.
Çox yüksək hərarətə qədər yüksəlməyən, ətraf mühitin tənzimlənməsi və ya qızdırmasalıcı dərmanlarla normallaşan, uşağın fəaliyyətində və ya qidalanmasında heç bir pisləşməyə səbəb olmayan, qısamüddətli və digər xəstəliklərlə müşayiət olunmayan qızdırması olan uşaqlar ishal, qusma, səpki, öskürək və nəfəs darlığı kimi təzahürlər evdə saxlanılmalıdır.Onlar izlənilə bilər.
Bədən istiliyini aşağı salmaq üçün evdə nə etmək olar?
Qızdırma orqanizmin müdafiə mexanizmidir. 38,5-39 0C-ə qədər qızdırma uşağın fəaliyyətində, qidalanmasında və rahatlığının əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsinə səbəb olmadıqda müdaxilə edilə bilməz.
Qızdırmanın qəti müalicəsi bədən istiliyinin artmasına səbəb olan vəziyyəti aradan qaldırmaqdır. Buna nail olunana qədər bədən istiliyinə nəzarət etmək üçün müxtəlif təcrübələr həyata keçirilə bilər. Bunlara ətraf mühitin temperaturunu və geyimi tənzimləmək, isti duş qəbul etmək, soyuqdəymə tətbiq etmək və antipiretik dərmanlardan istifadə etmək daxildir. Bu tətbiqlər zamanı məqsəd heç vaxt bədən istiliyini normal səviyyəyə qaytarmaq olmamalıdır. Hərarət səbəbiylə zəiflik, narahatlıq, qidalanma Əsas məqsəd belə halları aradan qaldırmaq, uşağın rahatlığını artırmaq olmalıdır.
Yüngül qızdırmada uşağın qalın paltarını çıxarmaq, onun fəaliyyətini azaltmaq (istirahət etmək), maye qəbulunu artırmaq və ətraf mühitin temperaturunu aşağı salmaq adətən kifayətdir. Gənc uşaqlar paltarlarını soyundurur, alt köynəklərini və qısa tumanlarını/bezilərini geyinirlər. Onların üzərinə nazik bir parça örtmək olar. Yaşlı uşaqlara tam uzunluqlu paltar geyindirilə bilər. Ətraf mühitin temperaturu 18 0C-ə endirilə bilər.
Hızı yüksəlmiş uşaqda tərləmə və ya tez-tez nəfəs alma səbəbiylə ağciyərlərdən buxarlanma səbəbindən bədəndən maye itkisi artır. Qızdırma da qusma meylini artırır. Bu səbəbdən qızdırması olan uşaqlara tez-tez və az-az maye qidalar verilməlidir. Ana südü ilə qidalanan körpələr tez-tez ana südü ilə qidalanmalıdırlar.
Yüksək bədən hərarəti zamanı qızdırma salıcı dərmanlardan istifadə etmək olar. Uşaq ciddi sağlamlıq problemini göstərən əlamətlər üçün izlənilməlidir.
İsti tətbiq nə vaxt edilməlidir və nələrə diqqət edilməlidir?
3 aydan yuxarı qızdırması 30 dəqiqə ərzində qızdırma salan dərman verilməsinə baxmayaraq düşməyən uşaqlara ilıq tətbiq oluna bilər. Xüsusilə gənc uşaqlarda bədən səthinin sahəsi bədən çəkisi ilə müqayisədə böyük olduğu üçün bədən istiliyini azaltmaq üçün təsirli bir üsuldur. Bu məqsədlə boyun, qarın, qoltuqaltı, qasıq kimi iri damarların bədən səthinə daha yaxın olduğu yerlərə 29-32 C arasında ilıq su ilə isladılmış bezlər və ya pambıq toplar qoyulur. Nəm parça və pambıq tez-tez dəyişdirilməlidir. Prosedura bədən istiliyi 1 0C düşənə qədər davam etdirilə bilər. Bu tətbiqi isti duş kimi də etmək olar. Hal-hazırda həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün fiziki soyutma üçün hazırlanmış yastıqlar da var.
İsti tətbiqdə nəzərə alınmalı məqamlar:
-
İsti tətbiq istilik nəzarət mərkəzində termostat parametrində heç bir dəyişikliyə səbəb olmur. .İsti tətbiq istilik nəzarət mərkəzində termostat parametrində heç bir dəyişikliyə səbəb olmur.Tətbiq edildikdə dəri temperaturu aşağı düşsə belə qısa müddətdə yenidən yüksələcək. Ona görə də qızdırma salan dərmanlara baxmayaraq 30 dəqiqə ərzində qızdırması düşməyən uşaqlara ilıq tətbiq etmək lazımdır.
-
Ətraf mühitin çox yüksək temperaturu, gün vurması, dərman zəhərlənməsi, qızdırma tutması kimi xarici amillərlə bədən istiliyinin həddindən artıq yüksəlməsi hallarında ilıq tətbiqə daha erkən başlamaq olar.
-
Bədən hərarətinin qəfil və sürətli düşməsi, həmçinin yüksək hərarət də mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Bu səbəblə qızdırma salıcı dərman və ilıq tətbiq eyni vaxtda edilməməlidir.
-
Soyuq tətbiq xəstə uşağın rahatlığını pozur, onun narahatlığını artırır və bədən hərarətinin qəfil enməsinə səbəb olur. Bu səbəbdən tətbiqdə soyuq su və buz istifadə edilməməli, suya sirkə əlavə edilməməlidir.
-
Yüksək hərarəti olan uşaqların bədəninə spirt və ya odekolon vurulmamalıdır, çünki onlar ciddi zəhərlənmələrə səbəb olur.
-
İsti tətbiq zamanı həddindən artıq titrəmə baş verərsə, suyun temperaturu bir qədər artırıla bilər.
Hansı vəziyyətdə qızdırma vacib ola bilər? Əlavə müayinə üçün həkimə müraciət edilməlidirmi?
Aşağıdakı şərtlərdən ən azı biri olduqda, qızdırma əhəmiyyətli sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər.
-
Ümumilikdə 3 aydan azdır.Uşaqlarda 38 0C-dən yuxarı qızdırma, böyük uşaqlarda isə 39 0C.
-
Uşaq üç aydan azdır, xüsusilə yeni doğulmuş və ya vaxtından əvvəl doğulmuş,
-
Xroniki xəstəliklər, xüsusilə ürək, ağciyər, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri Xəstəliyin olması,
-
Müalicəyə baxmayaraq 72 saatdan çox, xüsusilə 5 gündən çox davam edən qızdırma,
-
Qanlı və/və ya selikli ishalla müşayiət olunan qızdırma,
-
İmmun sistemini bastıran anadangəlmə və ya qazanılmış xəstəliyin olması və ya immunosupressiv dərmanların istifadəsi,
-
Qızdırma ilə müşayiət olunan qızdırma.
-
Qeyri-adi dərəcədə zəif, yüksək tonlu və ya davamlı ağlama, təsəllisiz.
Hansı hallarda qızdırma təcili diaqnostika və müalicə tələb edir?
