“ SABAH, HƏYATIN QİYMƏTİ, QALDIĞINDA ÖDƏNİLMƏLİ OLAN Fövqəladə İcarəyə Verilməli” Annie DILLARD
Doğulmaq bir gün ölmək deməkdir. Yəni əslində hər başlanğıc bir son deməkdir. Və təbii ki, hər son başqa bir prosesin başlanğıcı olacaq. Doğulduğumuz zaman yeni bir prosesə qədəm qoyduğumuz kimi, öləndə və ya başqasının ölümü ilə yeni bir dövr başlayır. Öz ölümümüzün bizə hansı prosesləri gətirəcəyi bu yazının mövzusu deyil, başqasının ölümü və ya itirdiyimiz hər hansı bir əşyanın itirilməsi bu məqalənin mövzusu ola bilər.Şübhəsiz ki, itirəcək. Bu proses bəşəriyyət tarixindən başlayan bəxtimizdir. Ən azından indi bu yazını oxuyursan belə, körpəliyini itirmisən. Və ya bəlkə uşaqlığını itirdin. Çünki, uşaqlığımızı itirmədən yetkinliyə, körpəliyimizi itirmədən uşaqlığımıza çata bilmərik. Hətta körpə ana bətnində rahat olan və nəfəs almağa belə ehtiyacı olmayan bir prosesi itirmişdir. Başqa sözlə desək, dünyaya gələn kimi bir itki yaşayaraq həyata başlayırıq. Bəlkə də bu hələ başlanğıcdır, çünki bizim itkilərlə püxtələşən tərəfimiz var. Bəli, itkilərlə yetişirik ona görə ki, yanmadan necə bişirək, axırda Yunus demişkən, “çiy idim, bişdim, yandım. əlhəmdurillah “.. prosesin sonu bişəcəksə buna razı olan varlıq insandır..
Bəli itkilər var amma bu itkiləri necə dəyərləndirək ən sadə formada? Biz ümumiyyətlə yalnız ölüm və ya boşanma kimi proseslər üçün kədərlənməyi düşünürük, halbuki kədərlənmək hər hansı itki və ya dəyişikliyə psixoloji cavabdır. Vamık Volkan bu prosesi daxili dünyamızla reallıq arasında harmoniyaya nail olmaq üçün etdiyimiz bir kompromis kimi izah edir. Dr. Özge Önerin itkinlərlə bağlı verdiyi açıqlamalar mənə çox yaxın görünür. O deyir ki, biz əslində itkiləri ən kobud formada canlı itkilər və cansız itkilər kimi qəbul edə bilərik. Canlı itkilər bu məqalənin bəlkə də ən ağrılı hissəsidir. Ana övladını, uşağın anasını, atasını, qardaşlarını itirmək, həyat yoldaşını itirmək, dostlarını itirmək və s. çoxu... bu itkilər ən çox incidən və nəticədə ən çox incidən itkilərdir.Bir ölkəni tərk etmək, bir prosesi bitirmək, dostlarını tərk etmək, o qədər ki, hətta "dostları ilə özünü" itirmək. .. qısacası itirilən dostluq, ümid, bəzən çox dəyər verdiyimiz sadəcə sırğa ola bilər. bunlar yas prosesini canlı itkilər qədər görə bilmədiyimiz vəziyyətlərdir, amma içində itki olduğu üçün yas prosesini ehtiva edir. O qədər ki, bəzən hətta diş itirmək bədənin bir hissəsini itirmək deməkdir. İnsan bundan yapışar və ya onu heç vaxt itirməyəcəkmiş kimi qəbul edər. Günün sonunda dərin hisslər yaşayır və itkisi ilə hallanır. Bu hallar itki və kədər prosesində 5 mərhələyə bölünür:
Şok - İnkar mərhələsi, bazarlıq, qəzəb, depressiya və qəbul mərhələsi. Maraqlananlarla birlikdə bu proseslərə qısaca nəzər salaq:
ŞOK FAZASI
Psixiatr Erik Lindemann 101 nəfərin reaksiyalarını araşdırarkən məqalələrindən birində yanğında yaxınlarını itirənlər, fərqli insanlar olsalar da, ilk reaksiyalarını olduqca oxşar görürlər. Şok və yuxululuq içində basdırılan insanlar ətraflarını qeyri-müəyyən görməyə və reallıqdan uzaqlaşmağa başladılar. Eyni zamanda tənəffüs çətinliyi, boğazda düyünlər, ah çəkmə ehtiyacı, əzələlərdə zəiflik və iştahsızlıq müşahidə edilir. Bəli, itkilərin ilk mərhələsi olan şok mərhələsində ağlımız az qala reallığı inkar etməyə çalışmaq istəyir. Daha sonra şokun təsirləri keçir və beynimiz bu ağrılı reallığı inkar etmək istəyir, “sanki biz oyanacağıq və hər şey yuxu olaraq qalacaq”.
Bir dəqiqədən sonra özümüzü ona çağırdığımızı görə bilərik. telefonda. bu inkar mərhələsi şok mərhələsindən reallıq mərhələsinə keçərkən bizi “bufer” kimi qorumaq vəzifəsini öz üzərinə götürüb.
BAGING
İnkar müdafiə mexanizminin ardından zehnimizin aktiv olduğu müdafiə vəziyyətlərindən biri də bazarlıqdır. mərhələsidir. Reallıq yavaş-yavaş öz yerini tutmağa başlayanda, müqavimətlə inkar hələ də var, bizi bazarlıq etməyə vadar edir; bəzən qismətlə, bəzən yaradanla, bəzən başqasıyla, bəzən özümüzlə.. “Mən bunu etməli idim”. və ya “Mən bunu etməməliydim”. ..
Biz beynimizdə son günlər, son saatlar, son günlər haqqında düşünürük; Belə olmasaydı, belə olardı, belə olsaydı, belə olardı.. bazarlıq mərhələsi belə davam edir. Biz reallığı aradan qaldırmağa bir addım yaxınlaşdığımızı hiss edənə qədər.
Təbii ki, bu mərhələlər həm də sıx günahkarlıq hisslərini gətirəcək. Onun sözləri mənə görə ağrıdı.. sonra özümüz özümüzlə danışıq aparırıq.. proses hələ bazarlıq mərhələsindədir.
QƏZƏBLİ MƏRHƏLƏ
Məncə, ən çətin mərhələlərdən biri qəzəb mərhələsidir. Çünki xüsusilə ölümlə nəticələnən can itkisində ölüm faktının özü qəzəbimizi buraxmağa imkan vermir. Axı, səndən ayrıldığı üçün artıq ölən birinə necə əsəbiləşə bilərsən?.. Əvəzində işini yetərincə görmədiyini düşündüyün həkimə, qarşıdan gələn maşına, bəzi arzuolunmaz hallara əsəbiləşmək daha yaxşıdır? dəfn mərasimində baş verdi. Amma axırda birtəhər bu qəzəb çıxır. Hər qəm mütləq qəzəbi ehtiva edir.
Bu qəzəb daha çox cansız itkilərdə özünü göstərir. Boşanma işlərində məhkəmələr, xəbərlər bu qəzəblə dolur. Yaxud dostluq itirildikdə, bu itki digərinin pisliyi ilə əlaqələndirilir və həm itki prosesinin qəzəbli mərhələsi yaşanır, həm də bu ayrılıq əvvəlki kimi çətin olmayacaq.
Sonda qəzəb boşaldısa, bu o deməkdir ki, inkar mərhələsi aradan qalxıb və biz reallığı yavaş-yavaş qəbul etməyə başlamışıq. Təbii ki, bundan daha sağlam mərhələlər var.
DEPRASİYA MƏRHƏLƏSİ
“Qəm” mərhələsi kimi də xarakterizə edilən bu mərhələ, indi sümükləriniz üçün ağrılıdır.Bu hiss etməyə başladığı yerdir. Xəyallar bu mərhələdə özünü göstərməyə başlayır. Digərini və ya itirdiyimiz “nəyi” nə qədər darıxdığımızı göstərən bu mərhələdə yuxular ağrılı olsa da, ölümün və ya itkinin qəbul olunmağa başladığını göstərir. Həyatımızdan nə itirmişiksə, nə də getmişiksə, o bizimdir. Onun həyatımızda izi hələ də istidir və bu boşluq bizə dərin ağrı verir. Bu son dərəcə yorucu bir mərhələdir. Depressiya mərhələsi, əgər itirdiklərimiz düşündüyümüz qədər pis deyilsə, onun günahı və ya itirdiklərimiz düşündüyümüz qədər yaxşı deyilsə, bunun kədəri arasında dəyişən bir mərhələ ola bilər.
QƏBUL
Bu, gedənin yaxşı və pis olduğu kimi qəbul edildiyi bir mərhələdir. Bu, olanı olduğu kimi qəbul etməyi əhatə edir və gördüklərimiz nə düşündüyümüz qədər pis, nə də bəzən gözlədiyimiz qədər yaxşı, itirdiyimiz hər şeydən asılı olmayaraq. Bu mərhələ indi yas mərhələsinin sonu hesab olunur. Ağrı və ya kədərin bir hissəsi içimizdə olsa da, digər mərhələlər kimi ağrılı deyil.
Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər bir kədər özünəməxsus bir mərhələdir və heç bir proses digəri ilə eyni deyil. İnsanın özünəməxsusluğu və özəlliyi burada da görünür.
İkincisi, kədərin mərhələləri bəzən enişli-yoxuşlu ola bilər. Bəzən qəzəb mərhələsindəykən inkar edirik, bəzən depressiya mərhələsində yenidən danışıqlara başlayırıq.
oxumaq: 0
