0-6 yaş fərdin inkişafında çox əhəmiyyətli bir dövrdür və bu dövr fiziki, emosional, əqli, dil və şəxsiyyət inkişafı baxımından ən sürətli inkişafın yaşandığı ildir. Bu illərdə şəxsiyyətin əldə etdiyi nailiyyətlər sonrakı illərdə onun münasibətlərini formalaşdırır və bu dövrdə qoyulan əsaslar inkişaf etməkdə davam edir. Bu səbəbdən valideynlər və sosial əlaqədə olduqları digər insanlar uşağın həyatında qalıcı təsirlər qoyurlar.
Bu dövrdə uşağa öyrədilməli olan bəzi əsas davranışlar var. Məsələn, yatağınızı yığmaq, dişlərinizi müntəzəm fırçalamaq kimi müsbət şəxsi gigiyena davranışları bu dövrdə əldə edilməlidir. Özünə güvənən, müstəqil, ahəngdar və təşəbbüskar şəxsiyyətlər yetişdirmək üçün uşağa qeyd-şərtsiz məhəbbət göstərilməli, uğurları mükafatlandırılmalı, fiziki cəzalardan qəti şəkildə çəkinməlidir.
Effektiv ünsiyyət üçün uşaq sakitcə dinlənilməli, hər hansı problem yarandıqda onunla məntiqli və izahlı şəkildə danışmaq lazımdır, lazım gəldikdə inandırmaq və müvəqqəti məhrumiyyətlərdən intizam tənbehi kimi istifadə etmək lazımdır. Təhdid, xəbərdarlıq və ya rüşvət təklifi kimi davranışlar uşaqla valideyn arasında ünsiyyətin qarşısını alır. Zülmkar və normativ analar uşaqların öyrənmə qabiliyyətini azaldır və uşaqların qorxaq, utancaq və özünə inamsız böyüməsinə səbəb olur.
Təxminən 2 yaşında uşaqlar öz şəxsiyyətlərini dərk etməyə başlayırlar. Uşaqdan bir şey tələb etdikdə ya yox deyir, ya da bizə məhəl qoymur. Ona deyilənləri yerinə yetirmək üçün qısa, aydın göstərişlər və qətiyyətli münasibət lazımdır. Şifahi göstərişlər onların düzgün davranmaları üçün kifayət etmədikdə, onlara yaxınlaşıb ciddiliyini göstərmək üçün göz təması qurmaq daha məqsədəuyğundur.
Onlar adətən yuxu ilə reallığı ayırd etməkdə problem yaşayırlar və yuxularını gerçək kimi qəbul edirlər. Bu dövrdə yuxular da gerçək görünür, hətta canavarlar belə çarpayının altında həqiqətən yaşayırlar. Onlar ətrafdan gələn qorxulu stimulları real olaraq qiymətləndirirlər.
3 yaşındakı uşaq daha güclü özünü hiss edir və müstəqilliyini itirməkdən narahat olmadan itaət etməyə meyllidir. 3 yaşlı uşaq qaydalara əməl etməyi xoşlayır. Onun müsbət davranışını qiymətləndirmək, çətin vəziyyətlərdə onu həvəsləndirmək və Bu yanaşmanın rəhbər tutulması uşağa böyüklərlə əməkdaşlıq etməyə kömək edir.
4 yaş itaətsizlik yaşıdır. Uşağın istəkləri pozulduqda o, böyüklərlə kobud danışa, oyun yoldaşları ilə dalaşa bilər. Sərhədləri aşır, böyüklər səlahiyyətinə meydan oxuyur. Təhrik olunanda vurur, təpikləyir, sevinməyəndə isə içində olduğu mühiti tərk etmək istəyir. O, yüksək səslə ağlayır və duyğuları ifrat dərəcədə dəyişir. Kobud sözlər işlətməyi xoşlayır. 4 yaşlı uşaq xüsusilə eyni cinsdən olan ailə üzvü ilə münaqişə yaşayır. Bu dövrlərdə yalan da çox olur.
5 yaşlı uşaq daha sosial, özünə güvənən və harmonikdir. Ana onun üçün dünyanın mərkəzidir. Anasını sevindirmək, yanında olmaq, ona kömək etmək istəyir. Daim danışır, biliyini artırmaq üçün suallar verir, hər şeyin niyə və nə üçün olduğu ilə maraqlanır.
6 yaşında uşaq öz hisslərini və düşüncələrini ifadə etməyə çalışır, tənbəl və qərarsız davrana bilər. Lakin o, qərarını verdikdən sonra onu fikrindən daşındırmaq həmişə asan olmur. Bu dövrdə fərdi oyun qrup oyunu ilə əvəz olundu. Rəqabətli mühitlərdə uğursuzluğa dözə bilməz. O birinci olmalıdır. Dostluqlarda bəzən sifariş verən, mübahisə edən, qorxudan və ya vuran adam kimi diqqət çəkir. Daim diqqətə alınmağı arzulayır. O, tənqidə çox həssasdır. Asanlıqla ağlayır. O, üzərinə müəyyən öhdəliklər götürür, deyilənlərə diqqətlə qulaq asır, qınanmaq, tənqid olunmaq istəmir. Ona verilən cəzalara reaksiya verir. Bu yaşda olan uşaqların uğursuzluqlarını vurğulamaq yox, uğurlarını tərifləmək lazımdır.
Biz indi bilirik ki, uşaq kor-koranə uyğunluqla bizə bağlanmayanda uğur qazanır. Onu azad etməyə çalışanda, ona fərqli düşünmək və öz dəyər normalarını seçmək imkanı verəndə o, yetkinliyə hazırlaşır. Valideynlərinin iyrənc davranışları uşağın özünü dəyərsiz hiss etməsinə səbəb olur. Uşaq istədiyi davranışları göstərdikdə, dəstəklənən uşaq hansı davranışların bəyənildiyini öyrənir. Bu mühit özünə güvənən uşaqların yetişdirilməsinin əsasını təşkil edir.
İndiki şəraiti nəzərə alaraq, özünü idarə edən, təşəbbüskar, Təhlükəsiz, özbaşına qərar verə bilən, məsuliyyət daşıyan uşaqlar yetişdirmək vacibdir və bütün bunları edərkən təbii olmaq və dürüst ünsiyyət qurmaq vacibdir.
oxumaq: 0
