Demans cəmiyyətdə demans kimi tanınan xəstəlikdir. Demans xəstələrində naharda yedikləri yeməyi xatırlaya bilməməkdən şəxsiyyət dəyişikliyinə, ən yaxın qohumlarını tanıya bilməməkdən tək geyinə bilməməyə qədər çox geniş problemlər müşahidə edilə bilər. Demans nə deməkdir? Yaşlı demensiyaya nə səbəb olur? Demans necə müalicə olunur? Bütün bu suallara cavabı məqalənin sonrakı bölmələrində tapa bilərsiniz.
Demans nədir?
Demans idrak funksiyalarının pisləşməsidir. Demansda beynin koqnitiv funksiyaları olan yaddaşın formalaşması, dil, təfəkkür, mühakimə və davranış kimi bacarıqlarda problemlər yaranır. Bu problemlər demans xəstəsinin gündəlik həyatını davam etdirməsini çətinləşdirəcək səviyyəyə çata bilər. Bəzi demans növlərində xəstələrdə şəxsiyyət dəyişiklikləri də müşahidə oluna bilər. Demans tək bir xəstəlik deyil. Bir çox fərqli vəziyyət demensiyaya səbəb ola bilər. Demanslı insanlarda koqnitiv pozğunluqlar yüngüldən ağıra qədər dəyişə bilər.
Bəzi demens növləri proqressivdir, yəni zaman keçdikcə daha da pisləşir. Bəzi demansları müalicə etmək və xəstəliyin gedişatını idarə etmək olar.
Demensiyanın Səbəbləri Nələrdir?
Demans beyindəki sinir hüceyrələrinin itməsi və bu hüceyrələr arasındakı əlaqə nəticəsində yaranır. Bu vəziyyətə səbəb olan xəstəliklərə neyrodegenerativ xəstəliklər deyilir. Alzheimer xəstəliyi, damar problemləri, Parkinson xəstəliyi kimi xəstəlikləri neyrodegenerativ xəstəliklərə misal göstərmək olar. Neyrodegenerativ xəstəlikdən təsirlənən nahiyədən asılı olaraq xəstələrdə müxtəlif demans əlamətləri baş verə bilər. Zülalın bu şəkildə yığılması beyində neyronların (sinir hüceyrələrinin) və neyronlar arasındakı əlaqələrin pozulmasına gətirib çıxarır. Təsirə məruz qalan neyronların olduğu beyin bölgəsi tam işləyə bilmir və demans meydana gəlir. Damar demensiyası: Beyinə qan verən damarlardakı problemlər damar demensiyasına gətirib çıxarır. Problemləri həll etməkdə çətinlik, yavaş düşünmə və damar demensiyasında diqqəti cəmləmə problemləri yaddaş itkisindən daha qabarıq görünür.
Lyui cisimləri ilə demans: Levi cisimləri beyindəki anormal zülalların meydana gətirdiyi şar kimi strukturlardır. Lyui cisimlərinə Alzheimer və Parkinson xəstəliklərində də rast gəlmək olar. Lewy cisimləri olan demanslı xəstələrdə diqqət və diqqət problemi ola bilər və vizual hallüsinasiyalar ola bilər.
Frontotemporal demans: Frontal və temporal beyin loblarının zədələnməsi frontotemporal demansın əmələ gəlməsi ilə nəticələnə bilər. Beynin bu iki lobu ilk növbədə şəxsiyyət, davranış və dillə əlaqədardır. Buna görə də, frontotemporal demanslı xəstələrdə şəxsiyyət dəyişikliyi, davranış pozğunluqları, düşünmə və qərar vermə problemləri kimi əlamətlər görünə bilər.
Qarışıq demans: Xəstələrdə birdən çox demans növü bir arada ola bilər. Məsələn, bir xəstədə Alzheimer, damar və Lew cismi demansı birlikdə ola bilər.
Hantinqton xəstəliyi: Genetik bir hərəkət pozuqluğu olan Huntington xəstəliyində beyin və onurğa beynində hüceyrə itkisi baş verir. Huntington xəstələri gənc yaşda demansla qarşılaşa bilərlər. Erkən başlayan demans Huntington xəstələrinin həyatını ciddi şəkildə çətinləşdirir.
Travmatik beyin zədəsi: Travmatik beyin xəsarətləri də demensiyaya səbəb ola bilər. Xüsusilə futbol və boks kimi idman qollarında baş nahiyəsinə davamlı zərbələr beyin quruluşunun pozulmasına səbəb ola bilər.
Kreutzfeldt-Yakob xəstəliyi: Prionlar adlanan anormal quruluşlu zülalların beyin zədələnməsinə səbəb olduğu Creutzfeldt-Jakob xəstəliyi də demansın səbəbləri arasındadır.
Parkinson Xəstəliyi: Parkinson xəstəliyi zamanla demansın inkişafına səbəb ola bilər.
İnfeksiyalar, metabolik Xəstəliklər, vitamin çatışmazlığı, beyin qanaması, beyin şişləri kimi bir çox vəziyyət xəstələrdə demans kimi simptomlara səbəb olur. Əsas problemin aradan qaldırılması ilə xəstələrdə demans əlamətləri yüngülləşir.
Demans və Alzheimer arasındakı fərq nədir?
Demans Alzheimer xəstəliyi nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir. Alzheimer xəstəliyində beyində "beta amiloid" və "tau zülalı" adlı maddələr yığılmağa başlayır. Bu yığılmış maddələr zamanla beyin hüceyrələrini və hüceyrələr arasındakı əlaqələri zədələyir. Nəticədə demensiya yaranır. Alzheimer xəstəliyi demansın ən çox yayılmış səbəbidir. Ancaq demans müxtəlif xəstəliklərə görə də baş verə bilər.
Demensiyanın simptomları hansılardır?
Demansın başlanğıcında xəstələrdə aşağıdakı simptomlar müşahidə olunur. Dəyişikliklərə uyğunlaşma: Ətrafdakı dəyişikliklərə və gündəlik plana uyğunlaşmamaq
söz tapa bilmir
Hadisələri izləməkdə uğursuzluq: Kiminsə danışdığı hekayəni və ya kiminsə təsvirini başa düşməkdə çətinlik çəkir
Əhval Dəyişiklikləri: Əhval-ruhiyyəyə girmək kədər, qəzəb, məyusluq kimi
Maraqlı deyil: Əvvəllər həzz almış fəaliyyətlərə və hobbilərə marağı itirmək
Demensiyanın simptomları zamanla inkişaf edə bilər. xəstələr; O, çaşqınlıq deyilən bir vəziyyətə gedə bilər, burada yerlər, insanlar, hadisələr xatırlanmır. İrəliləyən demanslı insanlar hətta ən yaxın insanların kim olduğunu unuda bilərlər. Zehni funksiyaların pozulması yemək və içmək kimi sadə gündəlik işləri yerinə yetirməyi çətinləşdirə bilər. Demansın mərhələləri
Demans tez-tez mütərəqqi bir xüsusiyyət göstərir. Bu səbəbdən xəstədə ilkin mərhələdə görülən əlamətlər zamanla daha da şiddətlənir. Hər bir xəstədə irəliləmə sürəti və forması fərqli olsa da, demans ümumiyyətlə 4 mərhələyə bölünür. Bu mərhələlər aşağıdakılardır:
Yüngül koqnitiv pozğunluq: Yüngül koqnitiv pozğunluq xüsusilə yaşlı xəstələrdə müşahidə oluna bilər. Bu vəziyyətdə insanlar qısa müddətli yaddaş itkisi və sözləri xatırlaya bilməmək kimi problemlər yaşaya bilərlər. Bununla belə, yüngül idrak pozğunluğu demensiyaya və ya digər idrak pozğunluğuna doğru irəliləmir.
Yüngül Mərhələ Demans: Demans xəstələri yüngül mərhələdə olduqları zaman təkbaşına yaşaya və gündəlik işlərinin öhdəsindən tək gələ bilərlər. Bu mərhələdə olan xəstələrdə son dövrdə yaddaş itkisi ola bilər. Xəstələrin əhval-ruhiyyəsində depressiya və qəzəb hiss oluna bilər. Xəstələr hər zaman eyni yerə qoyduqları əşyaların yerini unuda, mürəkkəb işləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Xəstələrdə hiss və düşüncələrini ifadə etməkdə problemlər ola bilər.
Orta Mərhələ Demans: Orta dərəcəli demans xəstələri gündəlik işlərini təkbaşına yerinə yetirməkdə çətinlik çəkə və yaxınlarının köməyinə ehtiyac duya bilərlər. Bu mərhələdə olan xəstələrdə yaddaş itkisi qısa müddətli dövrdən kənara çıxa və daha əvvəlki tarixlərə qədər uzana bilər. Xəstələr çimmək, geyinmək kimi ehtiyaclarını təkbaşına ödəyə bilmirlər. orta səviyyə Demanslı xəstələrdə şəxsiyyət dəyişiklikləri daha qabarıq olur. Bu xəstələrin ətraf mühiti və insanları tanımaqda problemləri var.
İrəli Mərhələ Demans: Demansın son mərhələsi idrak funksiyalarının minimuma endiyi mərhələdir. Bu mərhələyə çatan xəstələr yerimə, udma və sidik kisəsinə nəzarət kimi əsas bədən funksiyalarını belə yerinə yetirə bilmirlər. Kimsə hər zaman bu xəstələrin yanında olmalıdır. Demans inkişaf etdikdə, xəstə ətrafı ilə ünsiyyət qura bilmir.
Demensiyanın növləri hansılardır?
Beyinə zərər verən xəstəliyə görə demans növləri bir-birindən ayrılır. Demansın növləri:
- Alzheimer xəstəliyi,
- Damar demensiyası,
- Parkinson xəstəliyi,
- Frontotemporal demans,
- Lyui cisimləri ilə demans.
Demensiyanın müalicəsi necədir?
Demansın diaqnozu həmişə asan olmur. Zehni funksiyaları ölçmək üçün istifadə edilən demans testi kimi sorğu müayinələrinin diaqnostik əhəmiyyəti yoxdur. Bunun əvəzinə xəstələr düzgün diaqnoz qoymaq üçün bilişsel, psixoloji və fiziki olaraq qiymətləndirilir. Demansın varlığı xəstənin düşünmə, qərar vermə, danışma, ətrafı tanıma, ünsiyyət qurma kimi bir çox bacarığı qiymətləndirilərək araşdırılır.
Demensiyanın əksər növlərinin müalicəsi yoxdur. Buna görə də demansın müalicəsində əsas məqsəd xəstədə olan simptomları idarə etmək və bununla da xəstənin həyat keyfiyyətini yüksəltməkdir. Xolinesteraza inhibitorları və memantin kimi dərmanlar Alzheimer ilə əlaqəli demansın müalicəsində istifadə edilə bilər.
Əgər xəstədə depressiya, halüsinasiyalar və yuxu pozğunluğu kimi müşayiət olunan problemlər varsa, müalicəyə bu problemlər üçün dərmanlar da əlavə edilə bilər. Demans xəstələrinin daha rahat həyat sürə bilmələri üçün abadlıq işləri aparmaq lazım ola bilər. Məsələn, evdə xəstənin yıxılmasına səbəb ola biləcək əşyalar çıxarıla bilər. Bəzi hallarda, açar və bıçaq kimi əşyalar təhlükəsizlik səbəbi ilə xəstənin əlini uzada bilməyəcəyi yerlərdə yerləşdirilə bilər.
Demans və ya demensiya, xalq arasında bilindiyi kimi, xüsusilə yaşlı xəstələrdə rast gəlinən ciddi bir problemdir. Erkən dövrdə xəstədə olan simptomları tanıyıb həkimə müraciət etməklə demansın irəliləməsini idarə etmək olar. Beləliklə, xəstə daha uzun müddət öz ehtiyaclarına özü gedir. , onun digər insanlardan asılılığı azalır. Xəstələrdə demensiyanın başlanğıcı müşahidə olunduqda mütləq sağlamlıq mərkəzinə müraciət etmək və lazımi müayinələrdən keçmək lazımdır.
oxumaq: 1
